των Deric Shannon και J. Rogue¹

Αυτό το δοκίμιο επιχειρηματολογεί ότι οι αναρχικοί/ες μπορούν να μάθουν από τη θεωρία της “διαθεματικότητας”, η οποία προέκυψε από το φεμινιστικό κίνημα των μαύρων. Πραγματικά, οι αναρχικές έννοιες της ταξικής πάλης έχουν διευρυνθεί ως αποτέλεσμα της ανόδου των φεμινιστικού κινήματος, του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα καθώς και τα κινήματα απελευθέρωσης των γκέι, λεσβιών, queer και τρανς. Τι μπορούμε να μάθουμε απ’ αυτά και πώς βλέπουμε τη σύνδεσή τους με την ταξική πάλη; Τα απορρίπτουμε ως “απλώς πολιτική ταυτοτήτων” ή υπάρχουν πολύτιμες επικαλύψεις και επιρροές που θα μπορούσαν να ενσωματωθούν; – Μια εκδοχή μπροσούρας αυτού του άρθρου σε pdf μπορεί να βρεθεί εδώ. Αρχικά δημοσιεύτηκε το 2009.

Ο αναρχισμός μπορεί να μάθει πολλά από το φεμινιστικό κίνημα. Και από κάποιες απόψεις έχει μάθει ήδη. Οι αναρχοφεμινίστριες/στες έχουν αναπτύξει αναλύσεις για την πατριαρχία που την συνδέουν με την μορφή-κράτος. Έχουμε μάθει από το σύνθημα ότι το “προσωπικό είναι πολιτικό” (πχ. οι άντρες που ασπάζονται την ισότητα ανάμεσα σε όλα τα φύλα θα πρέπει να μεταχειρίζονται τις γυναίκες στις δικές τους ζωές με αξιοπρέπεια και σεβασμό). Έχουμε μάθει ότι κανένα επαναστατικό σχέδιο δεν θα είναι πλήρες όσο οι άντρες συστηματικά κυριαρχούν και εκμεταλλεύονται γυναίκες· ότι ο σοσιαλισμός είναι ένας μάλλον κενός στόχος – έστω και αν είναι “χωρίς κράτος” – αν η αντρική κυριαρχία πάνω στις γυναίκες παραμένει ανέπαφη.

Αυτό το δοκίμιο ισχυρίζεται ότι οι αναρχικοί μπορούν ανάλογα να μάθουν από τη θεωρία της “διαθεματικότητας” που προέκυψε από το φεμινιστικό κίνημα. Πραγματικά, οι αναρχικές ιδέες για την ταξική πάλη έχουν διευρυνθεί ως αποτέλεσμα της ανόδου του φεμινιστικού κινήματος, του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα, των κινημάτων για την απελευθέρωση των ομοφυλόφιλων (και, ίσως, πιο πρόσφατα, των queer κινημάτων), των κινημάτων για τα δικαιώματα των αναπήρων κλπ. Πώς τοποθετούμαστε, όμως, σε σχέση μ’ αυτούς του αγώνες; Ποια είναι η σχέση των αγώνων αυτών με την ταξική πάλη που υποστηρίζει την πάλη για τον σοσιαλισμό; Τους απορρίπτουμε ως μια “απλή πολιτική ταυτοτήτων” που αποκρύπτουν, μάλλον, παρά ξεκαθαρίζουν το ιστορικό καθήκον της εργατικής τάξης; Αν όχι, πώς μπορούν οι αναρχικοί να συμπεριλάβουν τους προβληματισμούς αυτών των κινημάτων στην πολιτική τους θεωρία και δουλειά;

Γιατί η διαθεματικότητα; Πώς φτάσαμε εδώ;

Πολύς κόσμος τοποθετεί την αρχή του φεμινιστικού κινήματος στις ΗΠΑ στην πάλη των γυναικών για την απόκτηση του δικαιώματος της ψήφου. Αυτή η εστίαση στον “εκλογικισμό” δέχτηκε κριτική, για την στενότητά της, από πολλές ριζοσπάστριες κοντά στην αλλαγή του προηγούμενου αιώνα. Άλλωστε, τι προσέφερε το δικαίωμα της ψήφου στις γυναίκες της εργατικής τάξης; Πώς θα μπορούσε η ψήφος για ένα καινούριο σύνολο εξουσιαστών να ταΐσει τις ίδιες και τις οικογένειές τους; Στην πραγματικότητα, πολλές ριζοσπάστριες της εποχής εκείνης αρνούνταν να ταυτοποιηθούν ως “φεμινίστριες”, καθώς έβλεπαν τον φεμινισμό ως ένα κίνημα αστών γυναικών που δεν ενδιαφερόταν για την ταξική πάλη (για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση αυτού του ζητήματος, στο πλαίσιο του ισπανικού αναρχοσυνδικαλισμού στις αρχές του 1900, δείτε το: Ackelsberg 2005: σελ. 118-119 και 123-124). Πραγματικά, αρκετές γυναίκες εργάτριες είδαν τις “φεμινίστριες” σύγχρονές τους ως συμμάχους με “όλες τις δυνάμεις που ήταν οι πιο αποφασισμένοι εχθροί των εργατών, των φτωχών και των απόκληρων”- με άλλα λόγια, είδαν το πρώιμο φεμινιστικό κίνημα ως ένα κίνημα καθαρά των αστών γυαικών, που δεν είχε λύσεις για την διάχυτη φτώχεια και την εκμετάλλευση που ήταν εγγενείς στην εμπειρία της εργατικής τάξης σε μια ταξική κοινωνία (Parker 2001: 125).

Οι αναρχικοί εκείνης της περιόδου, από την άλλη, προείδαν μερικές φορές κάποια από τα επιχειρήματα που προήλθαν από το φεμινιστικό κίνημα σχετικά με τη διαθεματικότητα. Επιχειρηματολόγησαν ενάντια στον ταξικό αναγωγισμό που συχνά εμφανιζόταν μέσα στο ευρύτερο σοσιαλιστικό περιβάλλον. Αναρχικοί της πρώιμης εκείνης εποχής έγραφαν για ζητήματα όπως η πορνεία και η σωματεμπορία (Goldman, 2001), οι βίαιες, καταναγκαστικές στειρώσεις (Kropotkin 2001), και ο γάμος (de Cleyre 2004 και 2001), για να διευρύνουν την αναρχική κριτική στην ιεραρχία και να αναπτύξουν ένα κριτικό ενδιαφέρον για τα γυναικεία ζητήματα αυτά καθαυτά, αρθρώνοντας, παράλληλα, ένα σοσιαλιστικό όραμα για μια μελλοντική συνεργατική και αταξική κοινωνία. Μεγάλο τμήμα αυτής της πρώιμης δουλειάς ανέδειξε συνδέσεις ανάμεσα στην καταπίεση των γυναικών και την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Ανάλογα, η άρνηση αρκετών εργατριών να συστρατευτούν με τις “φεμινίστριες” σύγχρονές τους, καταδείκνυε μερικά από τα προβλήματα ενός φεμινισμού βασισμένου σε μια καθολική ταυτότητα που έβλεπε τη γυναικεία καταπίεση ως μια ιεραρχία την οποία μπορούσε κανείς να αντιπαλέψει χωρίς ταυτόχρονα να αγωνιστεί ενάντια στον καπιταλισμό.

Αυτό δεν υπονοεί ότι οι αναρχικοί δεν ήταν κατά καιρούς αναγωγιστές. Δυστυχώς, πολλοί άντρες αναρχικοί απέρριπταν τις ανησυχίες των γυναικών. Ένας από τους λόγους που οι Mujeres Libres είδαν την ανάγκη για μια ξεχωριστή γυναικεία οργάνωση την περίοδο του ισπανικού Εμφυλίου ήταν το γεγονός ότι “πολλοί αναρχικοί αντιμετώπιζαν το ζήτημα της γυναικείας υποταγής ως, στην καλλίτερη περίπτωση, δευτερεύον σε σχέση με τη χειραφέτηση των εργατών, ένα πρόβλημα που θα μπορούσε να λυθεί ‘την επομένη της επανάστασης’” (Ackelsberg 2005: 38). Και δυστυχώς, σε κάποια πλαίσια, αυτή η στάση δεν είναι ένα απλό ιστορικό παράδοξο, αν και θα έπρεπε. Και ήταν αυτά τα είδη προϋποθέσεων που έγιναν σημαντικό θεωρητικό φόντο για το “Δεύτερο Κύμα” του φεμινισμού.

Ανταγωνιστικά οράματα στο “Δεύτερο Κύμα”

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, άρχισαν να αναδύονται νέες μορφές φεμινισμού. Πολλές φεμινίστριες φαίνονταν να ελκύονται προς τέσσερις ανταγωνιστικές θεωρίες με πολύ διαφορετικές εξηγήσεις για την καταπίεση των γυναικών.

Όπως και οι αστές προγενέστερές τους, οι φιλελεύθερες φεμινίστριες δεν είδαν κάποια ανάγκη για μια επαναστατική ρήξη με την υπάρχουσα κοινωνία. Η εστίασή τους ήταν, μάλλον, η θραύση της “γυάλινης οροφής”, δηλαδή η άνοδος περισσότερων γυναικών σε θέσεις πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Οι φιλελεύθερες φεμινίστριες υπέθεταν ότι οι υπάρχουσες θεσμικές διευθετήσεις ήταν, όσον αφορά τα θεμέλιά τους, μη προβληματικές. Το καθήκον τους ήταν να δουν την ισότητα των γυναικών να υπάρχει υπό τον καπιταλισμό.

Μια άλλη θεωρία, μερικές φορές αναφερόμενη ως ριζοσπαστικός φεμινισμός, επιχειρηματολογούσε ότι θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί η “αρσενική Αριστερά”, καθώς ήταν αθεράπευτα αναγωγιστική. Πράγματι, πολλές γυναίκες, που προέρχονταν από το αντιπολεμικό κίνημα και το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, παραπονιούνταν για τον διάχυτο σεξισμό μέσα στα κινήματα, ότι ήταν υποβιβασμένες σε γραμματειακά καθήκοντα και στο να ερωτοτροπούν με τους άντρες ηγέτες, καθώς και για μια γενική αποξένωση από την πολιτική της Αριστεράς. Σύμφωνα με αρκετές ριζοσπάστριες φεμινίστριες της περιόδου εκείνης, αυτό οφειλόταν στα πρωτεία του συστήματος της πατριαρχίας – ή στην συστηματική και θεσμοποιημένη αντρική κυριαρχία πάνω στις γυναίκες. Για τις φεμινίστριες αυτές, η μάχη ενάντια στην πατριαρχία ήταν ο πρωταρχικός αγώνας για τη δημιουργία μιας ελεύθερης κοινωνίας, καθώς το φύλο ήταν η πιο εδραιωμένη καοι η αρχαιότερη ιεραρχία (δείτε ιδιαίτερα Firestone 1970).

Από την άλλη πλευρά, οι μαρξίστριες φεμινίστριες, έτειναν να εντοπίζουν τη γυναικεία καταπίεση εντός της οικονομικής σφαίρας. Η πάλη ενάντια στον καπιταλισμό θεωρούνταν η “πρωταρχική” πάλη καθώς “η ιστορία όλων των κοινωνιών μέχρι τώρα είναι η ιστορία ταξικών αγώνων” – με άλλα λόγια, η ανθρώπινη ιστορία θα μπορούσε να αναχθεί στις τάξεις (Marx and Engels 1967). Περαιτέρω, οι μαρξίστριες φεμινίστριες έτειναν να πιστεύουν ότι η οικονομική “βάση” της κοινωνίας είχε μια καθοριστική επίδραση στις πολιτισμικές της “υπερδομές”. Συνεπώς, ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί η ισότητα μεταξύ γυναικών και αντρών θα έπρεπε να είναι να συντρίψουμε τον καπιταλισμό – καθώς νέες, εξισωτικές οικονομικές ρυθμίσεις θα δημιουργούσαν νέες, εξισωτικές υπερδομές. Τέτοια ήταν η καθοριστική φύση της οικονομικής βάσης.

Από τη συζήτηση ανάμεσα στον μαρξιστικό και τον ριζοσπαστικό φεμινισμό προέκυψε μια άλλη προσέγγιση που ονομάστηκε “θεωρία των διπλών συστημάτων” [“dual systems theory”] (δείτε πχ. Hartmann 1981· Young 1981). Προϊόν αυτού που έφτασε να ονομαστεί σοσιαλιστικός φεμινισμός, η θεωρία των δυικών συστημάτων ισχυριζόταν ότι οι φεμινίστριες θα έπρεπε να αναπτύξουν “μια θεωρητική εξήγηση που να δίνει τόση βαρύτητα στο σύστημα της πατριαρχίας όση και στο σύστημα του καπιταλισμού” (Young 1981: 44). Ενώ αυτή η προσέγγιση συνεισέφερε πολλά στην επίλυση μερικών από τις διαφωνίες σχετικά με το ποιος αγώνας θα έπρεπε να θεωρηθεί “πρωταρχικός” (δηλαδή, ο αγώνας ενάντια στον καπιταλισμό ή ο αγώνας ενάντια στην πατριαρχία), δεν ήταν εντελώς ικανοποιητική. Για παράδειγμα, οι μαύρες φεμινίστριες ισχυρίζονταν ότι αυτή η οπτική άφηνε απ’ έξω μια δομική ανάλυση της φυλής (Joseph 1981). Επιπλέον, πού βρισκόταν, σ’ αυτή την ανάλυση, η βασισμένη στην σεξουαλικότητα, την ικανότητα, την ηλικία κλπ. καταπίεση; Ήταν όλες αυτές οι μορφές καταπίεσης αναγώγιμες στην καπιταλιστική πατριαρχία;

Ήταν μέσα σ’ αυτό το θεωρητικό φόντο που αναδύθηκε η διαθεματικότητα. Αλλά δεν ήταν μόνο η αφαίρεση και η θεωρία που οδήγησαν σ’ αυτές τις ενοράσεις. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μια από τις αιτίες που οι φεμινίστριες είδαν την ανάγκη για μια ξεχωριστή ανάλυση της πατριαρχίας ως συστημικής μορφής καταπίεσης οφειλόταν στις εμπειρίες τους μέσα στην ευρύτερη Αριστερά. Χωρίς μια ανάλυση της πατριαρχίας που να την έθετε σε ίση βάση με τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα οργάνωσης των ζωών μας, δεν υπήρχε επαρκής απάντηση στους άντρες ηγέτες που δήλωναν ότι θα ασχοληθούμε με την καταπίεση των γυναικών αφότου έχουμε ασχοληθεί με την πιο “πρωταρχική” ή “σημαντικότερη” ταξική πάλη.

Αλλά οι εντάσεις αυτές δεν περιορίζονταν μόνο στην Αριστερά, υπήρχαν και μέσα στο φεμινιστικό κίνημα. Ίσως ένα από τα καλλίτερα παραδείγματα στην πράξη ήταν το κίνημα “υπέρ-της-επιλογής” [pro-choice] στις ΗΠΑ. Πριν από την υπόθεση Roe vs. Wade² το 1973, ο νόμος για τις εκτρώσεις θεωρούνταν ένα ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί από κάθε πολιτεία ξεχωριστά. Οι φεμινίστριες κινητοποιήθηκαν γύρω από την υπόθεση Roe vs. Wade για να εξασφαλίσουν ότι η νόμιμη έκτρωση θα ήταν εγγυημένη σε ολόκληρη τη χώρα. Η απόφαση [του Ανώτατου Δικαστηρίου] έδωσε τελικά νομικές εγγυήσεις για έκτρωση μέχρι και το δεύτερο τρίμηνο της κύησης, αλλά η ρητορική της “επιλογής” και της “νομιμοποίησης” άφησαν χωρίς αντιμετώπιση αρκετά ζητήματα για πολλές φεμινίστριες.

Και αυτή η εμπειρία έθεσε τη σκηνή για να ξανασκεφτούμε την ιδέα μιας καθολικοποιημένης, μονολοθικής εμπειρίας της “γυναικείας φύσης” [“womanhood”] όπως συνήθως εκφράζεται στο πλαίσιο της παραδοσιακής πολιτικής ταυτοτήτων. Μαύρες φεμινίστριες και “γυναικιστές”³, για παράδειγμα, ισχυρίζονταν ότι εστιάζοντας αποκλειστικά στην νομιμοποιημένη έκτρωση συσκότιζε τους τρόπους με τους οποίους οι μαύρες γυναίκες στις ΗΠΑ υπόκεινταν σε αναγκαστικές εκτρώσεις και τους αρνούνταν συχνά το δικαίωμα να έχουν παιδιά (δείτε Roberts 1997). Επιπλέον, οι γυναίκες της εργατικής τάξης ισχυρίζονταν ότι η νομιμοποιημένη “επιλογή” δεν έχει ιδιαίτερο νόημα χωρίς τον σοσιαλισμό, καθώς έχοντας την έκτρωση νόμιμη αλλά απλησίαστη οικονομικά δεν αποτελεί ακριβώς “επιλογή”. Η αληθινή αναπαραγωγική ελευθερία σημαίνει κάτι περισσότερο από την απλά νόμιμη έκτρωση για τις γυναίκες της εργατικής τάξης. Πολλές ήθελαν να αποκτήσουν παιδιά αλλά απλά δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά την ανατροφή τους· κάποιες ήθελαν μια αλλαγή στις πολιτισμικές νόρμες και ήθη μιας κοινωνίας που έκρινε τις αποφάσεις που έπαιρναν οι γυναίκες για τα σώματά τους· άλλες ήθελαν άμεση πρόσβαση στις κλινικές αναπαραγωγικής υγείας – εν ολίγοις ένα πλαίσιο “αναπαραγωγικής ελευθερίας” θα έπρεπε να λάβει υπόψιν τα συμφέροντα όλων των γυναικών και να μην είναι απλά δομημένη γύρω από τα συμφέροντα των λευκών, ετεροσεξουαλικών, μεσοαστών γυναικών (η φαινομενικά εξ ορισμού θέση του κινήματος “υπέρ-της-επιλογής”).

Τομές

Οι εμπειρίες αυτές μέσα στο φεμινιστικό κίνημα και την ευρύτερη Αριστερά ήγειραν πολλά ερωτήματα για τις φεμινίστριες. Πώς δημιουργούμε ένα κίνημα που δεν εστιάζει γύρω από τα συμφέροντα των πιο προνομιούχων μελών του⁴; Πώς διατηρούμε την αφοσίωσή μας στον σοσιαλισμό χωρίς να πέφτουμε σε μια πολιτική που βλέπει τα γυναικεία ζητήματα ως “δευτερεύοντα”; Πώς μοιάζει η πολιτική οργάνωση που βασίζεται σε μια κοινή προσήλωση στον τερματισμό της κυριαρχίας, μάλλον, παρά σε μια υποτιθέμενα κοινή εμπειρία βασισμένη σε μια μοναδική ταυτότητα; Αυτά τα ερωτήματα άρχισαν να απαντιούνται κυρίως από έγχρωμες φεμινίστριες, queers και ριζοσπάστριες του σεξ με τη θεωρία της διαθεματικότητας – μια θεωρία που ασκούσε κριτική στις παραδοσιακές πολιτικές της τάξης και της ταυτότητας (δείτε ιδιαίτερα πχ. Hooks 2000· Collins 2000).

Η διαθεματικότητα υποθέτει ότι οι κοινωνικές μας θέσεις σε όρους της φυλής, της τάξης, του φύλου, της σεξουαλικότητας, της εθνικής προέλευσης, της ικανότητας, της ηλικίας κλπ. δεν μπορούν εύκολα να αναλυθούν και να διαχωριστούν μεταξύ τους. Για να μιλήσουμε για μια καθολική εμπειρία ως “γυναίκα”, για παράδειγμα, είναι προβληματικό επειδή η “γυναικειότητα” βιώνεται αρκετά διαφορετικά με βάση τη φυλή, την τάξη, την σεξουαλικότητα – έναν αριθμό παραγόντων. Ως τέτοιο, ένα μη-αναστοχαστικό φεμινιστικό κίνημα, επικεντρωμένο πεισματικά στις ανησυχίες των “γυναικών”, έτεινε να αντανακλά τα συμφέροντα των πιο προνομιούχων μελών αυτής της κοινωνικής κατηγορίας.

Επίσης, οι διάφορες κοινωνικές μας θέσεις και οι ιεραρχίες που αυτές διαμορφώνουν τέμνονται με πολύπλοκους τρόπους και δεν είναι εύκολα διαχωρίσιμες. Οι άνθρωποι δεν υπάρχουν ως “γυναίκες”, “άντρες”, “λευκοί”, “εργατική τάξη” κλπ. σε ένα κενό άδειο από άλλες τυποποιημένες κοινωνικές σχέσεις. Επιπλέον, αυτά τα συστήματα εκμετάλλευσης και καταπίεσης λειτουργούν με μοναδικούς τρόπους. Για να αναφέρουμε δύο επιπλέον προφανή παραδείγματα, η τάξη είνα μια κοινωνική σχέση που βασίζεται στην εκμετάλλευση της εργασίας κάποιου. Ως σοσιαλιστές επιδιώκουμε την κατάργηση των τάξεων όχι το τέλος του ταξικού ελιτισμού υπό τον καπιταλισμό. Αυτό καθιστά την τάξη μοναδική. Ανάλογα, η ιδέα του “σεξουαλικού προσανατολισμού” αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1800 με την εφεύρεση του “ομοφυλόφιλου” ως ενός είδους προσώπου. Αυτό ουσιαστικά δημιούργησε μια ταυτότητα από την προτιμητέα επιλογή φύλου των σεξουαλικών συντρόφων, αγνοώντας λίγο-πολύ μια μυριάδα άλλων τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι οργανώνουν την σεξουαλικότητά τους (πχ. αριθμό σεξουαλικών συντρόφων, προτιμητέες σεξουαλικές πράξεις κλπ.). Περιόρισε επίσης ουσιαστικά την περιορισμένη σεξουαλική ταυτότητα σε τρεις κατηγορίες: ετερφυλόφιλοι, ομοφυλόφιλοι, και αμφιφυλόφιλοι – λες και δεν μπορούσε να υπάρξει ένα μεγάλο φάσμα έλξης και ποικιλίας στην ανθρωπότητα. Μέρος της απελευθέρωσης με βάση τη σεξουαλικότητα είναι η αποσταθεροποίηση αυτών των κατηγοριών ώστε να προσφερθεί μια βιώσιμη σεξουαλική/κοινωνική ύπαρξη για όλους. Αυτό κάνει και την σεξουαλικότητα επίσης μοναδική.

Αυτές οι δομημένες ανισότητες και ιεραρχίες μορφοποιούν και υποστηρίζουν η μια την άλλη. Για παράδειγμα, η εργασία των γυναικών που κυοφορούν και ανατρέφουν παιδιά προσφέρει νέα σώματα για το μεγαλύτερο κοινωνικό εργοστάσιο για να επιτρέψουν στον καπιταλισμό να συνεχίσει να υπάρχει. Η λευκή υπεροχή και ο ρατσισμός επιτρέπει στους καπιταλιστές να ελέγχουν ένα κομμάτι της αγοράς εργασίας που μπορεί να χρησιμεύσει σαν “στοκ” φτηνής εργασίας. Η αναγκαστική ετεροσεξουαλικότητα επιτρέπει την αστυνόμευση της μορφής της πατριαρχικής οικογένειας, ενισχύοντας την πατριαρχία και την αντρική κυριαρχία. Και όλες οι δομημένες μορφές ανισότητας προσθέτουν στην μηδενιστική περποίθηση ότι η θεσμοποιημένη ιεραρχία είναι αναπόφευκτη και ότι τα απελευθερωτικά/χειραφετητικά κινήματα βαζίζονται σε ουτοπικά όνειρα.

Οι υποστηρικτές της διαθεματικότητας, λοιπόν, ισχυρίζονται ότι όλοι οι αγώνες ενάντια στην κυριαρχία είναι απαραίτητες συνιστώσες για τη δημιουργία μιας απελευθερωτικής κοινωνίας. Δεν είναι απαραίτητο να δημιουργήσουμε ένα τοτέμ αξίας από τους κοινωνικούς αγώνες και να πούμε ότι κάποιοι είναι “πρωταρχικοί” ενώ άλλοι “δευτερεύοντες” ή “περιφερειακοί” επειδή τέμνονται και αλληλοδιαμορφώνονται πλήρως. Επιπλέον, η ιστορία μάς έχει δείξει ότι αυτή η μέθοδος “κατάταξης” των καταπιέσεων είναι διχαστική και μη αναγκαία – και, ακόμα χειρότερα, υπονομεύει την αλληλεγγύη. Ενώ, επίσης, μπορούμε, κατά την οργάνωση και την ανάπτυξη της πολιτικής πρακτικής, να μετακινούμε αυτο-αναστοχαστικά το περιθώριο προς το κέντρο των αναλύσεών μας ώστε να αποφύγουμε τη μεροληπτικότητα των προνομίων που έχει ιστορικά οδηγήσει σε τόσες διαιρέσεις τον φεμινισμό και την Αριστερά.

Ένα καλό σύγχρονο παράδειγμα διαθεματικότητας στο πλαίσιο της πρακτικής του κοινωνικού κινήματος είναι το Incite! Women of Color Against Violence⁵. To Incite! “είναι μια ακτιβιστική οργάνωση σε εθνικό επίπεδο έγχρωμων ριζοσπαστριών φεμινιστριών που προωθεί ένα κίνημα που θα βάλει τέλος στη βία σε βάρος των έγχρωμων γυναικών και των κοινοτήτων μας μέσα από την άμεση δράση, τον κριτικό διάλογο και την οργάνωση από τα κάτω” (Incite! 2009). Ένας λόγος που το Incite! Ξεχωρίζει από άλλες μη βίαιες οργανώσεις είναι η συστημική τους ανάλυση. Βλέπουν τις έγχρωμες γυναίκες που έχουν βιώσει βία να ζουν στις “επικίνδυνες τομές/σταυροδρόμια” της λευκής υπεροχής της πατριαρχίας, του καπιταλισμού και άλλων καταπιεστικών δομών και θεσμών. Αντί να ανάγουν απλά τις εμπειρίες στο άτομο, αναγνωρίζουν τα συστήματα που καταπιέζουν και εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους και έχουν δομήσει την προσέγγισή τους με τέτοιο τρόπο ώστε να καλεί στο να “επανεπικέντρωση” στα περιθωριοποιημένα άτομα, σε αντίθεση με μια μέθοδο “εμπεριεκτικότητας” που βασίζεται σε μια μοναδική ταυτότητα ή κοινωνική θέση. Το Incite! ισχυρίζεται ότι η “εμπεριεκτικότητα” απλά προσθέτει μια πολυπολιτισμική συνιστώσα στην ατομικιστική κυριαρχούμενη από λευκούς/λευκές οργάνωση, τόσο συνηθισμένη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αντίθετα, καλούν στην επανα-επικέντρωση του πλαισίου γύρω από τα περισσότερο περιθωριοποιημένα άτομα. Αυτή η παρότρυνση είναι για να εξασφαλιστεί ότι η οργάνωσή τους θέτει προς αντιμετώπιση τις ανάγκες όσων ιστορικά έχει παραβλέψει ο φεμινισμός, κατανοώντας ότι όλοι ωφελούνται από την απελευθέρωση των πιο περιθωριοποιημένων ομότιμών τους – ενώ η εστίαση στα πιο προνομιούχα άτομα, μέσα σε μια δεδομένη κοινωνική κατηγορία, αφήνει τους υπόλοιπους πίσω (όπως στα παραδείγματα που δώσαμε σχετικά με τον αγώνα για το δικαίωμα της ψήφου και την νομιμοποίηση των εκτρώσεων). Το Incite! τονίζει την εστίαση στις ανάγκες της εργατικής τάξης που γενικά έχουν παραβλεφθεί (πχ. εργάτριες του σεξ, φυλακισμένους, τρανς άτομα και τοξικοεξαρτημένους). Βοηθώντας αυτά τα άτομα να οργανωθούν, εστιάζουν στον κόσμο που βρίσκεται σε πιο επικίνδυνα σταυροδρόμια της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης, καταπιανόμενοι έτσι με το σύνολο του συστήματος και όχι απλά τις πιο ορατές η πλεονεκτικές πτυχές τους. Επιπρόσθετα, το Incite! βλέπει το κράτος ως έναν κύριο αυτουργό της βίας ενάντια στις έγχρωμες γυναίκες και επιδιώκει την οικοδόμηση οργανώσεων από τα κάτω, ανεξάρτητων από το κράτος και ενάντια σ’ αυτό. Οι αναρχικοί μπορούν να μάθουν πολλά από το Incite! σχετικά με τη σημασία της αντιμετώπισης των αναγκών όλων των τμημάτων της εργατικής τάξης και την προσπάθειά τους να ελέγξουν την τάση της Αριστεράς να αγνοεί ή να απορρίπτει τις ανησυχίες, τις ανάγκες, τις ιδέες και την ηγεσία των ανθρώπων που ζουν στις επικίνδυνες τομές του καπιταλισμού, της λευκής υπεροχής, της πατριαρχίας κλπ.

Και τι μπορεί να προσφέρει ο αναρχισμός στη θεωρία της διαθεματικότητας;

Πιστεύουμε σταθερά ότι αυτή η διαδικασία μάθησης είναι ένας δρόμος διπλής κατεύθυνσης. Με άλλα λόγια, όταν συνθέτουμε τις πρακτικές μας για να συμπεριλάβουμε τις ανησυχίες που εγείρονται από τις φεμινίστριες, ο φεμινισμός μπορεί να επωφεληθεί μαθαίνοντας από τον αναρχισμό επίσης. Βλέπουμε τη συνεισφορά των αναρχικών στην διαθεματικότητα σε δύο βασικές περιοχές. Πρώτον, ο αναρχισμός παρέχει μια ριζοσπαστική βάση, από την οποία να ασκηθεί κριτική στις φιλελεύθερες ερμηνείες της διαθεματικότητας. Δεύτερον, οι αναρχικοί μπορούν να προσφέρουν μια κριτική ανάλυση του κράτους.

Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τη ανάλυση της διαθεματικότητας αγνοούν, συχνά, τη μοναδικότητα των διαφόρων συστημάτων κυριαρχίας. Ένας τρόπος με τον οποίο γίνεται αυτό είναι αρθρώνοντας μια γενική αντίθεση στον ταξισμό. Ενώ πιστεύουμε ότι υπάρχει ο ταξικός ελιτισμός, συχνά αυτή η αντίθεση στον “ταξισμό” δεν αναγνωρίζει τις μοναδικές ποιότητες του καπιταλισμού και μπορεί να οδηγήσει σε μια θέση που ουσιαστικά επιχειρηματολογεί για το τέλος του ταξικού ελιτισμού υπό τον καπιταλισμό. Ως αναρχικοί, δεν είμαστε απλά αντίθετοι στον ταξικό ελιτισμό, είμαστε αντίθετοι στην ίδια την ταξική κοινωνία. Δεν θέλουμε η άρχουσα τάξη να μας μεταχειρίζεται με έναν καλλίτερο τρόπο κάτω από ένα σύστημα βασισμένο στην ανισότητα και την εκμετάλλευση (δηλαδή τον καπιταλισμό). Θέλουμε να κάνουμε κομμάτια τον καπιταλισμό και να χτίσουμε μια καινούρια κοινωνία στην οποία δεν θα υπάρχουν πια τάξεςι – με άλλα λόγια, παλεύουμε για τον σοσιαλισμό. Οι αναρχικοί, σαν κομμάτι του σοσιαλιστικού κινήματος, έχουμε μια προνομιούχα θέση κριτικής σ’ αυτή την φιλελεύθερη ερμηνεία της διαθεματικότητας (δείτε ιδιαίτερα Schmidt και van der Walt 2009).

Ανάλογα, ως αναρχικοί είμαστε σε θέση να προβάλλουμε την κριτική μας στο κράτος. Το κράτος, πέρα από το να είναι ένα σύνολο συγκεκριμένων θεσμών (όπως τα δικαστήρια, η αστυνία, πολιτικά σώματα όπως γερουσίες, πρόεδροι κλπ.), είναι μια κοινωνική σχέση. Και το κράτος έχει μια επιρροή πάνω στις ζωές μας με μυριάδες τρόπους. Για παράδειγμα, πρώην φυλακισμένοι είναι συχνά άνεργοι, ιδιαίτερα αν έχουν καταδικαστεί για κακουργήματα. Αρκεί να ρίξει κανείς μια γρήγορη ματιά στην φυλετική και ταξική σύνθεση των φυλακών των ΗΠΑ για να δει πώς μπορεί η διαθεματικότητα να βρει χρήση σ’ αυτήν την περίπτωση. Πρώην φυλακισμένοι, εργάτες που στοχοποιούνται επειδή απεργούν ή εμπλέκονται σε άμεσες δράσεις και/ή πολιτική ανυπακοή κλπ. έχουν όλοι ιδιαίτερες ανάγκες ως υποκείμενα σε μια κοινωνία που υποθέτει πολιτικούς κυρίαρχους και παθητικούς, υποταγμένους υπηκόους. Και το κράτος τείνει να στοχοποιεί συγκεκριμένες ομάδες εργατών με βάση την ύπαρξή τους μέσα στις επικίνδυνες τομές που αναφέραμε προηγουμένως. Οι αναρχικοί μπορούν να προσφέρουν στην θεωρία της διαθεματικότητας μια ανάλυση των τρόπων με τους οποίους το κράτος έχει φτάσει να κυριαρχεί στις ζωές μας όπως οποιοσδήποτε άλλο θεσμοποιημένο σύστημα κυριαρχίας. Και, φυσικά, μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε για την συντριβή μιας τέτοιας κοινωνικής “συμφωνίας” και την αντικατατάστασή της από μη-ιεραρχικές κοινωνικές μορφές.

Αρνούμενοι/ες να περιμένουμε

Με αρκετούς τρόπους, οι αναρχικοί έχουν ιστορικά προκαταβάλει μερικές από τις ιδέες της διαθεματικότητας. Περαιτέρω, ο αναρχισμός ως πολιτική φιλοσοφία – και ως κίνημα ενάντια σε όλες τις μορφές δομημένης κυριαρχίας, εξαναγκασμού και ελέγχου – μοιάζει να ταιριάζει στην πρακτική της διαθεματικότητας. Δυστυχώς, έχουμε ακόμα πολύ ασθενικά επιχειρήματα σχετικά με το ποια ιεραρχία είναι “πρωταρχική” και θα έπρεπε να έχει προτεραιότητα απέναντι στις άλλες. Όπως και στο παρελθόν, αυτό οδηγεί εύκολα σε διαιρέσεις και έλλειψη αλληλεγγύης (φανταστείτε να σας λένε ότι πρέπει να εγκαταλείψετε έναν αγώνα που σας εμπλέκει άμεσα για τον “σωστό” ή “πρωταρχικό” αγώνα!). Περαιτέρω, η συντριβή οποιασδήποτε δομημένης ιεραρχίας μπορεί να έχει ένα αποσταθεροποιητικό αποτέλεσμα στις άλλες ιεραρχίες, καθώς και η απλή ύπαρξη οποιασδήποτε από αυτές τις κοινωνικές διαιρέσεις εξυπηρετεί στην φυσικοποίηση της ύπαρξης όλων των άλλων ιεραρχιών.

Έχουμε προσπαθήσει εδώ να εξηγήσουμε την άνοδο της θεωρίας της διαθεματικότητας εντός του φεμινισμού και να περιγράψουμε το περίγραμμά της. Ακόμα σημαντικότερα, ίσως, έχουμε προσπαθήσει να την σχετίσουμε στο παρόν άρθρο, με την πολιτική πρακτική και αγώνες των κοινωνικών κινημάτων ώστε να αποφύγουμε την πλήρη αφαιρετικοποίηση και την θεωρητικοποίηση μακριά από την πρακτική. Ελπίζουμε ότι περισσότεροι αναρχικοί θα εξοικειωθούν με την διαθεματικότητα και θα την χρησιμοποιήσουν θετικά στην πολιτική μας δουλειά. Τέλος, ελπίζουμε ότι περισσότεροι άνθρωποι από τις περιθωριοποιημένες ομάδες θα αρνηθούν να περιμένουν, ότι θα αναγνωρίσουμε την αξία όλων των αγώνων ενάντια στην αδικία και την ιεραρχία εδώ και τώρα – και ότι θα οικοδομήσουμε μια αναστοχαστική πρακτική βασισμένη στην αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια αντί των διχαστικών συνταγών για το ποιοι αγώνες είναι “πρωταρχικοί” και ποιοι άλλοι, κατ’ επέκταση, είναι “δευτερεύοντες” ή “περιφερειακοί”. Αντίθετα, όλοι οι αγώνες συνδέονται και έχουμε κάθε λόγο να αρνηθούμε να περιμένουμε μετά την “επανάσταση” για να αντιμετωπίσουμε τα ζητήματα αυτά!

Βιβλιογραφία

Ackelsberg, Martha A. 2005. The Free Women of Spain: Anarchism and the Struggle for the Emancipation of Women. Oakland: AK Press.

Collins, Patricia Hill. 2000. Black Feminist Thought: Knowledge, Consciousness, and the Politics of Empowerment. New York: Routledge.

de Cleyre, Voltairine. 2001. “They Who Marry do Ill”. σελ 103-113 in Anarchy!: An Anthology of Emma Goldman’s Mother Earth, edited by Peter Glassgold. Washington, D.C.: Counterpoint.

_____. 2004. “Sex Slavery”. Pp. 93-103 in The Voltairine de Cleyre Reader, edited by A.J. Brigati. Oakland: AK Press.

Firestone, Shulamith. 1970. The Dialectic of Sex: The Case for Feminist Revolution. New York: Morrow.

Goldman, Emma. 2001. “The White Slave Traffic”. σελ. 113-120 in Anarchy!: An Anthology of Emma Goldman’s Mother Earth, edited by Peter Glassgold. Washington, D.C.: Counterpoint.

Hartmann, Heidi. 1981. “The Unhappy Marriage of Marxism and Feminism: Towards a More Progressive Union.” in Women and Revolution, by Lydia Sargent (ed.). Boston, MA: South End Press.

hooks, bell. 2000. Feminism is for Everybody: Passionate Politics. Cambridge, MA: South End Press.

Incite!. https://incite-national.org.

Joseph, Gloria. 1981. “The Incompatible Menage à Trois: Marxism, Feminism, and Racism.” in Women and Revolution, by Lydia Sargent (ed.). Boston, MA: South End Press.

Kropotkin, Peter. 2001. “The Sterilization of the Unfit”. Pp. 120-123 in Anarchy!: An Anthology of Emma Goldman’s Mother Earth, edited by Peter Glassgold. Washington, D.C.: Counterpoint.

Marx, Karl and Friedrich Engels. 1967. The Communist Manifesto. Harmondsworth: Penguin.

Parker, Robert Allerton. 2001. “Feminism in America”. σελ. 124-126 in Anarchy!: An Anthology of Emma Goldman’s Mother Earth, edited by Peter Glassgold. Washington, D.C.: Counterpoint.

Roberts, Dorothy. 1997. Killing the Black Body: Race, Reproduction, and the Meaning of Liberty. New York: Vintage.

Schmidt, M. & van der Walt, L. 2009. Black Flame: The revolutionary class politics of anarchism and syndicalism. Oakland: AK Press.

Young, Iris. 1981. “Beyond the Unhappy Marriage: A Critique of the Dual Systems Theory.” in Women and Revolution, by Lydia Sargent (ed.). Boston, MA: South End Press.

των Abbey Volcano και J. Rogue¹

Οι πολιτικές της διαθεματικότητας παραμένουν ένα αμφιλεγόμενο έδαφος. Μια εκδοχή που έχει γίνει αντικείμενο ιδιοποίησης από την θεσμική φιλελεύθερη πολιτική θα μπορούσε να ονομαστεί “φιλελεύθερη πολιτική ταυτοτήτων”, ιδιαίτερα διάσημα εφαρμοσμένη από νεοφιλελεύθερες φιγούρες όπως η Hillary Clinton στη διάρκειας της εκλογικής της εκστρατείας της. Από την άλλη έχουμε μια εκδοχή που ωθεί πίσω στις ρίζες της ιδέας που ριζώνεται στην ιδέα του μαύρου σοσιαλιστιού φεμινισμού (δείτε εδώ, κι εδώ) της χειραφετητικής ριζοσπαστικής αριστερής πολιτικής (δείτε εδώ, κι εδώ). Το παρόν κείμενο από τους συγγραφείς και ακτιβιστές Abbey Volcano και J. Rogue παρουσιάζει μια επισκόπηση των φιλελεύθερων εννοιολογήσεων της “διαθεματικότητας” και κάνει το περίγραμμα μιας αναρχικής και από την σκοπιά της ταξικής πάλης προσέγγισης. Δημοσιεύθηκε αρχικά στην τρίτη έκδοση του Quiet Rumours: An Anarcha-Feminist Reader from AK Press.

“Χρειάζεται να καταλάβουμε το σώμα όχι ως περιορισμένο στο ιδιωτικό ή στον εαυτό – τη δυτική ιδέα του αυτόνομου ατόμου – αλλά ως οργανικά συνδεδεμένο με υλικές εκφράσεις κοινότητας και δημόσιου χώρου. Με την έννοια αυτή δεν υπάρχει καθαρή διαίρεση ανάμεσα στο σωματικό και το κοινωνικό· αντίθετα, υπάρχει αυτό που έχει ονομαστεί ‘κοινωική σάρκα’” – Wendy Harcourt και Arturo Escobar².

Η γέννηση της διαθεματικότητας

Ως απάντηση στους διάφορους φεμινισμούς στις ΗΠΑ και φεμινιστικές οργανωτικές προσπάθειες, η Combahee River Collective³,⁴, μια οργάνωση μαύρων λεσβιών σοσιαλιστριών-φεμινιστριών⁵, έγραψε ένα κείμενο που έγινε η μαμμή της διαθεματικότητας. Η διαθεματικότητα ξεπήδησε από την μαύρη φεμινιστική λογική στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές αυτής του 1980 και συχνά γίνεται κατανοητή ως μια απάντηση στην κυρίαρχη κατασκευή του φεμινισμού γύρω από την λανθασμένη ιδέα μιας “καθολικής γυναίκας” ή “γυναικείας αδελφοσύνης”⁶. Στην καρδιά της διαθεματικότητας βρίσκεται η επιθυμία να αναδειχθούν οι μύριοι τρόποι που κατηγορίες και κοινωνικοί τόποι όπως η φυλή, το φύλο και η τάξη τέμνονται, αλληλεπιδρούν και επικαλύπτονται για να παράγουν συστημικές κοινωνικές ανισότητες· δοθείσης αυτής της πραγματικότητας, ο λόγος για την εμπειρία μιας καθολικής γυναίκας βασιζόταν προφανώς σε ψευδείς προκείμενες (και αντικατοπτρίζουν τυπικά τις πιο προνομιούχες κατηγορίες γυναικών – δηλαδή λευκές, χωρίς αναπηρίες, “μεσαίας τάξης”, ετεροσεξουαλικές κοκ.).

Αρχικά συλληφθείσα γύρω από την τριάδα “φυλή/τάξη/φύλο”, η διαθεματικότητα επεκτάθηκε αργότερα, από την Patricia Hill Collins, για να συμπεριλάβει κοινωνικούς τόπους όπως το έθνος, την ικανότητα, την σεξουαλικότητα, την ηλικία και την εθνικότητα⁷. Αντί να εννοιολογείται ως ένα προσθετικό [additive] μοντέλο, η διαθεματικότητα μας προσφέρει, μάλλον, έναν φακό μέσα από τον οποίον να δούμε τη φυλή, την τάξη, το φύλο, τη σεξουαλικότητα κλπ. Ως αλληλοσυνιστώμενα/αλληλοσυγκροτούμενες διαδικασίες (με άλλα λόγια, αυτές οι κατηγορίες δεν υπάρχουν ανεξάρτητα η μια από την άλλη· μάλλον, ενισχύουν αμοιβαία η μία την άλλη) και κοινωνικές σχέσεις που εκδηλώνονται υλικά στις καθημερινές ζωές των ανθρώπων με πολύπλοκους τρόπους. Αντί για διακριτές κατηγορίες, η διαθεματικότητα θεωρητικοποιεί, μάλλον, τις κοινωνικές θέσεις ως επικαλυπτόμενους, σύνθετους, αλληλεπιδρώντες, τεμνόμενους και, συχνά, αντικρουόμενους σχηματισμούς.

Προς μια αναρχική κριτική της φιλελεύθερης διαθεματικότητας

Η διαθεματικότητα έχει επικεντρωθεί, και συχνά επικεντρώνεται ακόμα, στην ταυτότητα. Αν και η θεωρία υποτείνει ότι οι ιεραρχίες και τα συστήματα καταπίεσης αλληλοσυμπλέκονται, συγκροτούνται αμοιβαία και μερικές φορές είναι αντιφατικά, η διαθεματικότητα έχει συχνά χρησιμοποιηθεί με έναν τρόπο που εξισώνει δομικές ιεραρχίες και καταπιέσεις. Για παράδειγμα, “φυλή, τάξη και φύλο” θεωρούνται συχνά ότι βιώνονται με μια ποικιλία τρόπων και έντασης από τον καθένα/καθεμία – με άλλα λόγια, κανείς δεν είναι ελεύθερος από τις αναγκαστικές “αποδόσεις” της ταυτότητας. Αυτή η έννοια μπορεί να είναι χρήσιμη, ιδιαίτερα όταν έχουμε να κάνουμε με τους αγώνες, αλλά οι τρεις “κατηγορίες” συχνά αντιμετωπίζονται απλά ως ταυτότητες και σαν να είναι παρόμοιες επειδή είναι “καταπιέσεις”. Για παράδειγμα, προβάλλεται ότι όλοι έχουμε μια φυλή, ένα φύλο και μια τάξη. Μιας και καθένας/καθεμία βιώνει αυτές τις ταυτότητες διαφορετικά, πολλοί θεωρητικοί της διαθεματικότητας έχουν αναφερθεί σε κάτι που αποκαλούν “ταξισμό” [στα αγγλικά classism] ως συμπλήρωμα του ρατσισμού και του σεξισμού.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην εξαιρετικά συγκεχυμένη ιδέα ότι η ταξική καταπίεση χρειάζεται να επανορθωθεί με το να μεταχειρίζονται οι πλούσιοι “καλλίτερα” τους φτωχούς, διατηρώντας ταυτόχρονα την ταξική κοινωνία. Αυτή η ανάλυση αντιμετωπίζει τις ταξικές διαφορές σαν να είναι απλές πολιτισμικές διαφορές. Με τη σειρά του αυτό οδηγεί στην περιορισμένη στρατηγική του “σεβασμού της διαφορετικότητας” και όχι στην αντιμετώπιση του προβλήματος στη ρίζα του. Αυτό το επιχείρημα αποκλείει μια ανάλυση στη βάση της ταξικής πάλης, που βλέπει τον καπιταλισμό και την ταξική κοινωνία ως θεσμούς και εχθρούς της ελευθερίας. Δεν επιθυμούμε να τα “πηγαίνουμε καλά” κάτω από τον καπιταλισμό, καταργώντας τον “σνομπισμό” και τον ταξικό ελιτισμό. Θέλουμε, αντίθετα, να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό και να βάλουμε τέρμα στην ταξική κοινωνία συνολικά. Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν μερικά συναφή σημεία που αναδεικνύουν αυτοί που μιλούν για “ταξισμό” – δεν θέλουμε να αποσιωπήσουμε ή να “ξεπετάξουμε” έτσι απλά την εισοδηματική διαστρωμάτωση μέσα στην εργατική τάξη.

Η οργάνωση μέσα στην εξαιρετικά διαφοροποιημένη εργατική τάξη των Ηνωμένων Πολιτειών απαιτεί να αναγνωρίζουμε και να έχουμε συνείδηση αυτής της ποικιλομορφίας. Παρ’ όλα αυτά, αισθανόμαστε ότι είναι ανακριβές να ταυτίζουμε κάτι τέτοιο με τη διατήρηση συστημικής εξουσίας πάνω σε άλλους – μεγάλο μέρος της λεγόμενης μεσαίας τάξης μπορεί να έχει ίσως ένα σχετικό οικονομικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους χαμηλότερα αμοιβόμενους αντίστοιχούς της, αλλά αυτό δεν είναι το ίδιο με την εκμετάλλευση ή το να είναι κανείς σε θέση εξουσίας πάνω σ’ αυτούς. Αυτή η κοινωνιολογικής βάσης ταξική ανάλυση προκαλεί περαιτέρω σύγχυση στον κόσμο οδηγώντας τους λαθεμένα να πιστεύουν ότι η “ταυτότητά” τους ως μελών της “μεσαίας τάξης” (ένας όρος που έχει τόσους πολλούς ορισμούς που τον καθιστούν άσχετο) τους βάζει στην ίδια κατηγορία με την άρχουσα τάξη/τους καταπιεστές, συμβάλλοντας στην έλλειψη ταξικής συνείδησης στις Ηνωμένες Πολιτείες⁸. Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα εκμετάλλευσης στο οποίο η τεράστια πλειοψηφία δουλεύει για να τα βγάζει πέρα ενώ οι πολύ λίγοι για να ζουν. Ο όρος “ταξισμός” δεν εξηγεί την εκμετάλλευση, κι αυτό τον καθιστά μια ελλατωματική έννοια. Θέλουμε να βάλουμε ένα τέλος στην ταξική κοινωνία, όχι μια κοινωνία στην οποία η μια τάξη “σέβεται” την άλλη. Είναι αδύνατο να ξεριζώσουμε την εκμετάλλευση ενώ εξακολουθεί και υπάρχει η ταξική κοινωνία. Για να βάλουμε τέρμα στην εκμετάλλευση πρέπει επίσης να βάλουμε τέλος στην ταξική κοινωνία (και όλες τις άλλες θεσμισμένες ιεραρχίες).

Αυτό το κρίσιμο ζήτημα συχνά παραβλέπεται από θεωρητικούς που χρησιμοποιούν την διαθεματικότητα για να καλέσουν σε ένα τέρμα στον “ταξισμό”. Εμείς, ως αναρχικοί, καλούμε, αντίθετα, στο να βάλουμε ένα τέρμα στην εκμετάλλευση και την καταπίεση κι αυτό περιλαμβάνει ένα τέρμα στην ταξική κοινωνία. Φιλελεύθερες ερμηνείες της διαθεματικότητας χάνουν την μοναδικότητα της τάξης βλέποντάς την σαν μια ταυτότητα και αντιμετωπίζοντάς την σαν να είναι το ίδιο με τον ρατσισμό ή τον σεξισμό κολλώντας έναν “-ισμό” στο τέλος. Το ξερίζωμα του καπιταλισμού σημαίνει ένα τέλος στην ταξική κοινωνία· σημαίνει ταξικό πόλεμο. Ανάλογα, η φυλή, το φύλο, η σεξουαλικότητα, η ικανότητα/αναπηρία, η ηλικία – όλη η γκάμα των ιεραρχικά διευθετημένων κοινωνικών σχέσεων – είναι με τον δικό τους τρόπο μοναδικές. Ως αναρχικοί, μπορούμε να αναδείξουμε αυτές τις μοναδικές ποιότητες, μάλλον, παρά να εξισώνουμε όλες αυτές τις κοινωνικές σχέσεις σε ένα μοναδικό πλαίσιο⁹. Βλέποντας την τάξη σαν “απλά ακόμα μια ταυτότητα” που θα έπρεπε να θεωρήσουμε για να καταλάβουμε τις “ταυτότητες” άλλων (και ημών των ιδίων), οι παραδοσιακές συλλήψεις της διαθεματικότητας προσφέρουν μια κακή υπηρεσία στις διαδικασίες απελευθέρωσης και αγώνα. Ενώ η διαθεματικότητα απεικονίζει τους τρόπους με τους οποίους σχέσεις κυριαρχίας αλληλεπιδρούν και αλληλοστηρίζονται, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα συστήματα είναι τα ίδια ή ότι μπορούν να συνταυτιστούν. Είναι μοναδικά και λειτουργούν διαφορετικά. Επίσης αναπαράγουν το ένα το άλλο. Η λευκή υπεροχή γίνεται σεξιστική και έμφυλη, η ετεροκανονικότητα φυλετικοποιείται και γίνεται ταξική. Καταπιεστικοί και εκμεταλλυετικοί θεσμοί και δομές συνυφαίνονται ισχυρά και στηρίζουν η μια την άλλη. Ο φωτισμός αυτών των τομών – των “συρραφών” τους – μας δίνει χρήσιμες γωνίες για να τις “διαλύσουμε” και να κατασκευάσουμε πιο απελευθερωτικές, πιο επιθυμητές και πιο διατηρήσιμες σχέσεις με τις οποίες να αρχίσουμε να υφαίνουμε το μέλλον μας.

Μια δική μας αναρχική διαθεματικότητα

Παρά την επισήμανση αυτού του συγκεκριμένου κοινού σφάλματος από θεωρητικούς και ακτιβιστές, που γράφουν κάτω από την ταμπέλα της διαθεματικότητας, η συγκεκριμένη θεωρία έχει πολλά να προσφέρει που δεν θα έπρεπε να αγνοηθούν. Για παράδειγμα, η διαθεματικότητα απορρίπτει την ιδέα μιας κεντρικής ή πρωταρχικής καταπίεσης. Μάλλον, όπως παρατηρήθηκε και προηγουμένως, όλες οι καταπιέσεις επικαλύπτονται και συχνά συγκροτούν η μία την άλλη. Ερμηνευόμενο στο θεσμικό και δομικό επίπεδο, αυτό σημαίνει ότι ο αγώνας ενάντια στον καπιταλισμό πρέπει επίσης να είναι ο αγώνας ενάντια στον ετεροσεξισμό, την πατριαρχία, τη λευκή υπεροχή κλπ. Η διαθεματικότητα χρησιμοποιηθείται πολύ συχνά μόνο σαν ένα εργαλείο για να καταλάβουμε πώς επικαλύπτονται αυτές οι καταπιέσεις στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων για να παραχθεί μια ταυτότητα που είναι μοναδική γι’ αυτούς σε βαθμό και σύνθεση.

Αυτό που είναι πιο χρήσιμο για μας ως αναρχικοί είναι η χρήση της διαθεματικότητας για να καταλάβουμε πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι καθημερινές ζωές των ανθρώπων για να μιλήσουμε για τους τρόπους με τους οποίους δομές και θεσμοί τέμνονται και αλληλεπιδρούν. Αυτό το σχέδιο μπορεί να διαμορφώσει τις αναλύσεις, τις στρατηγικές και τους αγώνες μας ενάντια σε όλες τις μορφές κυριαρχίας. Με άλλα λόγια, οι αναρχικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν την βιωμένη πραγματικότητα για να περιγράψουν συνδέσεις με τις θεσμικές διαδικασίες που δημιουργούν, αναπαράγουν και συντηρούν κοινωνικές σχέσεις κυριαρχίας. Δυστυχώς, η φιλελεύθερη ερμηνεία της διαθεματικότητας αποκλείει αυτό το είδος θεσμικής ανάλυσης, οπότε αν και μπορούμε να δανειστούμε από την διαθεματικότητα χρειάζεται, επίσης, να ασκήσουμε κριτική σ’ αυτήν από μια σαφή, διακριτή αναρχική οπτική.

Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι δεν υπάρχει πραγματικά μια καθολικά αποδεκτή ερμηνεία της διαθεματικότητας. Όπως και ο φεμινισμός, απαιτεί μια τροποποίηση ώστε να είναι πραγματικά περιγραφική, που είναι ο λόγος που θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο “αναρχική διαθεματικότητα” για να περιγράψουμε την οπτική μας σ’ αυτό το δοκίμιο. Πιστεύουμε ότι μια αντι-κρατική και αντι-καπιταλιστική οπτική (καθώς και μια επαναστατική στάση απέναντι στην λευκή υπεροχή και την ετεροπατριαρχία) είναι το λογικό συμπέρασμα της διαθεματικότητας. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αρκετοί που αντλούν από την διαθεματικότητα αλλά ακολουθούν μια πιο φιλελεύθερη προσέγγιση. Και πάλι, αυτό μπορεί να ειδωθεί στις κριτικές του “ταξισμού” μάλλον παρά του καπιταλισμού και της ταξικής κοινωνίας, και στη συχνή απουσία μιας ανάλυσης για το κράτος¹⁰. Επιπρόσθετα, υπάρχει επίσης κάποιες φορές μια τάση για εστίαση αποκλειστικά σε ατομικές εμπειρίες και όχι στα συστήματα και στους θεσμούς.

Παρ’ όλο που όλα αυτά τα σημεία αγώνα είναι συναφή, αληθεύει επίσης ότι οι άνθρωποι στις Ηνωμένες Πολιτείες, κοινωνικοποιημένοι σε μια βαθιά ατομοκεντρική κουλτούρα, έχουν μια τάση να εστιάζουν στην καταπίεση και την καταστολή των ατόμων, συχνά σε βάρος μιας ευρύτερης, πιο συστημικής οπτικής. Το ενδιαφέρον μας έγκειται στο πώς λειτουργούν οι θεσμοί και πώς αυτοί αναπαράγονται μέσα από τις καθημερινές ζωές μας και πρότυπα κοινωνικών σχέσεων. Πώς μπορούμε να ανιχνεύσουμε τις “ατομικές μας εμπειρίες” πίσω στα συστήματα που τις (ανα)παράγουν (και το αντίστροφο;) Πώς μπορούμε να ανιχνεύσουμε τους τρόπους που αυτά τα συστήματα (ανα)παράγουν το ένα το άλλο; Πώς μπορούμε να τους συντρίψουμε και να δημιουργήσουμε καινούριες κοινωνικές σχέσεις που θρέφουν την ελευθερία;

Με μια θεσμική και συστημική ανάλυση της διαθεματικότητας, οι αναρχικοί αποκτούν τη δυνατότητα να αναδείξουν την “κοινωνική σάρκα” που αναφέρθηκε στην εναρκτήρια παράθεση. Και αν πρόκειται να δώσουμε μια πλήρη ανάλυση αυτής της κοινωνικής σάρκας – τους τρόπους με τους οποίους ιεραρχίες και ανισότητες διαπλέκονται στον κοινωνικό μας ιστό – θα ήταν αμέλεια να αποτύχουμε να φωτίσουμε μια καταφανή παράλειψη σε οτιδήποτε σχεδόν έχει ποτέ γραφτεί στις θεωρίες διαθεματικότητας: το κράτος. Δεν υπάρχουμε σε μια κοινωνία πολιτικά ίσων, αλλά σε ένα πολύπλοκο σύστημα κυριαρχίας στο οποίο κάποιοι κυβερνιούνται και ελέγχονται και διέπονται από θεσμικές διαδικασίες που οι αναρχικοί περιγράφουν ως το Κράτος. Ο Gustav Landauer, που συζήτησε αυτή την ιεραρχική διευθέτηση της ανθρωπότητας στην οποία κάποιοι κυβερνούν τους άλλους σε ένα πολιτικό σώμα πάνω και πέρα από τον έλεγχο των ανθρώπων, είδε το κράτος σαν μια κοινωνική σχέση¹¹.

Δεν είμαστε απλά σώματα που υπάρχουν σε αποδοθείσες ταυτότητες όπως η φυλή, η τάξη, το φύλο, η ικανότητα και τα υπόλοιπα μιας μακριάς λίστας. Είμαστε επίσης πολιτικά υποκείμενα σε μια κοινωνία που κυβερνιέται από πολιτικούς, δικαστές, αστυνομία και γραφειοκράτες κάθε είδους. Μια διαθεματική ανάλυση που εξηγεί την κοινωνική σάρκα μπορεί, λοιπόν, να επεκταθεί από τους αναρχικούς για εξεγερσιακούς σκοπούς, καθώς η μιζέρια μας είναι εμπεδωμένη μέσα σε θεσμούς όπως ο καπιταλισμός και το κράτος, που παράγουν και (ανα)παράγονται από τον ιστό των ταυτοτήτων που χρησιμοποιούνται για να οργανωθεί η κοινωνία σε “καθαρές” ομαδώσεις σαν καταπιεστές και καταπιεσμένοι.

Ως αναρχικοί έχουμε ανακαλύψει ότι η διαθεματικότητα είναι χρήσιμη στον βαθμό που μπορεί να μορφοποιήσει τους αγώνες. Η διαθεματικότητα έχει υπάρξει χρήσιμη για την κατανόηση των τρόπων που επικαλύπονται οι καταπιέσεις στις καθημερινές ζωές των ανθρώπων. Όμως, ερμηνευόμενες μέσα από τα φιλελεύθερα πλαίσια, οι τυπικές διαθεματικές αναλύσεις συχνά υποθέτουν ότι μυριάδες καταπιέσεις λειτουργούν ταυτόσημα, κάτι που μπορεί να αποκλείει μια ταξική ανάλυση, μια ανάλυση του κράτους και των θεσμών κυριαρχίας. Η εκτίμησή μας είναι ότι οι καθημερινές εμπειρίες των μορφών καταπίεσης και εκμετάλλευσης είναι σημαντικές και χρήσιμες στους αγώνες αν αξιοποιήσουμε τη διαθεματικότητα με έναν τρόπο που να μπορέσει να συμπεριλάβει τις διαφορετικές μεθόδους με τις οποίες η λευκή κυριαρχία, η ετεροκανονικότητα, η πατριαρχία, η ταξική κοινωνία κλπ. λειτουργούν στις ζωές των ανθρώπων παρά, απλά, να τις καταγράφει σαν να λειτουργούν όλες με παρόμοιο τρόπο.

Είναι αλήθεια ότι οι ιστορίες της ετεροκανονικότητας, της λευκής υπεροχής, της ταξικής κοινωνίας πρέπει να κατανοούνται σε σχέση με τις αναλογίες και τις διαφορές τους. Επιπλέον, πρέπει να κατανοούνται σε σχέση με το πώς ενεργούν ώστε να (επανα)διαμορφώνουν η μία την άλλη, και αντίστροφα. Αυτό το επίπεδο ανάλυσης δανείζει τον εαυτό της σε μια πιο ολιστική άποψη του τρόπου που θεσμοί κυριαρχίας λειτουργούν και πώς αυτό διαμορφώνει τις καθημερινές ζωές των ανθρώπων. Θα ήταν παράβλεψη να μην αξιοποιήσουμε την διαθεματικότητα μ’ αυτήν την έννοια.

Από την αφαίρεση στην οργάνωση: αναπαραγωγική ελευθερία και αναρχική διαθεματικότητα

Οι τρόποι με τους οποίους ο καπιταλισμός, η λευκή υπεροχή και η ετερο-πατραρχία – και γενικότερα η κοινωνία της πειθάρχησης – απαιτούν έλεγχο πάνω στα σώματα έχει παρουσιαστεί πολύ λεπτομερειακά αλλού¹²· εδώ θα θέλαμε να δώσουμε ένα τμήμα αυτής της ιστορίας ώστε να βοηθήσουμε στην άρθρωση του επιχειρήματος ότι η οργάνωση για την ελευθερία της αναπαραγωγής θα μπορούσε να ωφεληθεί από τη σκοπιά μιας αναρχικής διαθεματικής ανάλυσης. Η αναπαραγωγική ελευθερία, την οποία χρησιμοποιούμε ως μια ρητή αντι-κρατική, και αντι-καπιταλιστική ερμηνεία αναπαραγωγικής δικαιοσύνης, ισχυρίζεται ότι μια απλή θέση “υπέρ του δικαιώματος επιλογής” δεν είναι αρκετή για μια επαναστατική προσέγγιση στα “δικαιώματα” αναπαραγωγής. Το να ανιχνεύσουμε πώς η φυλή, η τάξη, η σεξουαλικότητα, η εθνικότητα και η ικανότητα τέμνονται και διαμορφώνουν την πρόσβαση μιας γυναίκας στην υγεία της αναπαραγωγής, απαιτεί μια βαθύτερη κατανόηση των συστημάτων καταπίεσης, κάτι που η Andrea Smith διαγράφει στο βιβλίο της Conquest¹³. Κοιτώντας την ιστορία της αποικιοκρατίας στην Αμερική, μας βοηθά να καταλάβουμε την πολυπλοκότητα της αναπαραγωγικής ελευθερίας στο σύγχρονο πλαίσιο. Το κράτος ως θεσμός έχει πάντα ένα “έννομο συμφέρον” στη διατήρηση του ελέγχου πάνω στην κοινωνική αναπαραγωγή και, πιο συγκεκριμένα, στους τρόπους με τους οποίους οι κάτοικοι των κατακτημένων αποικιών αναπαράγονται ή δεν αναπαράγονται. Δεδομένης της ιστορίας της αναγκαστικής στείρωσης των αυτόχθονων Αμερικάνων καθώς και των Αφροαμερικάνων, των Λατίνων, ακόμα και φτωχών λευκών γυναικών¹⁴, μπορούμε να δούμε ότι η απλή πρόσβαση στην άμβλωση δεν αντιμετωπίζει το σύνθετο ζήτημα της αναπαραγωγικής ελευθερίας¹⁵. Για να έχουμε ένα εμπεριεκτικό, επαναστατικό κίνημα, θα πρέπει να θέσουμε όλες τις πλευρές του ζητήματος: την ικανότητα να μπορείς να έχεις και να υποστηρίξεις παιδιά, πρόσβαση στην φροντίδα της υγείας, στη στέγαση, στην εκπαίδευση, στη μετακίνηση, στην υιοθεσία, στις μη-παραδοσιακές οικογένειες κοκ. Για να είναι ένα κίνημα πραγματικά επαναστατικό πρέπει να είναι εμπεριεκτικό· το κίνημα για το δικαίωμα επιλογής έχει συχνά παραμελήσει να αναδείξει τις ανάγκες όσων είναι στο περιθώριο. Καλύπτει η υπόθεση Roe εναντίον Wade¹⁶ όλες τις πολυπλοκότητες της ζωής των γυναικών και μητέρων στη φυλακή;

Και τι να πούμε για τις εμπειρίες ανθρώπων “χωρίς χαρτιά”; Επίσης trans* άτομα μάχονται εδώ και καιρό για ένα σύστημα υγείας που να είναι εμπεριεκτικό¹⁷. Υπερασπιζόμενοι απλά το δικαίωμα στην νόμιμη άμβλωση δεν φέρνει κοντά όλους/όλες αυτές που πλήττονται από την ετερο-πατραρχία. Ανάλογα, η νόμιμη “επιλογή”, όταν οι εκτρώσεις είναι πανάκριβες διαδικασίες, δεν κάνει τίποτα στο να βοηθήσει τις φτωχές γυναίκες και να αναδείξει την ανάγκη της συντριβής του καπιταλισμού ώστε να υπάρξει πρόσβαση στις θετικές ελευθερίες. Η αναπαραγωγική δικαιοσύνη έχει υποστηρίξει σταθερά μια διαθεματική προσέγγιση σ’ αυτά τα ζητήματα, και μια αναρχική φεμινιστική ανάλυση της αναπαραγωγικής ελευθερίας θα μπορούσε να ωφεληθεί από την χρήση μιας αναρχικής διαθεματικής ανάλυσης.

Μια αναρχική διαθεματική ανάλυση της αναπαραγωγικής ελευθερίας μας δείχνει ότι όταν μια κοινότητα αρχίζει να παλεύει μαζί, απαιτεί μια κατανόηση των τρόπων που οι σχέσεις κυριαρχίας λειτουργούν μαζί ώστε να υπάρχει μια ολιστική αίσθηση αυτού για το οποίο αγωνίζεται. Αν μπορέσουμε να καταλάβουμε τους τρόπους με τους οποίους οι καταπιεστικές και εκμεταλλευτικές κοινωνικές σχέσεις λειτουργούν από κοινού – και διαμορφώνουν το χαλί που είναι η καθημερινή ζωή – εξοπλιζόμαστε καλλίτερα για να τις διαρρήξουμε. Για παράδειγμα, για να αναλύσουμε πώς οι έγχρωμες γυναίκες έχουν γίνει ιδιαίτερα και ιστορικά στόχος της καταναγκαστικής στείρωσης, απαιτεί μια κατανόηση του πώς η ετερο-πατραρχία, ο καπιταλισμός, το κράτος και η λευκή υπεροχή έχουν δουλέψει από κοινού για να δημιουργήσουν μια κατάσταση στην οποία οι έγχρωμες γυναίκες στοχοποιούνται σωματικά μέσω κοινωνικών προγραμμάτων όπως αυτά του κράτους προνοίας, ιατρικών πειραμάτων και ευγονικής.

Πώς έχουν λειτουργήσει ο ρατσισμός και η λευκή υπεροχή για να υποστηρίξουν την ετερο-πατραρχία; Πώς έχει φυλετικοποιηθεί η σεξουαλικότητα έτσι ώστε να διευκολύνει τους αποικιοκράτες να παραμένουν χωρίς ενοχές για τους βιασμούς, τις γενοκτονίες και τη σκλαβιά, τόσο ιστορικά όσο και κατά περιόδους; Πώς έχει εμφυλοποιηθεί η λευκή υπεροχή με εικόνες όπως της Μητερούλας και της Ιεζαβέλ¹⁸,¹⁹; Πώς έχει φυλετικοποιηθεί και εμφυλοποιηθεί το κράτος πρόνοιας με μια ατζέντα να δολοφονεί το μαύρο σώμα²⁰; Συστημικές καταπιέσεις όπως η λευκή υπεροχή δεν μπορούν να κατανοηθούν χωρίς μια ανάλυση του πώς αυτά τα συστήματα εμφυλοποιούνται, σεξιστοποιούνται, γίνονται ταξικά κλπ. Ανάλογα, αυτό το είδος ανάλυσης μπορεί να επεκταθεί για να καταλάβουμε πώς η ετερο-πατραρχία, η ετεροκανονικότητα, ο καπιταλισμός, το κράτος – όλες οι ανθρώπινες σχέσεις κυριαρχίας λειτουργούν. Αυτό είναι το βάρος πίσω από μια αναρχική διαθεματική ανάλυση.

Μια αναρχική διαθεματική ανάλυση, τουλάχιστον ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε εδώ αυτή την οπτική, δεν καθιστά κεντρική οποιαδήποτε δομή ή θεσμό σε σχέση με κάποιον άλλον, παρεκτός από το πλαίσιό τους. Οι δομές και οι θεσμοί αυτοί λειτουργούν για να (ανα)παράγουν ο ένας τον άλλον. Είναι διαφορετικοί. Σχετίζονται. Κατανοούμενες μ’ αυτόν τον τρόπο, μια κεντρική ή πρωταρχική καταπιεστική ή εκμεταλλευτική δομή απλά δεν έχει νόημα. Αυτές οι κοινωνικές σχέσεις, μάλλον, δεν μπορούν να “διαχωριστούν” ούτε μπορεί κάποια να ανακηρυχθεί ως “κεντρική” ενώ οι άλλες “περιφερειακές”. Και διατέμνονται. Άλλωστε, τι νόημα έχει μια εξέγερση αν μερικοί από μας αφήνονται πίσω;