Luke Stobart

Καθώς η Καταλωνία ετοιμάζεται να ανακηρύξει την ανεξαρτησία της, εξετάζουμε την ιστορία και την πολιτική πίσω από το κίνημα ανεξαρτησίας της

Η μάχη σχετικά με το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της 1ης Οκτωβρίου – που διοργανώθηκε από το καταλανικό Κοινοβούλιο αλλά απαγορεύτηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας – έχει γίνει μια από τις πιο δραματικές εξελίξεις στην Ευρώπη εδώ και χρόνια.

Ως αποτέλεσμα των επιθέσεων στα εκλογικά τμήματα που είχαν καταληφθεί από πολίτες ώστε να εξασφαλιστεί η διεξαγωγή των εκλογών, σχεδόν 900 άτομα τραυματίστηκαν από την αστυνομία – συμπεριλαμβανομένων πολλών ηλικιωμένων και ενός ατόμου που παρά λίγο να έχανε το μάτι του μετά από χτύπημα με απαγορευμένη πλαστική σφαίρα. Στην Καταλωνία η βία οδήγησε σε μια μαζική συμμετοχή σε μια γενική απεργία δυο μέρες αργότερα που πέτυχε να σταματήσει το μεγαλύτερο κομμάτι των ΜΜΜ, της αγροτικής παραγωγής, των λιμανιών, των μικρομάγαζων και του δημόσιου τομέα – αν και στην περίπτωση του τελευταίου βοήθησε και το γεγονός ότι η καταλανική κυβέρνηση επιδότησε το χαμένο μεροκάματο. Αυτή ήταν μια πολιτική απεργία του τύπου που δεν είχαμε ξαναδεί από την περίοδο των αγώνων ενάντια στην δικτατορία του στρατηγού Φρανσίσκο Φράνκο.

Το ίδιο βράδυ της απεργίας, ο βασιλιάς της Ισπανίας, Φίλιππος ο 6ος, εμφανίστηκε στις τηλεοπτικές οθόνες σε πανεθνική εκπομπή χωρίς να πει την παραμικρή κουβέντα για τα θύματα και χωρίς να αναγνωρίζει την παραμικρή αίσθηση πικρίας απο την πλευρά των Καταλανών. Αντίθετα, ο νέος μονάρχης, ο οποίος από την παραίτηση του πατέρα του Κάρλος από τον θρόνο το 2014 έχει προσπαθήσει να φτιάξει μια εικόνα ανοιχτότητας στον διάλογο, καταδίκασε την καταλανική κυβέρνηση (Generalitat) ότι έθεσε εαυτόν “εκτός νόμου”. Υποσχέθηκε την εφαρμογή του νόμου και ότι η Καταλωνία θα παραμείνει στην Ισπανία. Με την καταλανική κυβέρνηση να αναμένεται να προχωρήσει σε μια μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας (Unilateral Declaration of Independence, DUI) μέσα στις επόμενες λίγες μέρες, είναι πιθανόν ότι ο λόγος αυτός σκόπευε να προετοιμάσει το έδαφος για μια καινούρια επίθεση και κλιμάκωση.

Η σταδιακή κλιμάκωση προς τις συγκρούσεις της 1ης Οκτώβρη ήταν επίσης σοκαριστική. Η αστυνομία συνέλαβε κυβερνητικούς αξιωματούχους και τους κράτησε για όλη τη νύχτα, κατάσχεσε ψηφοδέλτια και υλικά για το δημοψήφισμα, επέδραμε σε τυπογραφεία και εφημερίδες, πήρε τον έλεγχο κέντρων επικοινωνιών και ιστότοπων (οι οποίοι ξανάνοιξαν από χάκερς από ολόκληρη την Ισπανία) και “επιτηρούσε/φύλαγε” τις κατασχεμένες κάλπες. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας συμφώνησε ακόμα και να δικάσει τους ηγέτες του κινήματος υπέρ της ανεξαρτησίας – και τον αρχηγό της καταλανικής αστυνομίας – για “ανταρσία”, απείλησε με την σύλληψη πάνω από 700 Καταλανών δημάρχων και επέβαλλε βαριά πρόστιμα στα μέλη της διορισμένης από την Generalitat επιτροπής διεξαγωγής του δημοψηφίσματος ώστε να εκβιάσει την διάλυσή της.

Ένα ριζοσπαστικοποιούμενο κίνημα

Παρ’ όλα αυτά, η πιο σοβαρή εξέλιξη είναι ένα μερικό πραξικόπημα ενάντια στο αυτοδιοίκητο της Καταλωνίας. Η Μαδρίτη κατακρατά “επ’ αόριστον” τη γενική χρηματοδότηση που στέλνει στην καταλανική κυβέρνηση για τις υπηρεσίες που διαχειρίζεται, συμπεριλαμβανομένων της υγείας και της εκπαίδευσης, και προσπάθησε να αποκτήσει μέσω ενός διοικητή της παραστρατιωτικής Εθνοφρουράς [Civil Guard], τον έλεγχο της καταλανικής αστυνομίας, των “Mossos”, η οποία αντιστάθηκε – κάτι που έκανε ακόμα πιο δύσκολη την κατάπνιξη της πολιτικής ανυπακοής που αναπτύχθηκε/εκφράστηκε στη διάρκεια του δημοψηφίσματος.

Η Ισπανία είναι ένα σχετικά αποκεντρωμένο κράτος και παρά την ισχυρή λαϊκή πρόσδεση στην “αυτονομία” στην Καταλωνία, αυτή μπορεί τώρα να σβηστεί στην συγκεκριμένη περιοχή. Το κόμμα των Ciudadanos απαιτεί τη λήψη μέτρων για την ανάληψη του ελέγχου της αστυνομίας και την κατάλυση της εξουσίας των καταλανικών θεσμών, κάτι που θεωρείται ως μια λύση και από το κεντροαριστερό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) — το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα στην Ισπανία.

Πολύς κόσμος, συμπεριλαμβανομένων πολλών που είναι αδιάφοροι ως προς την ανεξαρτησία, βλέπουν το εξελισσόμενο πραξικόπημα και τις επιθέσεις ως ανυπόφορες/απαράδεκτες. Στη διάρκεια της απεργίας ενάντια στην αστυνομική καταστολή στις 3 Οκτώβρη, σημαντικός αριθμός ανθρώπων φορούσαν ισπανικές σημαίες – δείχνοντας την αντίθεσή τους στην ανεξαρτησία – καλυμμένες ταυτόχρονα με μηνύματα απέχθειας απέναντι στην αντιδημοκρατική καταστολή. Μαζικές περιφρουρήσεις και πράξεις κατάληψης και υπεράσπισης των εκλογικών τμημάτων – καθοδηγούμενων από τις Επιτροπές Υπεράσπισης του Δημοψηφίσματος – έφεραν σε επαφή μετριοπαθείς καταλανούς εθνικιστές και ριζοσπάστες, συμπεριλαμβανομένων αρκετών αναρχικών που τείνουν να αντιμετωπίζουν κάθε “εθνικισμό” ως αντιδραστικό.

Όσοι έχουν μεγαλύτερη τριβή με την οργάνωση από τα κάτω ενάντια στην κρατική καταστολή, όπως τα μέλη του αντικαπιταλιστικού και αυτονομιστικού κόμματος Candidatura d’Unitat Popular (CUP), όλο και περισσότερο καθορίζουν την ατζέντα των διαμαρτυριών και κερδίζουν τον σεβασμό των άλλων. Η διαμαρτυρία που περιγράφηκε από το BBC ως μια “αντιμπατσική απεργία” καλέστηκε αρχικά από μαχητικά συνδικάτα (συμπεριλαμβανομένων του αυτονομιστικού συνδικάτου των λιμενεργατών IAC, και της αναρχοσυνδικαλιστικής CGT) βασισμένη στον υπολογισμό ότι και στα μεγαλύτερα συνδικάτα που πιθανόν αισθάνονται επίσης την καταστολή και αντιδρούν σ’ αυτήν, η υποστήριξη από τα μέλη τους ήταν πολύ διαδεδομέμνη για να μην εκφραστεί. Αυτός ο υπολογισμός αποδείχτηκε σωστός, έστω και αν οι ηγέτες των συνδικάτων αυτών και του μετριοπαθούς εθνικού κινήματος προσπάθησαν (και απέτυχαν) να στρέψουν την απεργία σε μικρότερες συμβολικές “διακοπές”.

Τα κλιμακούμενα γεγονότα φέρνουν πίσω δραματικές ιστορικές μνήμες. Στη δεκαετία του 1970, έγιναν μεγάλες καταλήψεις και διαδηλώσεις για την ανάκτηση της καταλανικής αυτονομίας. Προηγουμένως, η καταλανική κυβέρνηση είχε ανατραπεί με τη βία: από τον Φράνκο το 1939 αλλά και ως απάντηση στην ανακήρυξη της κρατικής της υπόστασης το 1934, και πολύ νωρίτερα, μετά από μια αιματηρή στρατιωτικής πολιορκία της Βαρκελώνης (που τελείωσε το 1714). Μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι τις τελευταίες λίγες εβδομάδες η Μαδρίτη έχει εφαρμόσει μια κατάσταση εξαίρεσης, που επίσης ανακαλεί μια αυταρχική ιστορία, έστω και αν η χώρα υποτίθεται ότι είναι πλέον μια εδραιωμένη “δημοκρατία” (καθώς και μια από τις μεγαλύτερες οικονομίες στον κόσμο).

Εξίσου σημαντική με την κατασταλτική επίθεση είναι και το μαζικό κίνημα που αντιστέκεται σ’ αυτήν. Την ημέρα του δημοψηφίσματος, το κίνημα απώθησε – σε κάποιες περιοχές με τη βοήθεια των πυροσβεστών – βαριά οπλισμένες δυνάμεις των ισπανικών ΜΑΤ χρησιμοποιώντας ως μέσο την ειρηνική αλλά αποφασιστική πολιτική ανυπακοή. Από τη στιγμή των πρώτων συλλήψεων στις 20 Σεπτεμβρίου, φοιτητές και τελειόφοιτοι του Λυκείου είναι σε μια “διαρκή” απεργία, ενώ συλλογικές διαμαρτυρίες με το παραδοσιακό χτύπημα κατσαρολικών γίνονται κάθε βράδυ στις γειτονιές.

Όπως έχει ταυτοποιηθεί από τον μαρξιστή από τη Βαρκελώνη Josep Maria Antentas και, από την άλλη πλευρά του πολιτικού χάσματος, τον σχολιαστή της La Vanguardia Enric Juliana, η καταλανική εξέγερση αλλάζει γρήγορα. Το κίνημα για την εθνική “κυριαρχία” πραγματοποιεί πορείες με ένα εκατομμύριο άτομα κάθε Σεπτέμβρη (την ημέρα της εθνικής επετείου της Καταλωνίας, της la Diada). Αυτά ήταν ειρηνικά, πειθαρχημένα, οπτικά ισχυρά και εντυπωσιακά εκτελεσμένα γεγονότα – για παράδειγμα, με διαδηλωτές να σχηματίζουν μια ανθρώπινη αλυσίδα κατά μήκος και των 400 χιλιομέτρων που διασχίζουν την επίσημη καταλανική επικράτεια. Παρ’ όλα αυτά, οι διαμαρτυρίες αυτές ήταν επίσης “στημένες”, επικεντρωμένες στα ΜΜΕ και αποτελούσαν εθνικιστικές εκδηλώσεις πο παρουσίαζαν πολύ μικρή απειλή για το status quo.

Η βασική οργανωτική δύναμη – η Καταλανική Εθνική Συνέλευση (ANC) που δημιουργήθηκε τον Μάρτιο του 2012 — υιοθέτησε μια πλουραλιστική προσέγγιση σχεδόν αποκλειστικά περιορισμένη στην απόκτηση της κρατικής υπόστασης [statehood]. Δεν αγκάλιασε καμμιά σημαντική εκστρατεία για την εισαγωγή μιας συντακτικής διαδικασίας εντός της διαδικασίας τς ανεξαρτησίας (ώστε να φέρει μια “δημοκρατία του 99%” μέσω μιας μαζικής συμμετοχικής διαδικασίας που θα συμπεριελάμβανε κοινωνικά κινήματα όπως το εντυπωσιακό κίνημα για την στέγαση PAH). Όσο εντυπωσιακές και αν ήταν οι διαμαρτυρίες υπέρ της ανεξαρτησίας, το κίνημα κατέληγε να κινητοποιεί πολύ μικρά τμήματα από τα φτωχότερα στρώματα κοινωνίας (σε αντίθεση με το Podemos και τους καινούριους δημοτικούς συνδυασμούς/συνασπισμούς).

Όμως, καθώς η καταστολή ανέβαινε στην πορεία προς το δημοψήφισμα – ιδιαίτερα μετά τις συλλήψεις της 20ης Σεπτεμβρίου – το κίνημα άρχισε να γίνεται λιγότερο συγκρατημένο και περισσότερο δυναμικό. Εκείνη την ημέρα, ξέσπασε μια αυθόρμητη εξέγερση, που περιελάμβανε πολιτική ανυπακοή στη Βαρκελώνη και βιομηχανικές πόλεις γύρω από αυτήν, που εμπόδισαν την αστυνομία να επιδράμει σε κτίρια (ανάμεσα στα οποία και τα κεντρικά γραφεία του CUP). Μέχρι το απόγευμα οι διαμαρτυρίες είχαν πάρει τη μορφή των γεγονότων που τελευταία φορά είχε δει κανείς στη διάρκεια των καταλήψεων των πλατειών από τους indignados (Αγανακτισμένους) το 2011, και τις μαζικές πορείες ενάντια στον πόλεμο [του Ιράκ] μια δεκαετία πριν. Οι διαμαρτυρίες είναι φανερό ότι αναπτύσσονται από τα κάτω και συμμετέχει σ’ αυτές όλο και περισσότερο η εργατική τάξη – όπως φάνηκε ακόμα πιο καθαρά στην απεργία της Τρίτης, 3 Οκτωβρίου.

Η Juliana — που αντιτίθεται στην ανεξαρτησία — λέει ότι μετά τις διαμαρτυρίες της 20ης Σεπτέμβρη το νέο “κύμα αγανάκτησης” [indignación]…πάει πέρα από τα κοινωνικά όρια της αυτονομιστικής πολιτικής” και “θολώνει κάποια συναισθηματικά σύνορα ανάμεσα σε όσους είναι υπέρ και κατά της ανεξαρτησίας”, υπονοώντας ότι αυτή η τάση θα μπορούσε να βαθύνει αν η άγρια καταστολή συνεχιστεί.

Αυτό μοιάζει να επιβεβαιώνεται από τις απεργίες στους χώρους δουλειάς, τις κινητοποιήσεις που καθοηγούνται από τις Εππιτροπές Υπεράσπισης του Δημοψηφίσματος (CDR), που συμπεριλαμβάνουν αρκετούς non-independentistas, και το χτύπημα των κατσαρολικών σε γειτονιές που τείνουν να ψηφίζουν “φιλο-ισπανικά” κόμματα. Δεν θα πρέπει όμως να υπερβάλλουμε σχετικά με τη μετατόπιση αυτή. Στην Carmel, μια φτωχογειτονιά της Βαρκελώνης όπου κατοικούν κυρίως οικογένειες Ισπανών και μη-Ισπανών μεταναστών, η συμμετοχή στο δημοψήφισμα της 1ης Οκτωβρίου ήταν μόνο 10%. Υπάρχουν ακόμα πολλοί εργαζόμενοι – ιδιαίτερα στην πρώην βιομηχανική “κόκκινη ζώνη” της Βαρκελώνης – που αισθάνονται ότι η ανεξαρτησία απλά θα ενισχύσει την τοπική αστική τάξη ή, στην καλλίτερη περίπτωση, δεν θα βελτιώσει παρά ελάχιστα τις ζωές τους. Παρ’ όλα αυτά ριζοσπάστες ακτιβιστές έχουν δίκιο περιγράφοντας πώς η καταστολή έχει οδηγήσει σε μια αυξανόμενη επαναχάραξη των οριακών γραμμών γύρω από την υπεράσπιση της δημοκρατίας ενάντια στην αυταρχική διακυβέρνηση μάλλον παρά γύρω από τον πιο αμφιλεγόμενο εθνοτικό διαχωρισμό.

Περαιτέρω ενδείξεις για τον μετασχηματισμό του κινήματος προέρχεται εκτός Καταλωνίας. Η χώρα των Βάσκων είναι άλλο ένα ιστορικό έθνος εντός του ισπανικού κράτους, στην οποία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000 τα κινήματα, τα κόμματα και τα ΜΜΕ υπέρ της ανεξαρτησίας είχαν ποινικοποιηθεί και κατασταλεί (με τη βοήθεια του ότι θεωρούνταν ως συνδεόμενα με την ένοπλη πάλη της Βασκικής αυτονομιστικής οργάνωσης ΕΤΑ). Στην περιοχή, αρκετές χιλιάδες διαδήλωσαν σε ένδειξη αλληλεγγύης προς το δικαίωμα των Καταλανών να αποφασίσουν σε δυο περιστάσεις. Υπάρχει προβληματισμός σχετικά με το κατά πόσον το κυβερνών δεξιό Βασκικό Εθνικιστικό Κόμμα (BNP) μπορεί να συνεχίσει να παρέχει κοινοβουλευτική στήριξη στην κυβέρνηση μειοψηφίας του Ραχόι, κάτι που θα μπορούσε ακόμα και να αποτρέψει τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης από τον τελευταίο.

Πολίτες στο μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης Ισπανίας τείνουν να είναι εχθρικοί απέναντι στις εθνικές απαιτήσεις των Καταλανών. Μερικοί συντηρητικοί ψηφοφόροι κινητοποιούνται πίσω από την καμπάνια “υπεράσπιση της Ισπανίας” του Ραχόι, όπως μαρτυρούν οι εθνικιστικές διαμαρτυρίες αυτού του Σαββατοκύριακου (για τις οποίες αρκετοί συμμετέχοντες έφτασαν με λεωφορεία από περιοχές εκτός Καταλωνίας). Παρ’ όλα αυτά, αν η κυβέρνηση της Μαδρίτης υπέθεσε ότι απλά θα κέρδιζε δημοφιλία με την επίθεσή της, ίσως έχει εκτιμήσει λάθος τη διάθεση της χώρας. Διαφορετικές εκθέσεις αναφέρουν ότι η εικόνα της αστυνομίας να κατάσχει κάλπες και ψηφοδέλτια στα μούτρα ενόψει τοπικών διαμαρτυριών έτυχε φτωχής αποδοχής από αρκετούς Ισπανούς. Επιπλέον, ο κρατικός μηχανισμός έβαλε το πρώτο από αρκετά “αυτογκόλ” όταν απαγόρευσε εκτός Καταλωνίας τις συγκεντρώσεις υποστήριξης της καταλανικής αυτοδιάθεσης: το μήνυμα που μεταφέρθηκε ήταν ότι η λογοκρισία και οι απαγορεύσεις που λάμβαναν χώρα την εποχή του Φράνκο επιστρέφουν…και μάλιστα όχι μόνο στην “Cataluña” [η Καταλωνία στα ισπανικά].

Μετά τις 20 Σεπτέμβρη, δεκάδες διαμαρτυρών σε υποστήριξη της καταλανικής αυτοδιάθεσης έγιναν σε ισπανικές μικρές και μεγάλες πόλεις. Την 1η Οκτωβρίου, η πλατεία-σύμβολο της Μαδρότης Puerta de Sol ήταν γεμάτη από κόσμο που εξέφραζε την αντίθεσή του στην αστυνομική βία στη Βαρκελώνη. Σε τέτοιες διαμαρτυρίες – όπως και στην Καταλωνία – υπάρχει μια αξιοσημείωτα μεγάλη παρουσία της γενιάς που πολέμησε ενάντια στη δικτατορία. Ήταν συγκινητικό να βλέπει κανείς διαδηλωτές στη Μαδρίτη να τραγουδούν το τραγούδι “L’Estaca” της δεκαετίας του 1970 — ένα τραγούδι στα καταλανικά για το πώς η ενότητα μπορεί να ρίξει έναν δικτάτορα. Το προηγούμενο Σάββατο [εννοεί…], διοργανώθηκαν μεγάλες πορείες στη Μαδρίτη και στη Βαρκελώνη στις οποίες άνθρωποι φορούσαν λευκά ρούχα και κράταγαν λευκές σημαίες, καλώντας σε διάλογο ανάμεσα στις δυο πλευρές. Ενώ οι διαμαρτυρίες αντιμετώπιζαν λανθασμένα το καταλανικό κίνημα ανεξαρτησίας ως εξίσου υπεύθυνο για την επιδεινούμενη σύγκρουση, εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει μια διαμαρτυρία ενάντια στην κρατική βία που ασκείται στην Καταλωνία. Καμμιά από αυτές τις διαμαρτυρίες δεν σημαίνει ότι οι περισσότεροι Ισπανοί είναι συμπαθούντες προς την καταλανική ανεξαρτησία. Παρ’ όλα αυτά, η αντίθεση ενάντια στην καταστολή έχει ενταθεί σε ολόκληρη την Ισπανία.

Καθώς συνέβαιναν όλα αυτά, βουλευτές στο Podemos — το αριστερό λαϊκιστικό κόμμα που αναδύθηκε εν μέρει από τις καταλήψεις των indignados το 2011 — ενεργούσαν και συχνά επιτυχημένα στην καταγγελία του αυταρχισμού του Ραχόι (αν και ήταν λιγότερο επικριτικοί απέναντι στον αυταρχισμό του ισπανικού δικαστικού συστήματος και αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον δεσμευτικό χαρακτήρα του πρόσφατου δημοψηφίσματος).

Μετά τις 20 Σεπτέμβρη, η Juliana προσπάθησε να προειδοποιήσει τη “φούσκα” του καθεστώτος στη Μαδρίτη ότι η Καταλωνία ίσως να ξεκινά την “απόσχισή της από την Ισπανία” και ότι έχει αρχίσει μια “κρίση του κράτους”. Αλλά δεν είναι μόνο το κίνημα της ανεξαρτησίας που έχει προχωρήσει.

Επειδή μεταφέρθηκαν τόσες πολλές δυνάμεις των ΜΑΤ από την υπόλοιπη Ισπανία, έμειναν λιγότερες σε κάποιες περιοχές. Μια ομάδα εκλεγμένων αντιπροσώπων του Podemos και άλλων σχετιζόμενων οργανώσεων που συναντιούνταν στη Σαραγόσα (προσπαθώντας ανεπιτυχώς και κάπως θεατρινίστικα να εισαγάγουν έναν καινούριο πολιτικό διάλογο ως απάντηση στην εντεινόμενη κρίση) περικυκλώθηκαν από μερικές εκατοντάδες φασιστών. Όταν η ομάδα ζήτησε μεγαλύτερη αστυνομική προστασία τους ειπώθηκε ότι η τοπική αστυνομία δεν ήταν διαθέσιμη, καθώς είχε σταλεί στην Καταλωνία (στην πιο θετική πλευρά, οι μειωμένοι αριθμο αστυνομικών στην περιοχή της Μαδρίτης βοήθησε μια ομάδα μεταναστών να δραπετεύσουν από ένα κέντρο κράτησης).

Στις πόλεις της νότιας Ισπανίας, εθνικιστές ζητωκραύγαζαν τους αστυνομικούς των ΜΑΤ καθώς έφευγαν για την Καταλωνία φωνάζοντας “Πηγαίνετε και πιάστε τους” λες και η αστυνομία ήταν κάποιος στρατός κατοχής. Χιλιάδες αστυνομικοί επιβιβάστηκαν και διέμειναν σε ναυλωμένα από το κράτος κρουαζιερόπλοια που ελλιμενίστηκαν στα λιμάνια της Βαρκελώνης και της Ταραγώνα. Ένα από αυτά, παρεμπιπτόντως, ήταν καλυμμένο με ένα τεράστιο καρτούν του Τουίτυ Πάι περικυκλωμένου από αγριεμένους εχθρούς φιγούρες της Warner Brother. Επειδή η υπόθεση πήρε μεγάλη δημοσιότητα, ο Τουίτυ καλύφθηκε με ένα τεράστιο tarpaulin — ένας σχολιαστής το περιέγραψε σαν “μπούρκα”. Ένας πρώην βουλευτής του CUP ειρωνεύτηεκ ότι το θέαμα ήταν μια επίδειξη των μειονεκτημάτων της κρατικής εξάρτησης από το outsourcing. Λιμενεργάτες, που είχαν πρόσφατα κάνει μια πετυχημένη απεργία ενάντια στην αναδιάρθρωση, αρνήθηκαν να εξυπηρετήσουν τα πλοία αυτά.

Η βαριά αυτή πίεση που ασκήθηκε για να αποτρέψει το δημοψήφισμα σημαίνει ότι αν και η συμμετοχή έφτασε τελικά στο 42% – ένα ποσοστό που θα έπρεπε να αυξηθεί ελαφρά για να λάβει υπόψιν τις περίπου 294.000 χιλιάδες ψηφοδέλτια που κατασχέθηκαν από την αστυνομία, το 90% των ψήφων υπέρ της ανεξαρτησίας λαμβάνεται ως μια εντολή για την συνέχιση της κίνησης προς την κρατική υπόσταση. Ο κεντροαριστερός συνασπισμός Junts pel Sí (Μαζί για το Ναι) και το αντικαπιταλιστικό CUP πιέζουν για μια μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας τόσο σύντομα όσο σήμερα. Σϊγουρα, η κρατική καταστολή ωθεί το κίνημα για την καταλανική δημοκρατία μπροστά, όχι προς τα πίσω.

Είναι ο καταλανικός εθνικισμός επίσης ένα πρόβλημα;

Υπάρχουν αρκετοί στην Αριστερά στην Ισπανία (και σε πολύ μικρότερο βαθμό στην Καταλωνία) που αντιτίθενται έντονα στον αυταρχισμό του κράτους αλλά θεωρούν ότι πρέπει να επιρριφθούν ευθύνες και στον καταλανικό εθνικισμό για την κρίση. Υπάρχει μια ποικιλία οπτικών που τους οδηγούν στην υιοθέτηση αυτής της στάσης, αλλά είναι φανερό ότι πολλοί το κάνουν επειδή δέχονται την καρικατούρα του καλανικού κινήματος ως κυριαρχούμενο από τη μπουρζουαζία και με κύριο ενδιαφέρον να θέσει ένα τέρμα στη μοιρασιά των σχετικά υψηλών εσόδων από τη φορολογία με άλλες περιοχές της Ισπανίας, συμπεριλαμβανομένων αυτών στον φτωχότερο νότο.

Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που θα έπρεπε να απορρίψουμε αυτή την άποψη. Πρώτον, η υποστήριξη για την καταλανική αυτονομία είναι κυρίως από την αριστερά – έτσι αυτοχαρακτηρίζεται το 72% αυτών που υποστήριζαν μια καταλανική δημοκρατία πριν το καλοκαίρι (σε σχέση με το ποσοστό του 40% των Καταλανών που θα ψήφιζαν “όχι”). Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν επίσης ότι πάνω από τους μισούς από όσους υποστηρίζουν την ανεξαρτησία το κάνουν επειδή κυρίως επιθυμούν μια αλλαγή πολιτικών, να αποκτήσουν μεγαλύτερη τοπική εξουσία διακυβέρνησης ή επειδή αισθάνονται “αποκλεισμένοι”, ότι δεν “συμπεριλαμβάνονται” “[miscomprehended”] — λόγοι που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ως αντιδραστικοί. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην Ισπανία, οι μειονοτικές γλώσσες και ταυτότητες απουσιάζουν σχεδόν εντελώς από τα ΜΜΕ και μερικές φορές αντιμετωπίζονται ως ύποπτες. Μερικά χρόνια πριν, το Συνταγματικό Δικαστήριο, όπως και η συντηρητική κυβέρνηση στις Βαλεαρίδες νήσους (μια περιοχή όπου μιλιούνται τα καταλανικά), επέβαλλαν την ανάκληση/απαγόρευση της χρήσης των καταλανικών ή άλλων σχετικών διαλέκτων στο σχολικό σύστημα. Υπάρχει πολύ μικρή ανοχή στην καταλανική γλώσσα και ταυτότητα στην μονο-γλωσσική Ισπανία.

Μια μειοψηφία – λιγότερο από το 1/3 – αυτών που θέλουν την ανεξαρτησία τείνουν να το κάνουν για να βελτιώσουν τα οικονομικά της Generalitat. Αυτή η άποψη αντιμετωπίζεται λαθεμένα ως η κυρίαρχη στον “καταλανισμό” [“catalanisme”] επειδή την υπερασπίζεται η πτέρυγα εκείνη του κινήματος που παραμένει το πιο δημόσιο πρόσωπό του. Αυτή η πτέρυγα, όπως και η φιλελεύθερη εθνικιστική δεξιά του PdeCAT — πρώην Convergència — που διατηρούν την καταλανική προεδρία, έσυραν το κεντροαριστερό αυτονομιστικό ERC (Δημοκρατική Αριστερά της Καταλωνίας), κινηματικούς ακτιβιστές και άτομα στο Junts pel Sí, έναν εκλογικό συνασπισμό που κέρδισε τις καταλανικές εκλογές το 2015.

Παρ’ όλα αυτά, η καταλανική Δεξιά είναι στην πραγματικότητα πολύ λιγότερο ηγεμονική στην αυτονομιστική πολιτική απ’ όσο φαίνεται. Πριν από την τεράστια διαμαρτυρία υπέρ της ανεξαρτησίας τον Σεπτέμβρη του 2012, ο στόχος της Convergència [Σύγκλιση] ήταν ο περιορισμένος στόχος της απόκτησης περισσότερων δημοσιονομικών εξουσιών εντός του υπάρχοντος εδαφικού πλαισίου, και το κόμμα ήταν σε έναν μακροχρόνιο συνασπισμό με ένα κόμμα υπέρ της περιφέρειας [regionalist] — το Unió — που στη συνέχεια διασπάστηκε αντιτιθέμενο στην ανεξαρτησία. Χρειάστηκε να διαδηλώσουν ένα εκατομμύριο άνθρωποι υπέρ της πλήρους κρατικής υπόστασης για να αγκαλιάσει η Convergència έναν τέτοιο στόχο.

Η “εξέγερση των πλατειών” το 2011 ίσως βοήθησε αυτή την μεταστροφή. Μετά από αυτή την “εξέγερση” στην οποία indignados που είχαν περικυκλώσει το καταλανικό κοινοβούλιο ανάγκασαν τον υποστηρικτή των μέτρων λιτότητας πρόεδρο Mas να πάει στο γραφείο του με ελικόπτερο, η Convergència και άλλα καθεστωτικά κόμματα είχαν βαθιά απονομιμοποιηθεί. Αυτό έκανε πολύ δύσκολο για τον Mas να γυρίσει την πλάτη του στην κραυγή για ανεξαρτησία όταν ξέσπασε.

Ένα άλλο σημάδι της κατεξοχήν προοδευτικής φύσης της παρώθησης για ανεξαρτησία είναι ότι από τότε που ξεκίνησε “η διαδικασία” το φθινόπωρο του 2012, η Αριστερά έχει ενισχυθεί εκλογικά. Το κεντροαριστερό ERC έχει γίνει το πιο δημοφικές κόμμα υπέρ της ανεξαρτησίας, και ακόμα πιο ενθαρρυντικά, το CUP — μια ριζοσπαστική πλατφόρμα που έχει οικοδομηθεί μέσα από χρόνια τοπικού ακτιβισμού – κατέλαβε δέκα έδρες στο τοπικό κοινοβούλιο το 2015. Αυτή η υπέρβαση/άλμα κατέστησε το CUP τον ισχυρό ρυθμιστή για τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης μειοψηφίας από τον συνασπισμό Junts pel Sí. Μια μαζική συνάντηση του CUP τον Δεκέμβρη του 2015 διχάστηκε γύρω από την παραχώρηση της προεδρίας στον υποστηρικτή της λιτότητας Mas. Αυτό οδήγησε στην αντικατάσταση του Mas στην προεδρία από τον Carles Puigdemont, γεγονός που έκανε τον Ισπανό εκδότη των Financial Times να παραπονεθεί ότι μια μικρή ομάδα αντικαπιταλιστών καθορίζει το μέλλον ενός έθνους.

Η νεοαποκτημένη διαπραγματευτική δύναμη του CUP (και το μαχητικό πνεύμα του) του επέτρεψε επίσης να κάνει το Junts pel Sí να κρατήσει τη δέσμευσή του για τη διοργάνωση του δημοψηφίσματος της 1ης Οκτωβρίου, καθώς και να πιέσει τον κυβερνητικό συνασπισμό να ψηφίσει νομοθεσία που απαγορεύει τις εξώσεις, εγγυάται ένα ελάχιστο βασικό εισόδημα και απαγορεύει τα κέντρα κράτησης μεταναστών. Όποια και αν είναι τα όρια της αυτονομιστικής πολιτικής στην Καταλωνία, είναι αδύνατον να δει κανείς την διαδικασία αυτή απλά ως μια δεξιά διολίσθηση. Όταν η ισπανική Δεξιά κατηγορεί τους ακτιβιστές του “αντισυστημικού” CUP για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αυτό δεν είναι εντελώς αβάσιμο.

Το καταλανικό ζήτημα μετά το 2000

Ο άμεσος λόγος για την “διαδικασία απόκτησης κυριαρχίας” στην Καταλωνία είναι ότι οι προσπάθειες να αντιμετωπιστεί η περιοχή ως ένα έθνος εντός του ισπανικού κράτους – και να της παραχωρηθούν αποκεντρωμένες εξουσίες αντίστοιχες αυτών που απολαμβάνει η Χώρα των Βάσκων – μπλοκαρίστηκαν τη δεκαετία του 2000. Μια μεταρρύθμιση του Νόμου για την Αυτονομία της Καταλωνίας που ξεκίνησε από την τότε τριμερή, υπό τους Σοσιαλιστές, (τοπική;) κυβέρνηση το 2003 έγινε αποδεκτή σε ένα δημοψήφισμα το 2006, τροποποιήθηκε από την τότε επίσης “σοσιαλιστική” κεντρική κυβέρνηση, αποδυναμώθηκε περαιτέρω από το ισπανικό Κογκρέσο, και στη συνέχεια, το 2010, περικόπηκε σε τεράστιο βαθμό από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας.

Αυτό προέκυψε από μια παρατεταμένη εκστρατεία ενάντια στο καθεστώς αυτονομία από το δεξιό Λαϊκό Κόμμα (Partido Popular, PP). Ιδιαίτερα ενοχλητικό ήταν για πολλούς Καταλανούς ήταν η αντισυνταγματικότητα και παρανομοποίηση της αναφοράς στην Καταλωνία ως “έθνος”· ένα βασικό σύνθημα στις διαμαρτυρίες ενάντια στην απόφαση ήταν ότι “είμαστε ένα έθνος”. Μετά από αυτή την εξέλιξη, η δημοτικότητα της ανεξαρτησίας (σε αντίθεση με ένα ομόσπονδο κράτος ή μια αυτόνομη περιοχή) εκτοξεύθηκε.

Ένα πιο τοπικά ριζωμένο κίνημα αναπτύχθηκε το 2009, όταν ακτιβιστές σε ένα παραθαλάσσιο χωριό της περιοχής Arenys de Mar πραγματοποίησε ένα συμβολικό δημοψήφισμα ανακήρυξης της ανεξαρτησίας του δήμου από το ισπανικό κράτος. Ανάλογες δημοσκοπήσεις εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την Καταλωνία τα επόμενα χρόνια, που βοήθησαν στη δημιουργία από “τα κάτω” δικτύων δήμων/κοινοτήτων και ακτιβιστών που αργότερα θα συγκροτούσαν ένα μεγαλύτερο κίνημα.

Παράλληλα μεα αυτές τις εξελίξεις, οικονομικά φιλελεύθεροι αυτονομιστές ανέπτυξαν και δημοσιοποίησαν μια “οικονομική υπόθεση/λόγο για την ανεξαρτησία”, σύμφωνα με την οποία όλοι οι Καταλανοί θα γίνονταν κατά 8% πλουσιότερο με το καθεστώς ανεξαρτησίας. Η λογική συμπυκνώθηκε στον άξεστο/ωμό και τώρα πλέον κακόφημο σύνθημα “η Ισπανία μάς κλέβει”, που το υπερασπίστηκε αποτελεσματικά ο πρόεδρος Μas και συνέβαλλε στο να κερδηθούν μερικοί νέοι προσήλυτοι υπέρ της ανεξαρτησίας μεταξύ των πολλών που υπέφεραν κάτω από την οικονομική κρίση στην Ισπανία.

Φυσικά, υπήρχαν αρκετές περιπτώσεις οικονομικών διακρίσεων σε βάρος της Καταλωνίας για να κάνουν τους ισχυρισμούς περί κλοπής να μοιάζουν εύλογοι. Η περιοχή λάμβανε λιγότερες επενδύσεις – στις υποδομές μεταφορών, για παράδειγμα – από άλλες παρόμοιες οικονομικά περιοχές, και όταν μια εταιρεία ενέργειας που ελεγχόταν από την καταλανική τράπεζα καταθέσεων La Caixa προσπάθησε να εξαγοράσει κάποιες ισπανικές αντίστοιχες εταιρείες ενέργειας το PP και οι ισπανοί εργοδότες ισχυρίστηκαν ότι αυτό θα οδηγούσε σε “υπερβολική” οικονομική συγκεντροποίηση στη Βαρκελώνη.

Ενώ ο σάλος υπέρ της ανεξαρτησίας αναπτυσσόταν στην Καταλωνία, τα πράγματα κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση στην Ισπανία. Καθώς η κρίση χρέους του ισπανικού κράτους επιταχυνότα, αυξάνονταν οι εκκλήσεις στους πολιτικούς κύκλους και στα ΜΜΜ για την επανασυγκεντροποίηση της λήψης πολιτικών – υποτίθεται για τη μείωση της των δαπανών από τον διπλασιασμό της διοίκησης. Η γενική γραμματέας του PP María de Dolores Cospedal έδωσε το παράδειγμα. Ως πρόεδρος της Καστίλλης-Λα Μάντσα μείωσε τον αριθμό των βουλευτών [στο τοπικό κοινοβούλιο] από 49 σε 33, μια όχι και τόσο λεπτή προσπάθεια να καταδείξει πόσο πλεονάζουσα ήταν η τοπική κυβέρνηση.

Όταν ξεκίνησε η καταλανική “διαδικασία διεκδίκησης κυριαρχίας”, οι εκκλήσεις για τη μείωση ή τον τερματισμό της περιφερειακής αυτονομίας υποχώρησαν. Αλλά οι δημοσκοπήσεις από την περιίοδο αυτή και έπειτα δείχνουν ότι οι ιδέες αυτές κυριαρχούν σε σημαντικό τμήμα των Ισπανών και τώρα εφαρμόζονται με έναν έντονο/εντυπωσιακό τρόπο.

Σχετιζόμενα μ’ αυτό, μερικοί σχολιαστές εξηγούν την καταλανική κρίση αναφερόμενοι στην περιορισμένη μεταρρύθμιση του ισπανικού κράτους και της δεξιάς πολιτικής κατά τη διάρκεια της μετάβασης από τον φασισμό. Όταν η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος χρησιμοποίησε το όπλο του συντάγματος ενάντια στο δημοψήφισμα, αυτό είναι προϊόν μιας διαπραγμάτευσης κυριαρχούμενης από το καθεστώς του Φράνκο. Οι βασικές δομές της αστυνομίας και του στρατού άλλαξαν πολύ λίγο, κάτι που εξηγεί εν μέρει τουλάχιστον την ορατή συμπόρευση/συντροφικότητα ανάμεσα στην ακροδεξιά και την αστυνομία σ’ αυτή τη σύγκρουση (συμπεριλαμβανομένης μιας φωτογραφίας ενός αστυνομικού που χαιρετά φασιστικά και της εκδήλωσης μέσω του Twitter της υποστήριξης της Εθνικής Αστυνομίας σε μια δεξιά διαδήλωση κατά της ανεξαρτησίας).

Άλλωστε, ο πρόδρομος του ΛΚ δημιουργήθηκε από τον βάναυσο υπουργό Εσωτερικών του Φράνκο, Manuel Fraga. Οι δεσποτικές πολιτικές του κόμματος εκτέθηκαν με τον “νόμο για τις συμμορίες” του 2015, που επιτρέπει την επιβολή προστίμων αρκετών χιλιάδων ευρώ για όσους πραγματοποιούν μη εξουσιοδοτημένες/εγκεκριμένες διαδηλώσεις ή μοιράζονται φωτογραφίες της αστυνομικής βίας στα κοινωνικά δίκτυα.

Όμως το να βλέπει κανείς τις σημερινές δράσεις του κράτος ως τίποτα άλλο από μη-μεταρρυθμισμένο φασισμό έχει τα όριά του.

Πρώτον, η καταστολή ειρηνικών εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων δεν είναι το προνόμιο μόνο πρώην φασιστικών δικτατοριών (όπως μαρτυρείται από την εξαπόλυση της σφαγής της Ματωμένης Κυριακής από το “δημοκρατικό” βρετανικό κράτος). Επιπλέον, η υποστήριξη στην απαγόρευση της διεξαγωγής του καταλανικού δημοψηφίσματος δεν περιορίζεται στους συντηρητικούς και κεντρικούς κρατικούς θεσμούς. Αντίθετα, παρέχεται από όλα τα κυρίαρχα ισπανικά ΜΜΕ και τα μεγαλύτερα κόμματα της αντιπολίτευσης εκτός από το Podemos.

Το σοσιαλδημοκρατικό PSOE έχει, στην καλλίτερη περίπτωση, διχαστεί πάνω στο ζήτημα. Ο “εκμοντερνιστής” ηγέτης Pedro Sánchez έχει κρατήσει σχετική σιωπή από τότε που ξεκίνησε η καταστολή και η αντίδραση σ’ αυτήν. Όμως η ηγεσία του κόμματος είναι θετική με την ιδέα της σύλληψης των Καταλανών υπουργών και η ισχυρή δεξιά πτέρυγά του υποστηρίζει την εφαρμογή του άρθρου 155 του Συντάγματος που ουσιαστικά θα τελείωνε την αυτο-κυβέρνηση της Καταλωνίας.

Η αυταρχική αντίδραση από το ισπανικό κατεστημένο μπορεί επίσης να κατανοηθεί ως μια συνέχιση συγκρίσιμων πρακτικών τη δεκαετία του 2000 ενάντια στο βασκικό εθνικό κίνημα. Τότε, τα κόμματα υπέρ της ανεξαρτησίας απαγορεύτηκαν, οι ηγεσίες τους φυλακίστηκαν, και οι εφημερίδες στα βασκικά έκλεισαν. Υπήρχε σχεδόν ομοφωνία μεταξύ της ισπανικής πολιτικής τάξης γι’ αυτό, και περιορισμένη αντίδραση στους δρόμους. Παρ’ όλα αυτά, το σημερινό πλαίσιο είναι διαφορετικό. Η τωρινή βίαιη καταστολή λαμβάνει χώρα σε μια περίοδο κοινωνικο-οικονομικής ύφεσης για πολλούς Καταλανούς και Ισπανούς και μετά από μεγάλες πολιτικές μετατοπίσεις προς τα αριστερά (όπως καταδεικνύεται από τις δημοτικές εκλογές του 2014 στις οποίες αριστερές δημοτικές πλατφόρμες κέρδισαν τις τέσσερις από τις πέντε μεγάλες ισπανικές πόλεις).

Αυτό είναι ένα πολύ λιγότερο ευνοϊκό σενάριο για την εφαρμογή σοβαρών πράξεων κρατικής καταστολής, ακόμα κι αν υπάρχει μια πραγματική λαϊκή υποστήριξη για καταστολή. Ακόμα σημαντικότερα ίσως, το κίνημα που στοχοποιείται αυτή τη φορά – σε αντίθεση με τη Βασκική Αριστερά – δεν βλέπεται ως συνδεόμενο με ένοπλες οργανώσεις. Αλλά είναι πολύ πιθανόν το εκτός επαφής ισπανικό κατεστημένο να μπήκε στην τωρινή μάχη με υπερβολική αυτοπεποίθηση, κάτι που το οδηγεί στο να κάνει μεγάλα λάθη και στο να εμπνεύσει μια ισχυρή απάντηση.

Την ίδια στιγμή, πρέπει να ρωτήσουμε αν η ομοφωνία στο καθεστώς υπέρ της καταστολής έχει ρίζες που δεν περιορίζονται συγκεκριμένα στην Ιβηρική. Σίγουρα, δεν υπάρχει καπιταλιστικό κράτος που θα του άρεσε να δεί την εξουσία του εξασθενημένη. Τέτοιες απώλειες πλήττουν αναπόφευκτα τη σχετική παγκόσμια ανταγωνιστικότητα του. Η απώλεια της Καταλωνίας θα αντιπροσώπευε ένα ιδιαίτερα μεγάλο χτύπημα καθώς αυτή παρέχει σχεδόν το 1/5 του ΑΕΠ της Ισπανίας και έχει επιδόσεις πάνω από το μέγεθός της σε τομείς όπως ο τουρισμός, ο πολιτισμός και ο αθλητισμός. Επιπλέον, η απόσχιση της Καταλωνίας θα μπορούσε να ενθαρρύνει την απόσχιση άλλων εθνικών μειονοτήτων – ιδιαίτερα της οικονομικά σημαντικής Χώρας των Βάσκων. Αν προσθέσουμε σε αυτό το αίσθημα της ψυχολογικής απώλειας που οι ελίτ (αλλά επίσης και ένα σημαντικό τμήμα εκτός των ελίτ) αισθάνονται όταν η “φανταστική τους κοινότητα” κουτσουρεύεται (ιδιαίτερα αν την αντιλαμβάνονται ως μια μοναδική εθνική οντότητα), τότε ίσως η αντίδραση της Μαδρίτης να είναι προβλέψιμη.

Κοιτώντας προς τα πίσω

Η προσκόληση σε ένα έθνος δεν είναι λιγότερο ισχυρή ανάμεσα σε αρκετούς Καταλανούς εθνικιστές, που τείνουν να αντιμετωπίζουν την Καταλωνία ως ένα χιλιετές έθνος. Τα σύνορα που οι πιο ριζοσπάστες catalanistes διαγράφουν περιλαμβάνουν την περιοχή γύρω από το Περπινιάν (Perpignan) στη Γαλλία, τις Βαλεαρίδες νήσους, την περιοχπ της Βαλένσιας και φυσικά την περιοχή που είναι επίσημα γνωστή ως Καταλωνία. Οι απόψεις αυτές βασίζονται σε μια μακρά αλλά όχι αδιάλειπτη ιστορία.

Το Βασίλειο της Καταλωνίας ήταν ένα από τα πρώτα φεουδαλικά κράτη, με ένα σύνταγμα που προηγείται της Μάγκνα Κάρτα. Δημιούργησε επίσης ένα από τα πρώτα κοινοβούλια, που δέσμευε τον μονάρχη να κυβερνά σε συμφωνία με τις ιδιοκτήτριες τάξεις. Στον ύστερο Μεσαίωνα, μια Καταλανική αυτοκρατορία κυριαρχούσε σε μεγάλο μέρος της δυτικής Μεσογείου πριν η Καστίλη – το βασικό κέντρο εξουσίας στην Ισπανία – αναδυθεί ως παγκόσμια δύναμη.

Η “Catalunya” εμπορευόταν βαμβάκι και σκλάβους στο εξωτερικό και η επικράτειά της επεκτεινόταν μέχρι την Σαρδηνία, την Νάπολη και την Αθήνα. Το Πριγκηπάτο της Καταλωνίας συνενώθηκε/συνασπίστηκε με την Αραγωνία το 1137, διατηρώντας τους αυτόνομους θεσμούς του και αναπτύσσοντας ακόμα περισσότερο την οικονομία του μέσω του εμπορίου αγαθών σε ολόκληρη την Ιβηρική χερσόνησο. Ο ιστορικός Pierre Vilar ισχυρίζεται ότι από τον 13ο αιώνα η ανάπτυξη ενός κοινού συστήματος αγοράς, πολιτισμικής κοινότητας και γλώσσας σήμαινε ότι η Καταλωνία γινόταν ένα από τα νεαρά έθνη-κράτη.

Παρ’ όλα αυτά, η περίοδος που ακολούθησε ήταν ταραγμένη: κοινωνική σύγκρουση ανάμεσα στους δουλοπάροικους και τους γαιοκτήμονες, τους κατοίκους των πόλεων και τους μονάρχες· κατάρρευση του πληθυσμού και της γεωργίας εξαιτίας του λιμού· μια αυξανόμενα υπερ-εκτεταμένη αυτοκρατορία· πόλεμοι διαδοχής· πογκρόμ εναντίον των Εβραίων και εμφύλιος πόλεμος. Ο βασιλιάς Ιωάννης ο II επιβίωσε τον πόλεμο αυτό εξασφαλίζοντας την υποστήριξη της Καστίλης με αντάλλαγμα την ένωση με αυτό το βασίλειο μέσω γάμου το 1469. Αυτή η ένωση επέτρεψε στην Καταλωνία να αυτοκυβερνάται αλλά χωρίς τον έλεγχο της εξωτερικής πολιτικής ή του εμπορίου με τις αποικίες.

Κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα η Καταλωνία παρήκμασε οικονομικά και διοικούνταν όλο και περισσότερο από τη Μαδρίτη. Η τοπική παρουσία του ισπανικού στρατού, από τον οποίο οι Καταλανοί αποκλείονταν αλλά έπρεπε να πληρώνουν, δημιούργησε δυσαρέσκεια μεταξύ των φτωχών. Το 1640, οι θεριστές των χωραφιών ηγήθηκαν μιας εξέγερσης – μαζί με την Generalitat — που κατέληξε με τη δολοφονία του αντιβασιλές, του αντιπροσώπου της Καστίλης στην Καταλωνία. Αυτή η εξέγερση υποστηρίχτηκε προσωρινά από τον βασιλιά της Γαλλίας μέχρι που ο Φίλιππος ο 6ος της Καστίλης έκλεισε μια συμφωνία μαζί του με αποτέλεσμα η Καταλωνία να χάσει οποιαδήποτε αξιόλογη αυτονομία (όπως και τις περιοχές της που είναι τώρα μέος της Γαλλίας).

Μετά την υποστήριξη που παρείχε σε έναν διεκδικητή του θρόνου εναντίον του Βουρβώνου βασιλιά, οι κάτοικοι της πρωτεύουσάς της υπέστησαν μια στρατιωτική πολιορκία και αιματηρά αντίποινα, και το 1714 εφτά αιώνες καταλανικής αυτονομίας τελείωσαν. Μετά την άρση της απαγόρευσης εμπορίου με τις υπόλοιπες περιοχές της ισπανικής αυτοκρατορίας, η Καταλωνία ευημέρησε ξανά, περνώντας αργότερα σε μια πλήρη εκβιομηχάνιση. Ήδη τον 19ο αιώνα ήταν το πιο αναπτυγμένο οικονομικά τμήμα της Ισπανίας – έχοντας γίνει ο τέταρτος μεγαλύτερος παραγωγός βαμβακιού στον κόσμο και αναπτύσσοντας έναν ισχυρό χρηματοπιστωτικό τομέα.

Τον ίδιο αιώνα οι Καταλανοί συμμετείχαν σε μια μακρά περίοδο εξεγέρσεων και ηγήθηκαν προσπαθειών για τη δημιουργία ενός πραγματικά ομοσπονδιακού κράτους. Η Βαρκελώνη έγινε γνωστή ως το “Ρόδο της Φωτιάς” και ο Ένγκελς έγραψε ότι ήταν η πόλη με τις “περισσότερες μάχες στα οδοφράγματα από οποιαδήποτε άλλη πόλη στον κόσμο”. Το σύγχρονο εθνικιστικό κίνημα στην Καταλωνία αναδύθηκε ως μια δύναμη στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Αναδύθηκε πολιτικά κάτω από διάφορους ιδεολογικούς σχηματισμούς – συμπεριλαμβανομένου ενός προέδρου της Δημοκρατικής Αριστεράς, του Lluís Companys, ο οποίος ανακήρυξε μια Καταλανική Δημοκρατία το 1934. Ακόμα και όταν ο Φράνκο απαγόρευσε τον Catalanisme και κατέστειλε την καταλανική εθνική γλώσσα και ταυτότητα – συμπεριλαμβανομένης της απαγόρευσης των καταλανικών ονομάτων και της τιμωρίας των παιδιών που μιλούσαν καταλανικά στα σχολεία – η χρήση των καταλανικών συνεχίστηκε στα σπίτια (και στο στάδιο Camp Nou της ποδοσφαιρικής ομάδας της Μπαρτσελόνα εξαιτίας του τεράστιου μεγέθους του).

Το 1979, μετά την ανάκτηση από την Καταλωνία των θεσμών της, ψηφίστηκε ο Νόμος/Διάταγμα της Αυτονομίας και η Generalitat απέκτησε δικαιοδοσία πάνω στην υγεία, την εκπαίδευση, την κοινωνική ασφάλιση και τον πολιτισμό. Παρ’ όλα αυτά, σε αντίθεση με την Χώρα των Βάσκων, στην οποία εκείνη την εποχή υπήρχε μια εντονότερη και πιο βίαιη εθνική αντιπαράθεση, η Generalitat δεν επιτρεπόταν να συλλέγει και να αναδιανέμει τους ίδιους τους φόρους της — ένα ζήτημα που ενθάρρυνε μετέπειτα προσπάθειες για την απόκτηση μεγαλύτερης αυτονομίας. Υπό την διακυβέρνηση του υπέρ της αυτονομίας προέδρου Jordi Pujol, η περιοχή δημιούργησε ένα λαϊκό/δημοφιλές τηλεοπτικό δίκτυο, εμπέδωσε τα Καταλανικά ως την γλώσσα διδασκαλίας στα σχολεία, έκανε τα καταλανικά υποχρεωτικά στην δημόσια ενημέρωση – περιλαμβανομένων κάπως αμφιλεγόμενα και των επωνυμιών των καταστημάτων – και στη απασχόληση στον δημόσιο τομέα. Το 2000 δημιούργησε το αστυνομικό σώμα των Mossos, που απέδειξε τα διαπιστευτήριά του ως μια εθνική αστυνομία εν μέρει μέσω της ικανότητάς της να φτάνει ή ακόμα και να ξεπερνά τα ισπανικά αντίστοιχά του σώματα στο χτύπημα διαδηλωτών, μεταναστών και άλλων.

Η Καταλωνία έχει μια μακρά ιστορία: μερικές φορές περήφανη – η οικονομική, πολιτική και δημοκρατική της πρόωρη ανάπτυξη – και μερικές φορές ντροπιαστική, όπως σε σχέση με τον μεγάλο πλούτο που απέσπασε από την παραγωγή σκλάβων στην Κούβα. Το σημαντικό σημείο είναι ότι οι εκφράσεις της εθνικής της υπόστασης, της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας της είναι πολύ πιο σαφείς/ρητές και συχνές από όσο είναι γενικά γνωστό εκτός της περιοχής της, συμπεριλαμβανομένης της υπόλοιπης Ιβηρικής χερσονήσου.

Η Καταλωνία είναι μια αποτυχία της Ισπανίας

Παρ’ όλα αυτά, αν καταλάβουμε την εθνική συνείδηση ως μια αίσθηση εδαφικής “κοινότητας”, που αναδύθηκε στους σύγχρονους καιρούς καθώς οι άνθρωποι άρχισαν να έχουν πιο συχνές αλληλεπιδράσεις με τα κράτη, είναι αμφισβητήσιμο το να παρουσιάζει κανείς την Καταλωνία και την καταλανική εθνική συνείδηση σαν να έχει μια χιλιετή ιστορία.

Είναι απίθανο οι αγρότες στις αρχές του Μεσαίωνα να είχαν συχνές καθημερινές επαφές με το κράτος ή να είχαν αναπτύξει μια ισχυρή αίσθηση καταλανικής ταυτότητας. Επιπρόσθετα, μετά την απώλεια των καταλανικών θεσμών το 1714, πήρε ενάμιση αιώνα στον καταλανικό εθνικισμό για να αναδυθεί εκ νέου. Πιθανόν ένας λόγος γι’ αυτό να ήταν τα οικονομικά ωφέλη που επισωρεύονταν από το να είναι μέρος της Ισπανικής Αυτοκρατορίας – ιδιαίτερα από τις καταλανικές ανώτερες τάξεις. Υπήρχαν φιλο-καταλανικά λαϊκά κινήματα τον 19ο αιώνα αλλά δεν ανέπτυξαν κάποια δύναμη συγκρίσιμη με αυτά στιγμών που τα σχετικά πιο εύπορα τμήματα συνέπραξαν με τις φτωχότερες ομάδες (όπως στα χρόνια πριν το 1714, τις δεκαετίες πριν από τον εμφύλιο πόλεμο, τη δεκαετία του 1970 και τώρα).

Πραγματικά, για να καταλάβουμε το Καταλανικό πρόβλημα – καθώς και άλλους μειοψηφικούς “εθνικισμούς” εντός του ισπανικού κράτους – πρέπει να εστιάσουμε στα όρια και τις αποτυχίες του ισπανικού εθνικού σχεδίου. Η Ισπανία πέρασε από το να είναι η μεγαλύτερη αυτοκρατορία στον κόσμο μετά τις κατακτήσεις και τη λεηλασία/καταλήστευση της Αμερικής (Βόρειας και Νότιας) στον να υπολείπεται άλλων κρατών στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Νωρίς στον 19ο αιώνα, ο ισπανικός εθνικισμός αναδύθηκε ως απάντηση στην εισβολή του Ναπολέοντα στην Ιβηρική.

Το 1812 το Ισπανικό Κογκρέσο – σε συνάντηση στην εξορία στο Cádiz — ψήφισε ένα σχετικά προχωρημένο σύνταγμα που θα εισήγαγε το καθολικό δικαίωμα ψηφοφορίας για τους άντρες, την ελευθερία του τύπου και την μεταρρύθμιση της γης. Αυτή η προσπάθεια δημιουργίας μιας φιλελεύθερης σύγχρονης Ισπανίας ηττήθηκε, εν μέρει από την αντίθεση σε τέτοια μέτρα από τις “διοικήσεις” [juntas] που κυβερνούσαν τις υπερπόντιες περιοχές της Ισπανίας. Αργότερα, ένας επαναστατικός αγώνας την περίοδο 1868-1873 δημιούργησε μια βραχύβια ομοσπονδιακή δημοκρατία που αντιστοιχούσε σε κάποιες μειοψηφικές επιδιώξεις. Αυτή ανατράπηκε, όμως, από μια στρατιωτική στάση, και η εξουσία των Βουρβώνων αποκαταστάθηκε. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, το κράτος θα ήταν μοναρχικό, Καθολικό, ολγαρχικό και συγκεντρωτικό. Για το μαρξιστή Jaime Pastor, που ζει στη Μαδρίτη, έμοιαζε να κοιτά “περισσότερο προς ένα αντιδραστικό παρελθόν, στους καθολικούς μονάρχες και σε μια αποσυντιθέμενη Ευρώπη παρά σε ένα σχέδιο…που κοιτούσε στο μέλλον”.

Η καταλανική αστική τάξη αντιτίθετο στην επανάσταση και υποστήριζε την αποκατάσταση. Όμως, στην περίοδο που ακολούθησε προέκυψαν διαφωνίες σχετικά με την προστασία της τοπικής βιομηχανίας από τον ξένο ανταγωνισμό. Η φιλοαυτόνομη “Λίγκα της Καταλωνίας” [“Lliga de Catalunya”] σχηματίστηκε ακριβώς για να υπερασπιστεί αυτά τα συμφέροντα. Μετά τον Ισπανο-αμερικανικό πόλεμο του 1898, όταν η Ισπανία έχασε τις τελευταίες μεγάλες αποικίες της, Κούβα, Πουέρτο Ρίκο και τις Φιλιππίνες, ο καταλανικός ριτζιοναλισμός ενισχυθηκε σαν δύναμη, υποσχόμενος εκσυγχρονισμό μέσα από την οικοδόμηση μιας Πολιτείας που θα εξισορροπούσε μια οπισθοδρομική Μαδρίτη.

Ο εθνικισμός της Λίγκας δεν ήταν αριστερός. Η καταλανική βιομηχανία έγινε ανταγωνιστική μέσα από υψηλά επίπεδα εκμετάλλευσης και οι εργοδότες χρηματοδοτούσαν συμμορίες για να σκοτώνουν ριζοσπάστες συνδικαλιστές.Η Λίγκα είχε μια αντίστοιχη αντίληψη για την ταξική πάλη. Συνασπστηκε με τους συντηρητικούς Καρλιστές για να σχηματίσουν την Solidaritat Catalana (Καταλανική Αλληλεγγύη, SC), η οποία κέρδισε τις γενικές εκλογές του 1907 στην Καταλωνία. Δυο χρόνια αργότερα υποστήριξε την στρατιωτική καταστολή μιας εξέγερσης εργατών στη Βαρκελώνη εναντίον της επιστράτευσης στον καινούριο τότε αποικιακό πόλεμο της Ισπανίας στο Μαρόκο. Εκατό ντόπιοι σκοτώθηκαν σ’ αυτό που έγινε γνωστό ως “Τραγική Εβδομάδα”. Μπροστά στην ριζοσπαστική πάλη των εργατών, συμπεριλαμβανομένης της ιστορικής γενικής απεργίας Canadiense που κέρδισε την οκτάωρη εργάσιμη μέρα, ο Primo de Rivera ανέλαβε την εξουσία σε ένα πραξικόπημα το 1923. Υποστηρίχθηκε από την SC και την ισπανική μοναρχία.

Ο συντηρητικός καταλανισμός πλήρωσε δικαιολογημένα ένα βαρύ τίμημα γι’ αυτή τη συνεργασία. Στις δημοτικές εκλογές το 1931 η πιο ριζοσπαστική Δημοκρατική Αριστερά της Καταλωνίας (ERC) εκτόπισε την συντηρητική πτέρυγα ως το βασικό υπέρ της ανεξαρτησίας κόμμα. Έναν χρόνο αργότερα σχηματίστηηκε η Generalitat, ενώ το 1934 σχηματίστηηκε η Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία. Η τελευταία είχε πολλές αδυναμίες – μεταξύ άλλων η προσέγγισή της στην αυτονομία της Καταλωνίας. Την ίδια χρονιά, η μεταρρύθμιση από την Generalit που ωφελούσε τους δυνάμει αργότες πατάχθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο, και όταν η ακροδεξιά κέρδισε τις ισπανικές εκλογές, ο Καταλανός πρόεδρος Companys ανακήρυξε ένα κράτος εντός της ισπανικής ομοσπονδιακής Δημοκρατίας.

Ο στρατός παρενέβη, η αυτονομία αναιρέθηκε και κηρύχθηκε ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης (υπάρχουν κάποιες ανησηχυτικές αναλογίες με τα τωρινά γεγονότα). Η Generalitat επανεισήχθη το 1936 μετά τον ερχομό στην εξουσία του Λαϊκού Μετώπου.

Η προοδευτικότητα της πολιτικής του ERC είχε όρια που επίσης αξίζει να αναγνωριστούν. Το χειρότερο, αυτά περιλάμβαναν το ότι ηγετικά μέλη του κόμματος μοιράζονταν με τον συντηρητικό καταλανικό εθνικισμό μια ψευδο-επιστημονική θεώρηση της καταλανικής ταυτότητας (κοινή σε διάφορα εθνικά κινήματα των αρχών του 20ου αιώνα) και τη βοήθεια στην συντριβή της αναρχικής επανάστασης στην Καταλωνία στη διάρκεια του ισπανικού Εμφυλίου.

Παρ’ όλα αυτά, ο καταλανικός ρεπουμπλικανισμός/δημοκρατισμός ήταν ευρέως της Αριστεράς. Ο αποσχιστισμός του τον κατέστησε στόχο για την Ισπανική Δεξιά, για την οποία κάποιοι ισχυρίζονται ότι απεχθανόταν τον εθνικισμό των μειονοτήτων περισσότερο και από τον κομμουνισμό ακόμα – μια στάση που συνοψίστηκε από έναν δεξιό βουλευτή στη δεκαετία του 1920 στο διαβόητο σύνθημα “καλλίτερα κόκκινος Ισπανός παρά αποσχιστής Ισπανός” (“mejor una España roja que una España rota”). Ο τερματισμός των προσπαθειών για αυτο-κυβέρνηση ήταν σίγουρα ένα από τα βασικά κίνητρα πίσω από την στρατωτική στάση του Φράνκο.

Αφότου ο Φράνκο κέρδισε τον Εμφύλιο πόλεμο το 1939, οι καταλανικοί θεσμοί και η δημόσια χρήση της καταλανικής γλώσσας απαγορεύτηκαν εκ νέου. Πολλοί catalanistes διέφυγαν στο εξωτερικό μαζί με άλλους δημοκρατικούς. Ο Companys συνελλήφθη από τους Ναζί, παραδόθηκε στον Φράνκο, βασανίστηκε και εκτελέστηκε (μια μοίρα που ο εκπρόσωπος τύπου του Λαϊκού Κόμματος Pablo Casado πρότεινε προκαώντας κατάπληξη ότι θα μπορούσε να περιμένει και τον τωρινό πρόεδρο της Καταλωνίας αν ανακηρύξει μια ανεξάρτητη δημοκρατία). Η Ισπανία έγινε και πάλι επίσημα “ενιαία”. Για να επιβληθεί αυτό, δόθηκε σε πολλά μέλη της φασιστικής ισπανικής Φάλαγγας έλεγχος σε μεγάλα τμήματα του κρατικού μηχανισμού καθώς και στο υπουργείο Οικονομίας. Η Αριστερά και ο Καταλανισμός συνετρίβηκαν.

Όμως ένα πνεύμα υπέρ της ανεξαρτησίας δεν εξαφανίστηκε ποτέ εντελώς. Μια από τις πρώτες σημαντικές μάχες υπό το φρανικό καθεστώς ήταν ένα μαζικό μποϋκοτάζ του τραμ στη Βαρκελώνη ενάντια σε μια αύξηση στις τιμές που έκανε τα εισιτήρια στη Βαρκελώνη πιο ακριβά από τη Μαδρίτη. Η διαμαρτυρία πυροδοτήθηκε από την φτώχεια της μεταπολεμικής περιόδου, αλλά και από μια αίσθηση εθνικής δυσαρέσκειας. Όπως έχει συμβεί και νωρίτερα στην ιστορία, το κίνημα ενισχύθηκε από τον συνδυασμό κοινωνικού και εθνικού αγώνα. Η καταλανική γλώσσα επιβίωσε με το μιλιέται στο σπίτι, έστω κι αν, με το τέλος της δικτατορίας, οι περισσότεροι που μιλούσαν τη γλώσσα δε μπορούσαν να γράψουν σ’ αυτή. Το καταλανικό εθνικό κίνημα αναδύθηκε ξανά στη δεκαετία του 1960 και έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο στο κίνημα για τη δημοκρατία τη δεκαετία του 1970 (συμπεριλαμβανομένης της Συνέλευσης για την Καταλωνία). Συμμάχησε με τα κινήματα της εργατικής τάξης που τελικά ρηγμάτωσαν το καθεστώς, με τους εργάτες να θέτουν το αίτημα για εθνική αυτονομία στη διάρκεια των απεργιών.

Επιβιώνοντας στη διάλυση

Αφού μια μερίδα του καθεστώτος συνειδητοποίησε ότι η δικτατορία δεν θα επιβίωνε μιας μαζικής απεργίας το 1976 – και ίσως ακόμα να υπέφερε την μοίρα του στρατιωτικού καθεστώτος στη γειτονική Πορτογαλία που ανατράπηκε από μια επανάσταση δυο χρόνια νωρίτερα – κινήθηκε προς μια διαπραγμάτευση για μια μετάβαση στη δημοκρατία με ηγέτες της αντιπολίτευσης. Οι “μεταρρυθμιστές” – μεταξύ των οποίων ένας μονάρχης που είχε ορκιστεί να διατηρήσει τον φασισμό – αποδέχτηκαν τη νομιμοποίηση των κομμάτων της αντιπολίτευσης και των συδικάτων, και οργανωμένες εκλογές διεξήχθησαν το 1977.

Αλλά υπήρχε μεγαλύτερη αντίσταση στο να γίνουν παραχωρήσεις προς τις εθνικές μειονότητες. Η μεταρρύθμισης της εδαφικής επικράτειας αποδείχτηκε ιδιαίτερα δύσκολη. Αυτό οφειλόταν, εν μέρει, στη συνέχιση της ένοπλης πάλης από την βασκική αυτονομιστική οργάνωση ΕΤΑ, η οποία είχε σκοτώσει τον πρωθυμπουργό του Φράνκο Carrero Blanco και αρκετά μέλη των δυνάμεων ασφαλείας. Είναι, όμως, εξίσου πιθανόν η Δεξιά να είδε τον καταλανικό και βασκικό εθνικισμό ως μια συγκεκριμένη απειλή. Εξασφάλισε, έτσι, ότι το καινούριο σύνταγμα – που σήμερα χρησιμοποιείται ενάντια στο δημοψήφισμα και το κίνημα – θα επιβεβαιώνει ότι “η αδιάλυτη ενότητα του ισπανικού έθνους” θα ήταν εγγυημένη από τις ένοπλες δυνάμεις. Το σύνταγμα εγκρίθηκε οριακά από τους Καταλανούς στο δημοψήφισμα του 1978, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας μιας επιθυμίας να αποφευχθεί η επιστροφή στη δικτατορία. Σήμερα, το ίδιο κείμενο υποστηρίζεται από λιγότερο από το ένα τρίτο των Καταλανών.

Η αυτονομία επέστρεψε στην Καταλωνία και τη Χώρα των Βάσκων μόνο το 1981 και μετά τις πρώτες γιγάντιες διαμαρτυρίες της δημοκρατικής εποχής. Και αυτό που είναι κρίσιμο, το εδαφικό μοντέλο που εισήχθη διαίρεσε την Ισπανία σε δεκαεφτά “αυτόνομες κοινότητες” (ΑΚ), επιτρέποντας σε καθεμία ένα τοπικό κοινοβούλιο και την δυνατότητα επιλογής διαφορετικού βαθμού εξουσιών. Μερικές από αυτές τις ΑΚ – για παράδειγμα η Καντάμπρια ή η Μαδρίτη – δεν βασίζονταν σε οποιαδήποτε ιστορία ή εδαφική ταυτότητα. Το ζήτημα ήταν να διαλυθούν/αποδυναμωθούν και να εξουδετερωθούν οι βασκική, καταλανική και γαλικιανή ταυτότητες.

Αυτή η βαθιά προβληματική διαδικασία τροφοδότησε τον καταλανισμό. Η πολιτική ηγεμονία στην περιοχή μεταφέρθηκε σχετικά γρήγορα στην Σύγκλιση (Convergència) του Jordi Pujol (από το κομμουνιστικό PSUC). Υπό την προεδρία του ανάμεσα στο 1980 και το 2003, ο Pujol ηγήθηκε ενός σχετικά πετυχημένου σχεδίου “οικοδόμησης ενός έθνους χωρίς κράτος” (πλουτίζοντας την ίδια στιγμή τον εαυτό του και την οικογένειά του μέσω της χρέωσης ποσοστιαίων αμοιβών σε όλα τα δημόσια συμβόλαια που συνάπτονταν από την Generalitat).

Το σχέδιό του δεν θα είχε επιτυχία αν δεν πληρούνταν δυο προϋποθέσεις. Πρώτη, υπήρχε μια ευρεία υποστήριξη του κόσμου για μια κανονικοποίηση και επέκταση της καταλανικής κουλτούρας και γλώσσας, που βοηθήθηκε από την αλληλογονιμοποίηση των εθνικών και εργατικών αγώνων της προηγούμενης περιόδου. Δεύτερη, ο καταλανικός εθνικισμός πήρε μάλλον μια προσέγγιση κοινωνίας των πολιτών [civic] παρά εθνική. Αυτό ήταν σημαντικό, γιατί ανάμεσα στις δεκαετίες του 1950 και του 1970 πάνω από έναμισι εκατομμύριο κόσμος από την Ανδαλουσία, την Μούρθια και τη Γαλικία εγκαταστάθηκαν στην Καταλωνία, προσελκυόμενοι από ένα νέο κύμα βιομηχανοποίησης, και αρχικά δεν υπήρχαν παρά ελάχιστα εργαλεία κοινωνικής ένταξης των μεταναστών και των παιδιών τους στην καταλανική γλώσσα και κουλτούρα.

Ο Pujol, ο οποίος έγραψε εκτεταμένα σχετικά με τη μετανάστευση και την Καταλωνία, κέρδισε τους φιλελεύθερους-συντηρητικούς εθνικιστές συμπολίτες του με μια άποψη ότι Καταλανός είναι κάποιος “που ζει και εργάζεται στην Καταλωνία και θέλει να είναι [Καταλανός]” – μια σχετικά ανοιχτή προσέγγιση που με τις δεκαετίες επέτρεψε στον καταλανισμό να ενσωματώσει αρκετό κόσμο με ισπανικό υπόβαθρο. Ο ίδιος ο Pujol, όμως, ήταν ακόμα σουπρεματιστής: απέρριπτε “τους Ανδαλουσιανούς” ως “αναρχικούς” και “κατεστραμμένους” και ήθελε όλοι οι μετανάστες να αφομοιωθούν σε μια μονο-πολιτισμική Καταλωνία. Αυτή η στάση έφτασε στα επίπεδα του ρατσισμού όταν οι πρώτοι μη-Χριστιανοί μετανάστες άρχισαν να φτάνουν σε μεγάλους αριθμούς τη δεκαετία του 2000. Συνεπώς η υιοθέτηση από τον Pujol της “ολοκλήρωσης/ενσωμάτωσης” μπορεί να γίνει κατανοητή ως μια πραγματιστική προσέγγιση αποφυγής της ανάδυσης εκ νέου μιας αντι-καταλανικής πολιτικής μεταξύ ενός νεώτερου πληθυσμού, όπως είχε συμβεί στις αρχές του 20ου αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, συνέβαλλε επίσης στην θετική δύναμη του Καταλανισμού.

Γενικά, στη διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας της Καταλωνίας μπορεί να ταυτοποιηθεί ένα γενικό πρότυπο: η καταλανική εθνική συνείδηση αντί να είναι, μάλλον, μια σταθερά – που επιδιώκει διαρκώς τη δημιουργία ή ανάπτυξη μιας εθνικής Πολιτείας – είναι περισσότερο μια μεταβλητή αντίδραση στα πολιτικά και κοινωνικά όρια του ισπανικού εθνικού σχεδίου. Ο σύγχρονος καταλανισμός δεν ήταν ποτέ ένα κίνημα της εργατικής τάξης, με μια σοσιαλιστική δυναμική, αλλά έχει υπάρξει συχνά μια μορφή της ταξικής πάλης, στην οποία οι τάξεις που αποκλείονται από την πολιτική εξουσία – συνηθέστερα οι μεσαίες τάξεις – έχουν προκαλέσει τις κυρίαρχες ελίτ. Η περίοδος, όμως, μετά τη δικτατορία αποτελεί μια μερική εξαίρεση, καθώς οι Καταλανοί εργοδότες και οι πολιτικοί εκπρόσωποί τους έχουν υποστεί μικρές διακρίσεις από το κεντρικό κράτος και παρ’ όλα αυτά έχουν παίξει έναν σημαντικό ρόλο εντός του Καταλανισμού.

Επιπλέον το μετά το 1978 καθεστώς έχει καταφέρει να ζήσει με σημαντικούς βαθμούς αυτονομίας – ακόμα και οικονομικής στην περίπτωση των Βάσκων – όσο αυτό απέφευγε κάποιον ισχυρισμό εθνικής υπόστασης. Όσο οι εθνικιστές λειτουργούσαν εντός των ορίων του μετά-το-1978 εδαφικού πλαισίου, ήταν ανεκτοί. Μια ένδειξη αυτού είναι ότι τόσο το PSOE όσο και το PP έχουν φτάσει σε κοινοβουλευτικές συμφωνίες με την Convergència και το Εθνικό Βασκικό Κόμμα (ΒΝΡ) για τον σχηματισμό κυβερνήσεων μειοψηφίας.

Όταν, όμως, οι περιφέρειες έχουν προσπαθήσει να κερδίσουν την νομική αναγνώριση του εθνικού στάτους τους, τότε εφαρμόζεται το ισπανικό σύνταγμα για να τις υπονομεύσει και να τις παρεμποδίσει. Αυτό συνέβη στην περίπτωση των Βάσκων όταν ο Πρόεδρος Ibarretxe (1999-2009) κάλεσε ένα δημοψήφισμα για να γίνει η Χώρα των Βάσκων μια “κοινότητα ελεύθερα συνδεδεμένη με το Ισπανικό κράτος”. Η κυβέρνηση Zapatero αμφισβήτησε το δημοψήφισμα στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Όπως και η αυτοδιάθεση της Καταλωνίας σήμερα, το “Σχέδιο Ibarretxe” συνάντησε αντίθεση από ολόκληρο το κατεστημένο: δικαστές, ΜΜΕ και τα δύο κόμματα που έχουν κυριαρχήσει στην ισπανική πολιτική τις πρόσφατες δεκαετίες.

Ελαττώματα στη διαδικασία του πολιτικού μετασχηματισμού στο τέλος της δικτατορίας είναι ένας παράγοντας γι’ αυτό, αλλά η ιστορία υποδεικνύει ότι το πρόβλημα έχει βαθύτερες ρίζες: ότι ισχυρισμοί εθνικής υπόστασης από τις μειονότητες ερμηνεύονται ορθώς ως αμβισβήτηση της επιτυχίας του ισπανικού έθνους-κράτους και συνεπώς βλέπονται ως ασύμβατες με αυτό. Μια τέτοια ανάλυση θα υπέτεινε ότι η προσπάθεια του Podemos να συνδυαστεί ένας “προοδευτικός πατριωτισμός” με μια υπεράσπιση του “πολυεθνικού” κράτος έχει περιορισμένες πιθανότητες επιτυχίας – ακόμα και στο απίθανο σενάριο που το κόμμα αυτό θα έφτανε σύντομα σε ένα τέτοιο σημείο εξουσίας που θα του επέτρεπε να εφαρμόσει τις ιδέες του. Το πολύ πιο πιθανό αποτέλεσμα στην παρούσα κρίση θα είναι η απόσχιση της Καταλωνίας ή η προσπάθεια της Μαδρίτης να καταστρέψει ό,τι έχει απομείνει από την αυτονομία της.

Μερικοί Καταλανιστές μπορεί να μετανιώνουν το πολιτικό τους σχέδιο να εμφανίζεται ότι οδηγείται περισσότερο από γεγονότα εξωγενή μάλλον παρά από το εσωτερικό. Ίσως ακόμα και να καταλαβαίνουν ότι το να αντιμετωπίζουν τον Καταλανισμό ως κυρίως αντιδραστικό υπονομεύει την δυνατότητα ενός Καταλανικού κράτους. Παρ’ όλα αυτά το ερώτημα πρέπει να τεθεί: γιατί η επιθυμία για μια καταλανική ή βασκική εθνική υπόσταση έχει αναδυθεί ως μαζικό κίνημα μόνο από την ισπανική πλευρά αυτών των ιστορικών περιοχών; Η προφανής απάντηση είναι ότι το Γαλλικό κράτος είναι πολύ πιο πετυχημένο στο να κάνει τους ανθρώπους να “αισθάνονται” Γάλλοι. Στην ισπανική πλευρά, οι μηχανισμοί που συνάπτουν/συνδέουν τους ανθρώπους σε ένα πολιτικό σώμα αναπτύχθηκαν καθυστερημένα και ήταν αδύναμοι.

Για παράδειγμα, ένα εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν δημιουργήθηκε παρά μόνο στα τέλη του 19ου αιώνα. Έρευνες τη δεκαετία του 2000 δείχνουν ότι η ταύτιση με το ισπανικό έθνος είναι ακόμα σχετικά ασθενής, και, αυτό έχει ενδιαφέρον, βρέθηκε πιο αδύναμη στην “μονογλωσσική” περιοχή της Εξτρεμαδούρα παρά στην Καταλωνία. Αυτό που καθιστά τον καταλανισμό ακριβώς μια πιθανή διαδρομή σε μια καινούρια χειραφετητική πολιτική είναι ότι εμπεριέχει ένα στοιχείο κοινωνικής και πολιτικής κριτικής που προσδίδει στον αγώνα του για έκφραση ένα χειραφετητικό δυναμικό. Θεωρείται, συνεπώς, αναγκαστικά ως μια προσβολή/ύβρις από τις κρατούσες δυνάμεις, που αντιδρούν αποκαλύπτοντας την αντιδημοκρατική και βίαιη φύση τους.

Παρ’ όλα αυτά υπάρχον δυο ψυχές στο κίνημα υπέρ της κυριαρχίας, και, όπως το CUP και άλλες δυνάμεις αναγνωρίζουν, ο αγώνας πρέπει επίσης να είναι για να ξεπεράσει η προοδευτική την συντηρητική “ψυχή”. Αυτό απαιτεί ταξική πολιτική και στρατηγική, καθώς και ειλικρίνεια σε σχέση με τα όρια όλων των εθνικών σχεδίων. Σημαίνει την εύρεση τρόπων για να διασφαλιστεί ότι μια ρήξη με τιν Ισπανία είναι προς όφελος των εργαζόμενων. Η πρόταση από την καταλανική Αριστερά για την έναρξη μιας συνταγματικής διαδικασίας δημιουργίας ενός νέου πολιτικού και κοινωνικού πλαισίου μέσα από μαζική συμμετοχή ίσως βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή.

Αναγνωρίζοντας τον Καταλανισμό ως έναν στοχασμό (και ενίσχυση) της αποτυχίας της Ισπανίας βοηθά να εξηγηθεί η φιλοπόλεμη συμπεριφορά του ισπανικού κράτους απέναντι στην αυτοδιάθεση της Καταλωνίας. Αυτό είναι κομβικό στην κατανόηση της παρούσας κρίσης ως αναγνώρισης των ορίων της ρήξης με το ακροδεξιό παρελθόν της Ισπανίας ή της ύβρεως που αποκτά το καθεστώς λόγω την επιτυχίας του στο κλείσιμο των κομμάτων υπέρ της βασκικής ανεξαρτησίας και των δημοψηφισμάτων. Υποδεικνύει ότι μια μεταρρύθμιση του κράτους ήταν πάντα μια απίθανη έκβαση.

Στις μέρες που έρχονται, είναι πιθανόν να δούμε περισσότερες αντιπαραθέσεις. Απειλές από τον Ραχόι για την αναστολή της καταλανικής αυτονομίας αν ανακηρυχθεί η ανεξαρτησία, και τις ανάλογες κινήσεις για την σύλληψη των μελών της κυβέρνησης που μπορεί να ακολουθήσουν, μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερες και πιο μαχητικές κινητοποιήσεις από ό,τι έχουμε δει μέχρι τώρα. Αν συμβεί αυτό, τότε ίσως να μπαίνουμε σε μια αχαρτογράφητη περιοχή για τη σύγχρονη Ευρώπη.

Καταλανοί ακτιβιστές σε μαχητικά συνδικάτα, το CUP, και ριζοσπαστικές οργανώσεις, καθώς και πολλοί μέσα στο Podemos, το los Comunes, και τα κινήματα υπέρ της κυριαρχίας, θα προσπαθήσουν να συνεχίσουν την προώθηση της δημοκρατικής πάλης προς τα αριστερά. Αλλά είναι κρίσιμο για την επιτυχία τους να προσφερθεί αλληλεγγύη σε διεθνές επίπεδο – συμπεριλαμβανομένης της πίεσης προς τις κυβερνήσεις που λύνουν τα χέρια του Ραχόι.

των Giovanni Legorano και Marina Force, Wall Street Journal

Πολλοί αυτονομιστές έχουν πικρία για το ότι η εύπορη περιοχή χάνει έσοδα φόρων προς τις φτωχότερες περιοχές της Ισπανίας.

ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ — Η μεσαία τάξη της Καταλωνίας έχει αναδυθεί ως το υπόβαθρο του αποσχιστικού αισθήματος, τροφοδοτούμενη από κατηγορίες ότι το υπόλοιπο της Ισπανίας απομυζά – και σπαταλά – φορολογικά έσοδα από μια περιοχή που είναι περήφανη για τις τράπεζές της και την βιομηχανική της δεινότητα.

Η διαδεδομένη πεποίθηση μεταξύ των Καταλανών ότι η Μαδρίτη αποστερεί χρήματα από την εύπορη βορειοανατολική περιοχή είναι μια από τις βασικές προωθητικές δυνάμεις του κινήματος ανεξαρτησίας που έχει φέρει την Ισπανία στο χείλος μιας συνταγματικής κρίσης. Το αίσθημα πικρίας μεταξύ της μεσαίας τάξης της περιοχής σημαίνει ότι η πίεση για απόσχιση θα παραμείνει υψηλή έστω και αν ο Carles Puigdemont, ηγέτης των αυτονομιστών, άνοιξε μια πόρτα την Τρίτη για συνομιλίες με τη Μαδρίτη.

“Η καταλανική ανεξαρτησία είναι μια μεσοαστική επανάσταση”, λέει ο Andrew Dowling, ένας ιστορικός στο πανεπιστήμιο του Κάρντιφ στο Ηνωμένο Βασίλειο. “Οι Καταλανοί μεσοαστοί πιστεύουν ότι η ανεξαρτησία θα τους φέρει μια καλλίτερη ζωή, ενώ οι άνθρωποι της εργατικής τάξης τείνουν να πιστεύουν ότι η ζωή τους δεν θα καλλιτερέψει σε κάτι με την ανεξαρτησία”.

Ενώ η επανάσταση της μεσαίας τάξης έχει εκραγεί σε δραματικό βαθμό στην Καταλωνία, αυτή η κοόρτη έχει φωνάξει τη δυσαρέσκειά της κι αλλού στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Ιταλίας και του εύπορου κρατιδίου της Βαυαρίας στη Γερμανία.

Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση που έγινε τον Ιούλιο από την περιφερειακή εταιρεία ερευνών της Καταλωνίας, σχεδόν οι μισοί από αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως μεσαία ή ανώτερη μεσαία τάξη θέλουν να γίνει η Καταλωνία ανεξάρτητ κράτος. Σε αντιδιαστολή, μόνο το 28% της εργατικής τάξης υποστηρίζει την απόσχιση.

“Πολλοί μεσοαστοί Καταλανοί βλέπουν της ανεξαρτησία της περιοχής ως μια λύση για τα χρόνια οικονομικής αδικίας στα οποία έπρεπε να πληρώνουν για τα ασθενέστερα μέρη της Ισπανίας”, ιδιαίτερα στη διάρκεια της βαθιάς οικονομικής κρίσης στην Ισπανία, λέει ο Narciso Michavila, κοινωνιολόγος και πρόεδρος της εταιρείας συμβούλων GAD3, με έδρα τη Μαδρίτη.

Η οικονομία της Καταλωνίας, ενισχυμένη από γεννήτριες εσόδων όπως οι πετροχημικές εταιρείες και ένα λιμάνι παγκόσμιας κλάσης, παράγει σχεδόν το ένα πέμπτο του ΑΕΠ της Ισπανίας. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Καταλωνία είναι 19% υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ισπανίας και είναι έδρα των περισσότερων εταιριών από οποιαδήποτε άλλη από τις 17 περιοχές της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Μαδρίτης.

Υπό το σύστημα αναδιανομής των φορολογικών εσόδων της Ισπανίας, η περιοχή στέλνει το ισοδύναμο του 5% ή 8% του ΑΕΠ της, ανάλογα με διαφορετικούς υπολογισμούς, στα ταμεία της κεντρικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με τον υπουργό οικονομικών, η Καταλωνία είναι τρίτη μεγαλύτερη συνεισφέρουσα, σύμφωνα με το κατά κεφαλήν εισόδημα, στον εθνικό προϋπολογισμό, μετά την Μαδρίτη και τις Βελαερίδες νήσους. Πολλοί Καταλανοί βλέπουν αυτά τα δισεκατομμύρια ευρώ ως χρήματα που θα μπορούσαν να ξοδευτούν στην ανάπτυξη και εξέλιξη της ίδιας της περιοχής.

Πολλοί Καταλανοί υποστηρικτές της ανεξαρτησίας ισχυρίζονται ότι έχουν έναν πολύ μικρότερο, πιο αποτελεσματικό δημόσιο τομέα από την υπόλοιπη Ισπανία και δυσανασχεστούν με αυτό που βλέπουν ως κατασπατάλη των φορολογικών εσόδων τους από φτωχότερες περιοχές της χώρας. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία, μόνο το 15% των εργατών στην Καταλωνία δουλεύουν στον δημόσιο τομέα, σε σύγκριση με το 33% στην Extremadura, μια φτωχή περιοχή στην νοτιοδυτική Ισπανία.

Σε αντίθεση, κάποιοι Καταλανοί που είναι υπέρ της ενότητας, λένε ότι αποδέχονται οι πιο εύπορες περιοχές της Ισπανίας να κουβαλάνε μεγαλύτερο βάρος από τις φτωχότερες, βλέποντάς το αυτό ως ένα παράδειγμα αλληλεγγύης. Η Μαδρίτη λέει ότι η Καταλωνία και άλλες περιοχές επωφελούνται από την ένωση και ότι μια ανεξάρτητη Καταλωνία θα αντιμετώπιζε μεγάλους δασμούς με τον κυριότερο εμπορικό της συνέταιρο, την υπόλοιπη Ισπανία.

Η υποστήριξη στην ανεξαρτησία εκτοξεύθηκε στη διάρκεια της οικονομικής κατάπτωσης της Ισπανίας, όταν πολλοί Καταλανοί, ιδιαίτερα στη μεσαία τάξη, αισθάνθηκαν ότι τα μέτρα λιτότητας τους είχαν πλήξει ιδιαίτερα δυσανάλογα. Το φετινό καλοκαίρι, το 35% των Καταλανών υπόστήριζε την ανεξαρτησία, χαμηλότερο σε σχέση με το μέγιστο του 49% στο τέλος τους 2013, σύμφωνα με μια τοπική εταιρεία ερευνών.

Μεταξύ του 2011 και του 2016, οι συνολικές επενδύσεις από το ισπανικό κράτος σε ολόκληρη τη χώρα μειώθηκαν κατά 55%. Στην Καταλωνία η μείωση ήταν πάνω από 66%. Περικοπές στους μισθούς στον δημόσιο τομέα και αυξήσεις στα δίδακτρα των Πανεπιστημίων εξαγρίωσαν τους Καταλανούς.

“[Οι ισπανικές αρχές] δεν έχουν ρίξει και πολλά στο οδικό μας δίκτυο μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες στις αρχές της δεκαετίας του 1990”. —Rafael Ulacia, ένας μηχανικός στη Βαρκελώνη

Εν τω μεταξύ, πολλοί κάτοικοι της περιοχής δείχνουν προς μεγάλα έργα ισπανικά σε άλλες περιοχές ως μαρτυρία σπατάλης που είναι ανεκτή από τη Μαδρίτη. Ένα συχνά αναφερόμενο παράδειγμα είναι τα περιφερειακά αεροδρόμια στην Ισπανία που χρησιμοποιούνται ελάχιστα, όπως αυτό της Ciudad Real, 115 μίλια μακριά από τη Μαδρίτη. Το αεροδρόμιο αυτό έκλεισε μέσα σε τέσσερα χρόνια από το άνοιγμά του το 2008 και τώρα είναι σε ιδιωτικά χέρια. Η κατάρρευση μιας συμφωνίας το 2010 που θα είχε επαναισορροπήσει την αναδιανομή των κρατικών χρημάτων μεταξύ των περιοχών της Ισπανίας – κάτι που θα ευνοούσε ιδιαίτερα την Καταλωνία – άφησε πολλούς Καταλανούς μεσοαστούς ιδιαίτερα πικραμένους.

“Οι ισπανικές αρχές δεν έχουν ρίξει και πολλά στο οδικό μας δίκτυο μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες στις αρχές της δεκαετίας του 1990”, λέει ο Rafael Ulacia, ένας μηχανικός 41 ετών από τη Βαρκελώνη που ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας την 1η Οκτωβρίου. Ισχυρίζεται ότι μια ανεξάρτητη Καταλωνία θα μπορεί να ρίξει περισσότερα από τα δικά της χρήματα σε τοπικά έργα. “Απλά, θα είναι πολύ καλλίτερα αν αποσχιστούμε”, είπε.

Οι “Οικονομολόγοι για την Ανεξαρτησία”, μια ομάδα οικονομολόγων υπέρ της ανεξαρτησίας, λένε ότι η ανεξαρτησία θα ενισχύσει το ΑΕΠ της Καταλωνίας μακροπρόθεσμα κατά 8%, ακόμα κι αν συνυπολογιστεί το επιπρόσθετο κόστος που θα πρέπει να σηκώσει η περιοχή για την παροχή δημοσίων υπηρεσιών που αυτή τη στιγμή παρέχονται από το ισπανικό κράτος. Ισχυρίζονται ότι μια ανεξάρτητη Καταλωνία θα έχει τα χρήματα για να διορθώσει χρόνια προβλήματα, όπως το τοπικό σιδηροδρομικό δίκτυο που πλήττεται από διακοπές.

“[Μια ανεξάρτητη] Καταλωνία δεν θα κατέρρεε ποτέ οικονομικά”, είπε η said Berta Argelaguet, μια 25χρονη δικηγόρος από τη βιομηχανική πόλη του Sabadell. “Πιστεύω ότι θα ήταν μια πολύ πλούσια χώρα”.

Αντίθετα, η εργατική τάξη της Καταλωνίας είναι πολύ λιγότερο υποστηρικτική για την απόσχιση.

Ο πλούτος της Καταλωνίας έχει ιστορικά προσελκύσει πολλούς μετανάστες από την υπόλοιπη χώρα. Στη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών της δικτατορίας του Φράνκο, 1.5 εκατομμύρια Ισπανοί μετακινήθηκαν από τον λιγότερο αναπτυγμένο νότο στις βιομηχανικές και παράκτιες περιοχές της Καταλωνίας αναζητώντας δουλειά στις κλωστοϋφανουργίες, την αυτοκινητοβιομηχανία και τους σιδηρόδρομους.

Πολλοί από αυτούς διατήρησαν τους δεσμούς τους με τις περιοχές της καταγωγής τους και συνεχίζουν να μιλούν ισπανικά στο σπίτι, αποδυναμώνοντας τον ενθουσιασμό τους για ανεξαρτησία.

Πραγματικά, η γλώσσα είναι ένας ισχυρός παράγοντας πρόβλεψης της υποστήριξης της ανεξαρτησίας, λένε οι δημοσκόποι. Τα 3/4 αυτών που η μητρική τους γλώσσα είναι τα καταλανικά υποστηρίζουν την ανεξαρτησία, σύμφωνα με μια τοπική καταλανική εταιρεία ερευνών γνώμης. Και το 55% όσων λένε ότι τα καταλανικά είναι η πρώτη τους γλώσσα είναι μεσοαστοί.

Αναδημοσίευση από το blog https://2008-2012.net

https://2008-2012.net/2017/10/24/la-catalogne-dans-le-moment-populiste/

Πρόκειται για τη μετάφραση του άρθρου “La Catalogne dans le moment populiste” που δημοσιεύτηκε στο blog Carbure και μπορεί να βρεθεί εδώ.

Την 1^η Οκτωβρίου 2017, στην Καταλονία, μάζες κόσμου συγκρούστηκαν με την αστυνομία για να πάνε να ψηφίσουν· και ήρθαν αντιμέτωπες με την καταστολή επειδή συμμετείχαν σε ένα δημοψήφισμα, το οποίο διοργάνωσε η κυβέρνησή τους και το οποίο κηρύχθηκε αντισυνταγματικό από το ισπανικό κράτος. Η εικόνα ειρηνικών ανθρώπων πεσμένων στο έδαφος και χτυπημένων από την Guardia Civil, εντός του οικείου πλαισίου ενός σχολείου που χρησίμευε ως εκλογικό κέντρο, είχε μια κάπως σοκαριστική επίδραση. Έκτοτε, το δημοψήφισμα απέκτησε τη διάσταση ενός «δημοκρατικού ξεσηκωμού» στην καρδιά της Ευρώπης (τι πιο δημοκρατικό από ένα δημοψήφισμα; και μια ευρωπαϊκή χώρα;) βυθίζοντας στην αμηχανία ακόμα και αυτούς που αντιτίθεντο σε αυτό, από τους Podemos μέχρι θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μπορούμε εύκολα να καταδικάσουμε τους πολιτικούς ή τα εξτρεμιστικά κόμματα, αλλά η διοοργάνωση του δημοψηφίσματος κατέληξε να δώσει την εικόνα ενός λαού που πηγαίνει ειρηνικά να ψηφίσει, κάτι που αποτελεί ιδεολογικό θεμέλιο του σύγχρονου κράτους, και κατεστάλη άγρια από το ίδιο του το κράτος.

Όλα τα ευρωπαϊκά κράτη συγκροτήθηκαν, καθένα με τον τρόπο του, πάνω στην άρνηση ή την απορρόφηση των ιδιαίτερων ταυτοτήτων που ήταν παρούσες στη «δική τους» επικράτεια, κάτι που προφανώς ακόμα αφήνει ίχνη σήμερα. Όμως, μολονότι το πολιτιστικό ζήτημα παίζει έναν ρόλο στην Καταλονία, αυτό υφίσταται μόνο ως πλαίσιο αναφοράς της οντότητας «Καταλονία», η οποία πριν από όλα παραμένει νοητή με οικονομικούς όρους. Αυτό που προτάχθηκε στις διεκδικήσεις δεν είναι τόσο το ζήτημα της ταυτότητας ή της γλώσσας (στην Καταλονία, η παρουσίαση των διδακτορικών γίνεται στα καταλανικά) όσο το ζήτημα της υπερβολικής φορολόγησης που υποτίθεται εμποδίζει την ανάπτυξη της περιοχής και υποχρεώνει την κυβέρνηση της Generalitat να εφαρμόσει τα μέτρα λιτότητας που επιβάλλει η Μαδρίτη. Το καταλανικό ζήτημα θέτει λοιπόν το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ κράτους και κεφαλαίου. Εντός αυτής της σύγκρουσης, η ιδεολογική μορφοποίηση των σχέσεων μεταξύ κράτους, «λαού» και οικονομίας γίνεται συγκεκριμένο διακύβευμα στο εσωτερικό των εντελώς πραγματικών ταξικών σχέσεων.

Μετά την κρίση του 2008, το κράτος εμφανίστηκε ως ο έσχατος εγγυητής απέναντι στην καπιταλιστική αναρχία και τα αχαλίνωτα ατομικά συμφέροντα. Και, πράγματι, η ενορχηστρωμένη παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών, η διάσωση των τραπεζών και η επαναγορά των ομολόγων που ήταν «για τα μπάζα» υπήρξαν αποφασιστικές για την έξοδο από την κρίση. Στη ζώνη του ευρώ, αυτή η παρέμβαση καθοδηγήθηκε από την τάση της επιβολής πολιτικών λιτότητας εκ μέρους των κρατών, σε συμφωνία με τους υπερεθνικούς θεσμούς του ΔΝΤ και της ΕΚΤ, οι οποίες εκ των πραγμάτων καθοδηγήθηκαν επίσης από τα πιο πλούσια κράτη προς τα πιο φτωχά, όπως είναι προφανές στην περίπτωση της Ελλάδας. Αυτό μας οδηγεί σε μια κατάσταση φαινομενικά παράδοξη, όπου είναι τα κράτη αυτά που επιδιώκουν να αναιρέσουν την εθνική κυριαρχία υπέρ του μεγαλύτερου οφέλους για τον καπιταλισμό.

Τα σύνορα, στο παρελθόν συνώνυμα του εγκλεισμού και της καταπίεσης, σήμερα γίνονται αντιληπτά από κάποιους ως προστατευτικοί φραγμοί απέναντι σε μια καπιταλιστική τάξη που δεν σταματάει να τα διαλύει για να ρευστοποιήσει την κυκλοφορία των εμπορευμάτων· την ίδια στιγμή που τα ισχυροποιεί για να καταπολεμήσει την τραγική κυκλοφορία των ανθρώπων που παράγει η πρώτη.

Το 2008 με τις ελληνικές ταραχές και το 2011 με τις αραβικές εξεγέρσεις έμοιαζε να ανοίγει ένα εξεγερσιακό παράθυρο. Εντούτοις, πολύ γρήγορα, διακύβευμα και πεδίο αυτών των κινημάτων έγιναν η κοινωνία πολιτών και το κράτος, η μεταρρύθμιση και ο εκδημοκρατισμός του ο αποκλειστικός ορίζοντάς τους. Μολονότι στην Αίγυπτο και την Τυνησία οι εργατικές απεργίες ήταν μαζικές και μπόρεσαν να φτάσουν σε μια κατάσταση ημι-ρήξης με το κράτος, για διάφορους λόγους –μεταξύ των οποίων η μη δυνάμενη να αγνοηθεί προοπτική της καταστολής (τα τανκς του στρατού «που προστάτευαν» τους διαδηλωτές από τις επιθέσεις των μπράβων του Μουμπάρακ ή που στάθμευαν γύρω από κανάλι του Σουέζ έθεταν πολύ συγκεκριμένα το ζήτημα της κατάργησης του κράτους)–  φτάσαμε σε μια κατάσταση όπου το ζήτημα του κράτους, της νομιμότητάς του, της ικανότητάς του να αντανακλά τις προσδοκίες της κοινωνίας πολιτών, της ιδιότητάς του να εγγυάται μια πιο δίκαιη αναδιανομή των εισοδημάτων και την ελευθερία του καθενός να συμμετέχει στην οικονομική και κοινωνική ζωή (το ζήτημα της διαφθοράς και της μονοπώλησης της εξουσίας από μια κλίκα ήταν αναπόφευκτο στις αραβικές χώρες) αποτέλεσαν τον ορίζοντα όλων των αγώνων της περιόδου.

Το κίνημα των πλατειών, από την Ταχρίρ στην Ταξίμ και μέχρι τις διαφορετικές εκδοχές του Occupy στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, έκαναν της κοινωνία πολιτών καρδιά και διακύβευμα των διεκδικήσεων, εντός ενός παγκόσμιου κινήματος όπου –μολονότι το προλεταριάτο ήταν πάντοτε παρόν στον έναν ή τον άλλο βαθμό–  η μεσαία τάξη γινόταν ολοένα και πιο κεντρική τόσο ως κοινωνική πραγματικότητα όσο και ως πολιτικό ζήτημα. Αυτό το κίνημα, από τη στιγμή που παύει να είναι καθαρή διαμαρτυρία (όπως ήταν το κίνημα 15Μ στην Ισπανία) και τείνει να διεκδικήσει την εξουσία του κράτους στο όνομα της κοινωνίας πολιτών, μπορεί να περιγραφεί επαρκώς με τον όρο του «λαϊκισμού». Ο λαϊκισμός –όταν είναι της αριστεράς ή «κοινωνικός»– αποτελεί επίσης προϊόν τόσο της αποτυχίας αυτών των κινημάτων και της επιδείνωσης των μέτρων λιτότητας όσο και της καταστολής των κινημάτων, καθαρά διαμαρτυρίας, από το κράτος.

Πρέπει να τοποθετήσουμε την άνοδο του λαϊκισμού εντός της στιγμής που ακολουθεί τον «αραβικό χειμώνα» και την εκλογή του Σύριζα στην Ελλάδα και που χαρακτηρίζεται από την επιστροφή της συσσώρευσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η στιγμή της «εξόδου από την κρίση» είναι επί της ουσίας η στιγμή των πολιτικών λιτότητας, της επιδείνωσης των συνθηκών εκμετάλλευσης των προλετάριων και το τέλος του κράτους-πρόνοιας χωρίς προϋποθέσεις που είχε καθιερωθεί κατά τη διάρκεια της χρυσής τριακονταετίας. Εντούτοις, η ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο εάν το κράτος αναλάβει ένα τμήμα της αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης. Αυτό το τμήμα γίνεται επομένως αντικείμενο των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων εκ μέρους των ταξικών κομματιών που επωφελούνται από αυτό και βρίσκονται σε θέση να το διαπραγματευτούν. Αυτοί οι αγώνες έχουν για διακύβευμα τον ορισμό του κράτους και την επέκταση των προνομίων που αυτό παρέχει στο πλαίσιο ενός φιλελευθερισμού, τον οποίο κανένας από τους πρωταγωνιστές δεν αμφισβητεί στ’ αλήθεια (καθώς το «σοσιαλιστικό» σχέδιο μιας οικονομίας διευθυνόμενης από το κράτος έχει οριστικά ενταφιαστεί).

Ως «λαϊκισμό» δεν πρέπει να θεωρούμε ούτε τη δημαγωγική πολιτική που έχει στόχο να εργαλειοποιήσει τις πιο φτωχές και λιγότερο μορφωμένες τάξεις ούτε τον απλό εθνικισμό (αν και στοιχεία από τις δυο αυτές εκδοχές μπορούν να υπάρχουν), αλλά περισσότερο ένα διαταξικό κίνημα, εντός του οποίου η εθνική ενότητα δεν υφίσταται μέσω της «προς τα πάνω» ταυτοποίησης των υποκειμένων με το κράτος (όπως στην περίπτωση της «λαϊκής» υπεράσπισης μιας αποικιακής πολιτικής, για παράδειγμα), αλλά περισσότερο μέσω της οριζόντιας αναγνώρισης της ισότητας των υποκειμένων στο εσωτερικό ενός εθνικού συνόλου και μέσω του ιδεολογικού επανακαθορισμού των καπιταλιστικών σχέσεων στη βάση αυτής της ισότητας τιθέμενης ως θεμελιώδους. Συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει ότι είναι πιο σημαντικό το κράτος να θεωρείται «αντικειμένου του λαού», απορροή της κοινότητας και να καθίσταται εφεξής υπεύθυνο για την ιδιαίτερη ύπαρξη αυτής της υποτιθέμενης ισότητας. Είναι αυτό για το οποίο μιλάει ο Mélenchon στη Γαλλία, όταν προτείνει μια «συνταγματική διαδικασία». Για την Καταλονία και το αποσχιστικό κίνημα, η διατύπωση της υπεροχής του λαού επί του κράτους είναι αυτό που του επιτρέπει να διαβεβαιώνει ότι είναι ο ίδιος ο λαός που ορίζει το εθνικό σύνολό «του» και όχι το αντίστροφο.

Ο λαϊκισμός θέτει το ζήτημα της κοινωνίας πολιτών, αλλά με μια εντελώς ιδιαίτερη μέθοδο, παρουσιάζοντάς την τόσο ως μια ουσιώδη κοινότητα –ο «λαός»– είτε με έναν πολιτικό (το ανήκειν στη Δημοκρατία) είτε με έναν εθνοτικό τρόπο (η γλώσσα, τα έθιμα, η καταγωγή) όσο και ως μια υλική κοινότητα, η οποία κυβερνιέται από το κράτος και υφίσταται εντός των κατηγοριών του καπιταλισμού. Η ουσιώδης κοινότητα είναι, εντός του λαϊκισμού, αυτό που προσδίδει νομιμότητα στο κράτος και αποτελεί επίσης την προνομιακή οδό με την οποία φετιχοποιούνται οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις· ή καλύτερα η γλώσσα με την οποία εκφράζεται αυτή η φετιχοποίηση.

Αλλά αυτή η ουσιώδης κοινότητα δεν αποτελείται από τίποτα άλλο πέρα από τις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις, βαμμένες εκ νέου με τα υποτίθεται αδερφικά χρώματα της εθνικής σημαίας. Μεταξύ καταλανού εργοδότη και του καταλανού εργάτη του η γλώσσα είναι ίδια, αλλά η εκμεταλλευτική σχέση που συνεχίζει να υπάρχει ανάμεσά τους δεν έχει ούτε γλώσσα ούτε σημαία· και η αποσπώμενη υπεραξία θα πάει να συναντήσει τα άλλα κεφάλαια στην παγκόσμια αγορά πριν επιστρέψει στην άκρη της γλώσσας των προλετάριων με τη μορφή συμφώνων ανταγωνιστικότητας εγκεκριμένων, είναι αλήθεια, μεταξύ καταλανών.

Η κοινωνική κατηγορία στην οποία πρόκειται να αντιπαρατεθεί ο λαϊκισμός δεν είναι η αστική τάξη ως τέτοια (εκμεταλλευτική, κάτοχος των μέσων παραγωγής κ.α.), στο μέτρο που το αφεντικό ή ο εργάτης μπορούν να ανήκουν στην ουσιώδη κοινότητα του «λαού», ακόμα κι αν η θέση τους εκεί είναι διαφορετική. Εδώ, ο λαϊκισμός αναδεικνύεται μια χαρά ως κληρονόμος του σλόγκαν των 99% εναντίον του 1%. Ο εχθρός, και εδώ, θα είναι οι παγκοσμιοποιημένες ελίτ που δεν ανήκουν σε καμία κοινότητα: τάξη της κυκλοφορίας, γεωγραφικά κινητική και χωρίς κοινοτικές συνδέσεις, τάξη του παγκόσμιου εναντίον του τοπικού, του αφηρημένου των χρηματοπιστωτικών ροών ενάντια στο συγκεκριμένο της παραγωγής και των υπηρεσιών.

Είναι αυτή η «τάξη» των παγκοσμιοποιημένων ελίτ, της οποίας τα φτερά η αποσχιστική καταλανική άκρα αριστερά προτείνει να κόψουμε και να προσδεθούμε στο έδαφος της μητέρας-πατρίδας μπλοκάροντας τα υπάρχοντά της σε περίπτωση που ονειρευόταν να εγκαταλείψει την εθνική επικράτεια μετά την ανεξαρτησία. Και, πράγματι, ήταν οπωσδήποτε οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις του Ibex 35 (του ισπανικού CAC 40) των οποίων οι έδρες ήταν οι πρώτες που εγκατέλειψαν το καταλανικό έδαφος, σε μια συμβολική αλλά ξεκάθαρη κίνηση στήριξης της Μαδρίτης. Η λαϊκίστικη άκρα αριστερά δείχνει εδώ με ποιον τρόπο ο σεπαρατισμός εκφράζει επίσης τη σύγκρουση μεταξύ κομματιών της αστικής τάξης, μεταξύ «μικρής» αστικής τάξης του εμπορίου και των υπηρεσιών και «μεγάλης» αστικής τάξης των παγκοσμιοποιημένων χρηματοπιστωτικών ροών· θέτοντας έτσι, εκ μέρους της κοινωνίας πολιτών, εντός αυτής της ταξικής σύγκρουσης το παλιό ζήτημα της «πραγματικής» οικονομίας που αντιτίθεται στην «αφηρημένη» οικονομία. Είναι ακριβώς αυτή η αστική τάξη, με την οποία συνδέεται άρρηκτα η μεσαία τάξη –η οποία με τη σειρά της συγκροτείται από τη μεγάλη χορωδία των υπαλλήλων, των προϊσταμένων, των εμπόρων, των δικηγόρων, των γιατρών, με την οποία ενώνονται εργατικές φωνές–  και η οποία λέει: «Η οικονομία είναι δική ΜΑΣ δουλειά, ΕΜΕΙΣ είμαστε που παράγουμε τον πλούτο». Και αυτό εκφράζει,  εντός της γλώσσας της ιδεολογίας, αυτή τη θεωρητική αλήθεια: το κεφάλαιο είναι η ίδια η κοινωνία.

Γιατί προφανώς, οι παγκοσμιοποιημένες ελίτ είναι εξίσου αυτές με τις οποίες εμπορευόμαστε και για τις οποίες εργαζόμαστε· και η ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί επίσης το πεδίο τους, το πεδίο των μεγάλων χρηματοπιστωτικών όσο και βιομηχανικών ομίλων, οι οποίοι επένδυαν μαζικά στην Ισπανία κάθε φορά που το κράτος (συμπεριλαμβανομένης της καταλανικής κυβέρνησης ως ενδιάμεσου) τους προετοίμαζε το έδαφος προσφέροντάς τους επί τόπου και χωρίς τέλη εκτελωνισμού μια καταρτισμένη εργασιακή δύναμη μειωμένου κόστους, καθώς επίσης και μια απέραντη εσωτερική αγορά προς κατάκτηση. Κατά συνέπεια, η είσοδος στην παγκόσμια αγορά, την οποία οι αυτονομιστές προσφέρουν ως απόδειξη οικονομικής αξιοπιστίας, αποτελεί ακριβώς αυτό που φρενάρει τη διαδικασία αυτονόμησης. Γιατί, δεν είναι δυνατόν να διαχωρίσεις το κράτος από την οικονομία ανάγοντας το κράτος σε μια κοινότητα δραστήριων εργατών και υπεύθυνων επιχειρηματιών πιασμένων χέρι-χέρι για να δημιουργήσουν τον πλούτο στην παγκόσμια αγορά. Το χρέος, το οποίο η Βαρκελώνη θα έπρεπε φυσικά να κληρονομήσει από τη Μαδρίτη αν εγκατέλειπε την Ισπανία και άρχιζε εκ νέου τη διαδικασία σύνδεσης με την ΕΕ, θα τοποθετούσε την Καταλονία στην κατάσταση της Ελλάδας. Γιατί ο τρόπος με τον οποίο η Ισπανία, και επομένως η Καταλονία, εισέρχεται στην παγκόσμια αγορά είναι εξίσου μέσω του χρέους και των μέτρων λιτότητας που επιβάλλονται από το κράτος: και εδώ, οι ιδεολογικές διακρίσεις που κάνει ο λαϊκισμός αποδεικνύονται ανίσχυρες να συλλάβουν την πραγματικότητα της στιγμής που τις συγκροτεί.

Η διαταξικότητα που εκδηλώνεται στην καταλανική συνθήκη λαμβάνει χώρα εκ των πραγμάτων, όπως κάθε φορά, μεταξύ εντελώς καθορισμένων ταξικών κομματιών, τα οποία αντανακλούν την οικονομική κατάσταση της περιοχής. Πράγματι –μολονότι η Καταλονία, πρώιμα βιομηχανοποιημένη, συντήρησε και ανέπτυξε μια σημαντική βιομηχανική δομή, κυρίως στην αυτοκινητοβιομηχανία ή στον σε πλήρη επέκταση τομέα της χημείας, και διέλυσε τον, τόσο σημαντικό στις πιο φτωχές περιοχές της Ισπανίας, αγροτικό τομέα– είναι οι υπηρεσίες αυτές που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ της (περίπου 74%). Κατά τη διάρκεια της γενικής απεργίας (καλεσμένης αλλιώς ως «πολιτική στάση») που διοργανώθηκε στις 3 Οκτωβρίου από τους οπαδούς της ανεξαρτησίας, αυτοί που απήργησαν είναι κυρίως οι δημόσιες υπηρεσίες (μεταφορές, μουσεία κ.α.) και ο τομέας της υγείας –τομείς, οι οποίοι είναι αυτοί που κυρίως επηρεάζονται από την κήρυξη της ανεξαρτησίας και τους οποίους αγγίζουν οι περικοπές του προϋπολογισμού– και οι κλάδοι του εμπορίου (το λιμάνι των εμπορευμάτων). Η Μπάρτσα έκλεισε το Καμπ Νου, αλλά τα Seat βγήκαν από το εργοστάσιο ως συνήθως. Είναι αλήθεια ότι σε περίπτωση ανεξαρτητοποίησης, οι καταλανοί θα συνεχίσουν να πηγαίνουν στο γήπεδο και η Μπάρτσα θα μπορέσει να συνεχίσει τις μεταγραφές των 40 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι ο γερμανός κατασκευαστής θα διατηρήσει τα εργοστάσιά του στη θέση τους: στο Martorell, κοντά στη Βαρκελώνη, όπου πολλοί ίδρωσαν για την «ανάκαμψη», είναι 10.000 άτομα που θα βρεθούν τότε άνεργοι.

Αλλά –μολονότι το ζήτημα της απόσχισης της Καταλονίας μπορεί ενδεχομένως να παρουσιαστεί ως ανταγωνισμός μεταξύ τμημάτων της αστικής τάξης, στο εσωτερικό του οποίου εμπλέκονται ταξικά κομμάτια με συμφέροντα που συνδέονται με τμήματα της καταλανικής αστικής τάξης ευνοϊκά διακείμενα στην ανεξαρτησία– δεν πρέπει να χάνουμε από το οπτικό πεδίο ότι αυτά τα συμφέροντα είναι τόσο εντελώς ιδεολογικά όσο και πραγματικά, χωρίς να είναι πραγματικά δυνατόν να διαχωριστούν τα μεν από τα δε. Η θέση περί χειραγωγούμενων μαζών από τους εθνικιστές αστούς αντανακλά μια βαθιά περιφρόνηση προς τις λεγόμενες «μάζες»: ο «κόσμος» –στην περίπτωση του λαϊκισμού, η χρήση αυτής της αφηρημένης κατηγορίας γίνεται εύστοχη– δεν είναι ο ηλίθιος που ρίχνεται στην πρώτη διαθέσιμη ταυτότητα. Και εκ των πραγμάτων, η διεκδίκηση της ανεξαρτησίας αποτελεί επίσης αντίδραση στα μέτρα λιτότητας που πήρε η ίδια η καταλανική κυβέρνηση, ένας τρόπος να τη φέρει στα μέτρα του, ακόμα και να αντιτεθεί σε αυτή.

Η στιγμή του λαϊκισμού στην Καταλονία είναι η στιγμή της περιόδου μετά την κρίση του 2008, η οποία άφησε την Ισπανία γονατισμένη, είδε τα ποσοστά ανεργίας να εκρήγνυνται και να επιβάλλονται δράκοντιες πολιτικές λιτότητας. Με την ανάκαμψη στα μέσα της δεκαετίας του ’10 –και τη συγκυριακή βοήθεια από την πτώση των τιμών του πετρελαίου η οποία, συσχετισμένη με το ελάχιστο κόστος της τοπικής εργασιακής δύναμης, έδωσε στην περιοχή μια σημαντική ώθηση με όρους διεθνούς ανταγωνιστικότητας– η Καταλονία κατέληξε να τη βγάλει καθαρή από οικονομική άποψη, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής των μέτρων λιτότητας που δέχτηκαν τόση κατακραυγή.

Στην Καταλονία, όπως παντού αλλού, «η τόνωση της ανάπτυξης» υπήρξε συνώνυμη της πτώσης των μισθών, της προσωρινότητας της απασχόλησης, των περικοπών των κοινωνικών επιδομάτων. Και, ειδικά στην Καταλονία, είναι οπωσδήποτε η τοπική κυβέρνηση, και οι οπαδοί της ανεξαρτησίας στην εξουσία, που εφάρμοσαν αυτές τις πολιτικές λιτότητας. Στο εσωτερικό του κινήματος υπέρ της ανεξαρτησίας που βρίσκεται στα πράγματα, είναι μέσω των ανταγωνισμών για την εξουσία που εκδηλώθηκαν οι ταξικές αντιθέσεις, οι οποίες με τη σειρά τους εντάχθηκαν στο κίνημα που συνδέθηκε με τη λιτότητα και την «ανάκαμψη». Το διακύβευμα της Διαδικασίας Ανεξαρτησίας είναι επομένως αν θα δοθεί ένα οικονομικό και κοινωνικό νόημα στην ανάκαμψη της συσσώρευσης σε μια ιδιαίτερη περιφέρεια, την Καταλονία· κάτι που εκδηλώνεται λοιπόν με μια σύγκρουση πολιτικής φύσεως. Εντός ενός τεταμένου κοινωνικού πλαισίου, η ακροαριστερή πτέρυγα του CPU, με έναν μειωμένο αριθμό ψήφων στο Κοινοβούλιο, παίζει τον ρόλο ρυθμιστή: η απόκτηση των ψήφων του είναι αναγκαία. Το 2016, ο πρόεδρος της Generalitat Artur Mas, ο οποίος εφάρμοσε τα μέτρα λιτότητας, επωμίστηκε το κόστος αυτής της κατάστασης και έπρεπε να αφήσει τη θέση του στον Carles Pudgemont· όχι λιγότερο δεξιό, αλλά του οποίου οι πεποιθήσεις υπέρ της ανεξαρτησίας είναι ξεκάθαρες. Έκτοτε, πολιτικά, η ένταση συνίσταται στο να κάνεις «κοινωνικό» το ζήτημα της ανεξαρτησίας. Και είναι εδώ που η εμπλοκή των μαζών των ανθρώπων που κατεβαίνουν στον δρόμο δεν μπορεί να αναχθεί στην εθνικιστική υστερία ή τη χειραγώγηση από την αστική τάξη.

Σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο, η οργάνωση του δημοψηφίσματος της 1^ης Οκτωβρίου αποτελεί επίσης –για τον συνασπισμό που βρίσκεται στην εξουσία, και κυρίως για τη δεξιά πτέρυγά του– έναν τρόπο να καβαλήσει την τίγρη της δυσαρέσκειας των μαζών πριν αυτές στραφούν εναντίον του. Το να υποδεικνύεις τη Μαδρίτη ως πηγή όλων των δεινών εξαιρεί την κυβέρνηση της Generalitat από τις κατηγορίες που της απευθύνονται και της επιτρέπει να αποκαταστήσει μια εικονική ενότητα, χωρίς την οποία κανένα κράτος δεν μπορεί να κυβερνήσει. Ο λαϊκισμός εμφανίζει έτσι τη διπλή όψη ενός «λαϊκού» κινήματος και ενός κινήματος του κράτους, δηλαδή της κυρίαρχης τάξης, κάτι που μπορεί να δημιουργήσει μια ρευστή κατάσταση με το περίγραμμά της σε μόνιμο επαναπροσδιορισμό.

Εντούτοις, αυτός ο ρευστός χαρακτήρας, συνδεδεμένος με τη διαταξική φύση του λαϊκισμού, υποδεικνύει μόνο ότι οι τάξεις, ακόμα κι αν παραμένουν συνδεδεμένες με μια υποτιθέμενη ταυτότητα, βρίσκονται σε διαρκή ανταγωνισμό· είναι ακριβώς αυτό που τις ορίζει ως τάξεις. Αλλά όσο η κατάσταση παραμένει σε αυτό το πλαίσιο –όπου ο λαός τίθεται, ιδεολογικά και πρακτικά, ως ουσιώδης κοινότητα στηριγμένη στις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις (και επομένως στη συσκότισή τους), και παρά τις θεαματικές πλευρές που μπορεί να πάρει αυτό το κίνημα, το οποίο ορισμένες φορές μπορεί να εμφανίζεται στη σκηνή ως κίνημα ρήξης– το κίνημα παραμένει στα όρια τα οποία έχει φτιάξει το ίδιο για τον εαυτό του και τα οποία δεν πρόκειται να ξεπεράσει σαν το ίδιο να μην υπήρχε, χωρίς να τα αντιλαμβάνεται. Δεν κάνουμε την επανάσταση όπως σκοντάφτουμε.

Αν τα κομμάτια του προλεταριάτου, τα οποία βρίσκονται εμπλεκόμενα στη διαταξική άρθρωση των τρεχόντων αγώνων, δεν φτάνουν να διακρίνουν τα πραγματικά συμφέροντα «του» προλεταριάτου από αυτά της αστικής τάξης ή της μεσαίας τάξης, αυτό συμβαίνει γιατί αυτά τα «πραγματικά συμφέροντα» δεν μπορούν στην πραγματικότητα να διακριθούν. Θα ήταν παράδοξο να περιοριστούμε στη διακήρυξη ότι «το» προλεταριάτο είναι διεθνιστικό ή ότι ο λαός ως τέτοιος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος παρά μόνο χωρίς το κράτος· σαν η πραγματική ταξική δραστηριότητα να τοποθετείτο σε ένα πεδίο, όπου η κοινωνική ύπαρξή της στον καπιταλισμό να ήταν καθαρά τυχαία ή συγκυριακή απέναντι στην υπερβατική πραγματικότητα «της» τάξης.

Με τον λαϊκισμό, βλέπουμε σε τι η a priori ενοποίηση, η ενότητα της τάξης –την οποία απαιτούν και υποστηρίζουν αυτοί, για τους οποίους η «σύγκλιση των αγώνων» καθορίζει την επιτυχία τους– αποτελεί στην πραγματικότητα μια καθαρή και απλή επανεπιβεβαίωση της καθεστηκυίας τάξης. Αυτό που συγκλίνει στους διαταξικούς αγώνες είναι πάντοτε κομμάτια του προλεταριάτου, των οποίων τα συμφέροντα τέμνουν αυτά των μεσαίων τάξεων· είναι αυτή η σύζευξη που συγκροτεί την «κοινωνία πολιτών» ως αντικείμενο διεκδίκησης. Και, από τη στιγμή που η κοινωνία πολιτών αποτελεί το πρόβλημα, είναι οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις που δεν αμφισβητούνται, γιατί γίνονται αντιληπτές ως προϋπόθεση. Εφεξής, δεν υφίσταται παρά ένα πρόβλημα «αναδιανομής του πλούτου», χωρίς να γνωρίζουμε για ποιον πλούτο πρόκειται και από πού μπορεί κάλλιστα να προέρχεται.

Η ενοποίηση της τάξης σε επαναστατική τάξη θα συνίστατο, αντίθετα, στον πολλαπλασιασμό των συγκρούσεων στη βάση αυτού που την κάνει να υπάρχει ως κατακερματισμένη, στη βάση των συνθηκών που τίθεται από αυτή την ύπαρξη· δηλαδή, όχι μόνο η εκμετάλλευση ως άμεσος κατακερματισμός (καταμερισμός εργασίας), αλλά εξίσου οι έμφυλες και φυλετικές διαιρέσεις. Αλλά επίσης, πιο γενικά, όλες αυτές που μπορούμε να αποκαλέσουμε κοινωνικές «ανισότητες». Συγκεκριμένα, πρόκειται για έναν άλλο τρόπο να πεις ότι η τάξη δεν ενοποιείται παρά καταργώντας τον εαυτό της ως τάξη, επιτιθέμενη άμεσα (ακόμα κι αν αυτό το άμεσα μπορεί να υπονοεί ιδεολογικές διατυπώσεις) σε αυτό που την κάνει να υπάρχει ως εκμεταλλεύσιμη και εκμεταλλευόμενη τάξη.

Έχοντας πει αυτό, πρέπει οπωσδήποτε να παρατηρήσουμε ότι αυτή η αμφισβήτηση της τάξης από την ίδια την τάξη δεν βρίσκεται καθόλου στην ατζέντα των ημερών, παρά μόνο αρνητικά. Η στιγμή του λαϊκισμού διακινδυνεύει πολύ να είναι μια αναθεματισμένη στιγμή που θα παρέλθει. Γιατί, αν ο λαϊκισμός μας είναι ήδη ελάχιστα συμπαθητικός στις αντιλήψεις του, η αντίδραση του «κλασσικού» κράτους απέναντι σε αυτό που παραμένει αμφισβήτηση της καπιταλιστικής τάξης για το ίδιο το κράτος· μιας τάξης ήδη εύθραυστης στη διατήρησή της, η οποία ρισκάρει πολύ να συμπεριλάβει νέα κατασταλτικά μέτρα υπέρ της ασφάλειας. Και παντού, εθνικιστικά κινήματα με λαϊκιστική συνιστώσα, αλλά πολύ λιγότερο «κοινωνικά» σε σχέση με το κίνημα των καταλανών οπαδών της ανεξαρτησίας, αναδύονται –ή βρίσκονται άμεσα στα πράγματα όπως στην Ουγγαρία, την Πολωνία ή αλλού.

Εξάλλου, τα διάφορα αποσχιστικά κινήματα –τα οποία συμμετέχουν με τον τρόπο τους στην κίνηση επαναπροσδιορισμού του κράτους– υποδεικνύουν εξίσου ότι, σε παγκόσμια κλίμακα, η διαίρεση του κοινωνικογεωγραφικού χώρου που βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη πριν την κρίση του 2008 συνεχώς εντείνεται. Αν και δεν τίθεται προς το παρόν παρά μόνο ως υπόθεση, η ταυτόχρονη συγκρότηση ζωνών-σκουπιδότοπων κατοικημένων από πληθυσμούς υπεράριθμων χωρίς εργαλεία αγώνα και ζωνών πιο πλούσιων οχυρωμένων στα υποτιθέμενα προνόμιά τους, εγγυημένα από ένα πολιτιστικό, εθνοτικό ή εθνικό ανήκειν, δεν αποτελεί ούτε αυτή μια ευχάριστη προοπτική.

AC