Αναρχικές εναλλακτικές

Εισήγηση του περιοδικού Endnotes για τις εκδηλώσεις σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 27-28 Νοεμβρίου

Στο κείμενο ‘The Holding Pattern’ (Διαδικασία Κράτησης) στο τεύχος 3 του Endnotes εισηγηθήκαμε ότι, όπως ακριβώς οι έκτακτες ενέργειες που αναλήφθηκαν από τα καπιταλιστικά κράτη από το 2007 και μετά είχαν καταφέρει να παγώσουν την εξέλιξη της κρίσης, ομοίως οι αγώνες της περιόδου 2011-2013 είχανε ανασταλεί αδυνατώντας να επιχειρήσουν κάτι πέραν της αδύναμης ενότητας που εγκαθιδρύθηκε στο κίνημα των πλατειών και η οποία οριζόταν από αισθήματα αντιλιτότητας, αντιδιαφθοράς, καθώς και αντιμπατσικά. Στην παρουσίαση που ακολουθεί σκοπεύουμε να επανέλθουμε σε ορισμένες από εκείνες τις ιδέες.

Μπορούμε να εξετάσουμε την κρίση του 2007/8 υπό δύο πρίσματα. Από μια άποψη, αποτέλεσε πραγματικά τη βαθύτερη κρίση από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης. Ήταν μια κρίση επικών διαστάσεων. Όμως, από μια άλλη, δεν επρόκειτο για κάτι καινούριο· ήταν απλώς η τελευταία από μια μακρά σειρά κρίσεων. Από το 1973 οι υφέσεις έχουν γίνει μακρύτερες και βαθύτερες, ενώ οι φάσεις της ανάπτυξης μεταξύ των κρίσεων έχουν γίνει ασθενέστερες. Τα κράτη έθεσαν σε ισχύ μηχανισμούς για τη διαχείριση των επαναλαμβανόμενων κρίσεων του κεφαλαίου, οι οποίοι κινητοποιήθηκαν γρήγορα, για άλλη μια φορά, το 2008. Τα κράτη επωμίστηκαν τα ιδιωτικά χρέη ως δημόσια, όπως είχαν κάνει σε πολυάριθμες κρίσεις στο παρελθόν, όμως αυτή τη φορά σε μια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα: οι χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις έπρεπε να διασωθούν. Παράλληλα, συνέχισαν τις δαπάνες για επιδόματα ανεργίας και άλλες παροχές, όπως είχαν κάνει και στο παρελθόν, παρά τα μειούμενα κρατικά έσοδα. Εν τω μεταξύ, οι κεντρικές τράπεζες έλαβαν έκτακτα μέτρα. Έριξαν τα επιτόκια στο μηδέν τοις εκατό, προσφέροντας ουσιαστικά στις ιδιωτικές τράπεζες δωρεάν χρήμα, και στη συνέχεια άρχισαν να δανείζουν απευθείας τον ιδιωτικό τομέα, στηρίζοντας τις κατακρημνιζόμενες αγορές χρεογράφων, παίζοντας τον ρόλο των «πιστωτών έσχατης ανάγκης».

Αυτές οι ενέργειες αποδείχθηκαν αποτελεσματικές: η οικονομία σταθεροποιήθηκε και η καθοδική πορεία διακόπηκε. Το πρόβλημα που αντιμετώπιζαν τώρα οι χώρες υψηλού εισοδήματος ήταν ότι οι οικονομίες τους αναπτύσσονταν όλο και πιο αργά ήδη για 40 χρόνια πριν από το ξέσπασμα της κρίσης. Οι ρυθμοί ανάπτυξης μειώθηκαν από 4,3 τοις εκατό τη δεκαετία του 1960 σε 2,9 τοις εκατό τη δεκαετία του ’70, 2,2 τοις εκατό αυτή του ’80, 1,8 τοις εκατό στα ’90s, για να φτάσουν στο 1,1 τοις εκατό στα ’00s. Προκειμένου να στηρίξουν τις αποδυναμωνόμενες οικονομίες, οι κυβερνήσεις είχαν ήδη βουτήξει βαθιά στο χρέος κατά τις δεκαετίες του ’80, του ’90 και του ’00: ξόδευαν κατά τη διάρκεια των περιόδων κάμψης, αλλά αποτύγχαναν να αποπληρώσουν τα χρέη τους κατά τις φθίνουσες ανακάμψεις. Ως εκ τούτου, εισήλθαν στην κρίση του 2007 με πολύ υψηλή αναλογία χρέους προς ΑΕΠ. Τα επίπεδα του χρέους στην Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν στο 36 και 44 τοις εκατό του ΑΕΠ, αντίστοιχα· αναλογίες που αυξήθηκαν σε 98 και 90 τοις εκατό το 2014. Στη Γαλλία, τις ΗΠΑ και την Πορτογαλία ήταν ήδη υψηλότερα, γύρω στο 65 τοις εκατό του ΑΕΠ, και έχουν πλέον φθάσει σε 95, 105, και 130 τοις εκατό. Εν τω μεταξύ, στην Ιταλία και την Ελλάδα, όπου τα επίπεδα του χρέους ήταν ήδη γύρω στο 100 τοις εκατό του ΑΕΠ, έχουν αυξηθεί σε 132 και 177 τοις εκατό. Σε όλες σχεδόν τις χώρες που εξετάσαμε στο Endnotes 3, το 2013, τα επίπεδα του χρέους έχουν συνεχίσει να αυξάνονται. Η Γερμανία αποτελεί εξαίρεση ως η μόνη χώρα που βλέπει τα επίπεδα του χρέους της να μειώνονται, από το 80 τοις εκατό του ΑΕΠ το 2010 σε ένα υψηλό ακόμη 73 τοις εκατό το 2014.

Γιατί να μετρά κανείς τα χρέη ως ποσοστό του ΑΕΠ; Ο λόγος είναι απλός: οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να πληρώσουν τα χρέη τους από τους φόρους επί του συνολικού ετήσιου εισοδήματος. Καθώς τα επίπεδα του χρέους αυξάνονται, ένα όλο και μεγαλύτερο μερίδιο αυτών των φορολογικών εσόδων πρέπει να διατίθεται για την εξόφληση του τόκου των χρεών, καθώς και για την αποπληρωμή του αρχικού κεφαλαίου. Τα κράτη δαπανούν πραγματικά τεράστια χρηματικά ποσά, αλλά το κάνουν μόνο και μόνο για να αποτρέψουν την κατάρρευση των οικονομιών. Μετά από μια αρχική περίοδο μερικής ανάκαμψης το 2010-11, οι οικονομίες των χωρών υψηλού εισοδήματος αναπτύσσονται για άλλη μια φορά ολοένα πιο αργά. Εξαιρέσεις είναι οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου έχει λάβει χώρα μια περιορισμένη ανάκαμψη, εξαιτίας μιας μαζικής εκστρατείας ποσοτικής χαλάρωσης. Φυσικά, η ανάκαμψη αυτή είχε μικρό όφελος για τους περισσότερους εργαζομένους. Τα επίπεδα ανεργίας παραμένουν υψηλά· πράγματι, σε παγκόσμιο επίπεδο, η ανάκαμψη έχει υπάρξει σε μεγάλο βαθμό «άνεργη»: μολονότι το συνολικό ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό σταθεροποιήθηκε το 2013, και ορισμένες χώρες έχουν δει μια ανάκαμψη στην απασχόληση, οι τρέχουσες προβλέψεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας κάνουν λόγο για συνεχιζόμενη μακροπρόθεσμη πτώση.¹ Σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη και την Ιαπωνία, τα ποσοστά ανάπτυξης έχουν παραμείνει εξαιρετικά χαμηλά ή και αρνητικά· στην περίπτωση της τελευταίας έχουν παραμείνει στάσιμα εδώ και σχεδόν μια εικοσιπενταετία. Παρά τα Abenomics,² η Ιαπωνία μόλις εισήλθε εκ νέου σε τεχνική ύφεση. Πολλές οικονομίες δεν έχουν ανακάμψει στα προ του 2008 επίπεδα ΑΕΠ· στην περίπτωση της Ελλάδας, το ΑΕΠ έχει βέβαια συρρικνωθεί σημαντικά.

Αυτή η κατάσταση έχει καταστήσει τις θέσεις των κρατών επισφαλείς. Σε τελευταία ανάλυση, η ικανότητα του κράτους να δανείζεται βασίζεται σε μια υπόσχεση μελλοντικής ανάπτυξης, μέσα από την οποία το κράτος θα πληρώσει τα χρέη του. Λόγω του συνδυασμού των ήδη υψηλών επιπέδων χρέους και της πολύ αργής ανάπτυξης μετά την κρίση, τα κράτη έχουν βρεθεί παγιδευμένα μεταξύ δύο αντιτιθέμενων πιέσεων. Από τη μία πλευρά, οι κυβερνήσεις έχουν αναγκαστεί να δαπανήσουν πολλά χρήματα, κάτι που χρειάζεται να πράττουν ακόμα και τώρα, προκειμένου να αποτραπεί η μετατροπή της υποχώρησης (recession) σε ύφεση (depression). Από την άλλη πλευρά, τα κράτη έχουν ήδη ξοδέψει τόσα πολλά χρήματα κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών που δεν τους έχουν απομείνει παρά ελάχιστα για να δώσουν. Υποστηρίζουμε ότι αυτό ήταν που καθόρισε τη μορφή της κρίσης. Κι ωστόσο, αντί να δαπανήσουν ακόμα περισσότερα χρήματα, μια απαραίτητη κίνηση για την αναθέρμανση της οικονομίας, οι κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών έλαβαν μέρος σε μια εκστρατεία λιτότητας. Εν ολίγοις, ανακάλυψαν ότι από τη στιγμή που είχαν διασώσει τον χρηματοπιστωτικό τομέα, δεν τους έμεναν πλέον πολλά για να παράσχουν. Ενώ ήταν σε θέση για κάποιο διάστημα να διατηρήσουν τις δαπάνες και κατά συνέπεια τη ζήτηση στην οικονομία, σύντομα τα κράτη αυτά έπρεπε να αρχίσουν τις περικοπές. Για να αποδείξουν ότι είχαν ακόμα στα χέρια τους τον δημοσιονομικό κρουνό –πράγμα απαραίτητο προκειμένου να πείσουν τους πιστωτές τους ότι διατηρούν τον έλεγχο των οικονομικών τους–, τα εν λόγω κράτη ανακοίνωσαν, και στη συνέχεια ξεκίνησαν, μαζικές περικοπές στις δαπάνες, ακόμη κι αν την ίδια στιγμή διέσωζαν τις τράπεζες.

Φυσικά, τα κράτη περιέκοψαν τις δαπάνες ακριβώς εκεί που θα περίμενε κανείς: σε σχολεία και νοσοκομεία, στην κρατική απασχόληση και στα διάφορα προγράμματα κοινωνικών δαπανών. Έτσι, για πολλούς ανθρώπους, η κατάσταση δεν ήταν απλά καταστροφική. Δεν ήταν μόνο ότι πολλοί άνθρωποι βρέθηκαν χωρίς δουλειά· ότι οι ηλικιωμένοι, με τις συνταξιοδοτικές τους αποταμιεύσεις ξαφνικά απομειωμένες, έπρεπε να επιστρέψουν στη δουλειά· ότι το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και της εκπαίδευσης αυξήθηκε, την ίδια στιγμή που τα εισοδήματα των νοικοκυριών ήταν ισχνά, και ούτω καθεξής. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, βάραινε επίσης η αίσθηση ότι η κυβέρνηση ενήργησε με έναν φαινομενικά μοχθηρό τρόπο προς τον πληθυσμό. Σε πολλούς φάνηκε ότι οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι είχαν χάσει τα μυαλά τους: στην τελική, δεν θα έπρεπε να έχουν αναγκάσει τις τράπεζες να πληρώσουν προκειμένου να διασώσουν τους ανθρώπους, και όχι το αντίθετο; Η κύρια εξήγηση που βρέθηκε πρόχειρη σε εκείνη τη φάση ήταν ότι οι κυβερνήσεις ενεργούσαν παράλογα. Με άλλα λόγια, τα κράτη θα μπορούσαν να έχουν κάνει το σωστό, αλλά για κάποιο λόγο δεν το έπραξαν. Ποιος είναι αυτός ο λόγος; Πολλοί ισχυρίζονταν ότι τα κράτη ενεργούσαν παράλογα επειδή είχαν αλωθεί από ιδιωτικά συμφέροντα. Κατά συνέπεια, οι κυβερνήσεις δεν ενεργούσαν πλέον στην υπηρεσία του γενικού συμφέροντος, αλλά, μάλλον, στην υπηρεσία των υπερπλουσίων. Η δημοκρατία είχε δώσει τη θέση της στην ολιγαρχία. Ήταν με αυτόν τον τρόπο που η μορφή της κρίσης προσδιόρισε τη συνολική μορφή των αγώνων αυτής της περιόδου: «η πραγματική δημοκρατία ενάντια στη λιτότητα». Η πραγματική δημοκρατία θα ήταν σε θέση, σύμφωνα με τη λογική των διαμαρτυριών, να αναγκάσει τα κράτη να παρέμβουν προς το συμφέρον του έθνους, και όχι προς το συμφέρον των «κολλητών» καπιταλιστών. Φυσικά, από τη στιγμή που οι διαδηλωτές ήρθαν κοντά, οι αγώνες τους εξελίχθηκαν με περισσότερο ενδιαφέροντες τρόπους. Όπως αποδείχθηκε, ήταν δύσκολο για αυτούς να βρουν μια κοινή βάση για αυτήν τη συνάντηση, μιας και βίωναν την κρίση με πολύ διαφορετικούς τρόπους, κάποιοι χειρότερα από άλλους. Εν τω μεταξύ, οι όροι και οι προοπτικές του παλιού εργατικού κινήματος, πεθαμένοι από καιρό, δεν αναβίωσαν (σε αντίθεση με τις ελπίδες που έτρεφαν πολλοί αριστεροί). Οι προοπτικές αυτές, συνεπώς, δεν ήταν διαθέσιμες ως μέσο για την ενοποίηση των διαδηλωτών. Μιλώντας γενικά, θα λέγαμε ότι αυτό που βλέπουμε είναι από πολλές απόψεις μια αυθόρμητα εξελισσόμενη αντικαπιταλιστική προοπτική που δεν συνιστά ακόμη κομμουνιστική προοπτική, και η οποία είναι αποσυνδεδεμένη από τις παλιές ιστορίες της αριστεράς. Στο Endnotes 3 ονομάσαμε αυτή τη συνθήκη το «πρόβλημα της σύνθεσης»:

Πρόβλημα της σύνθεσης αποκαλείται το πρόβλημα της σύνθεσης, του συντονισμού ή της ενοποίησης προλεταριακών τμημάτων κατά την πορεία του αγώνα τους. Σε αντίθεση με το παρελθόν –ή, τουλάχιστον, σε αντίθεση με εξιδανικευμένες αναπαραστάσεις του παρελθόντος– δεν είναι πλέον δυνατό τα τμήματα της τάξης να ερμηνεύονται σαν να συνθέτουν ήδη τον εαυτό τους, σαν η ενότητά τους να ήταν με κάποιο τρόπο δοσμένη «καθ’ εαυτήν» (ως η ενότητα του ειδικευμένου, του μαζικού ή του «κοινωνικού» εργάτη). Σήμερα, δεν υπάρχει κάποια τέτοια ενότητα· ούτε μπορεί κανείς να προσδοκά να προκύψει με περαιτέρω αλλαγές στην τεχνική σύνθεση της παραγωγής. Υπ’ αυτή την έννοια, δεν υπάρχει κανένα προκαθορισμένο επαναστατικό υποκείμενο. Δεν υπάρχει καμία «δι’ εαυτήν» ταξική συνείδηση ως συνείδηση κάποιου γενικού συμφέροντος, το οποίο μοιράζονται όλοι οι εργάτες. Ή, καλύτερα, μια τέτοια συνείδηση μπορεί να είναι μόνο η συνείδηση του κεφαλαίου, αυτού που ενοποιεί τις εργάτριες ακριβώς διαχωρίζοντάς τες.³

Αυτό το πρόβλημα της σύνθεσης προκύπτει σε μια κατάσταση που, όπως περιγράψαμε στο Endnotes 2, κυριαρχείται από την ταυτόχρονη ύπαρξη πλεονάζοντος κεφαλαίου και πλεοναζόντων προλετάριων. Επικεντρωθήκαμε τότε στην εμφάνιση και τη διεύρυνση των πλεοναζόντων πληθυσμών, ως της ανθρώπινης ενσάρκωσης των αντιφάσεων του κεφαλαίου.⁴ Στο Endnotes 4 απαντάμε σε εσφαλμένες φαντασιώσεις για τον πλεονάζοντα πληθυσμό ως ένα νέο είδος ενοποιημένου ή ενοποιήσιμου υποκειμένου.⁵ Έχει υποστηριχθεί ότι οι πλεονάζοντες πληθυσμοί έχουν πολύ μικρή άμεση συμβολή στη συσσώρευση· στερούνται την επιρροή των παραδοσιακών παραγωγικών εργατών, οι οποίοι μπορούν να ακινητοποιήσουν το σύστημα αποσύροντας την εργασία τους. Εξάλλου, οι πλεονάζοντες πληθυσμοί μπορούν να περιθωριοποιηθούν, να φυλακιστούν και να γκετοποιηθούν. Μπορούν να εξαγοραστούν με πελατειακές σχέσεις· οι ταραχές τους μπορούν να αφεθούν έως ότου να εξαντληθούν. Πώς θα μπορούσαν οι πλεονάζοντες πληθυσμοί να διαδραματίσουν κάποιο βασικό ρόλο στην ταξική πάλη;

Ο πλεονάζων πληθυσμός ως τέτοιος δεν μας δίνει κάποια απάντηση, όμως μας βοηθά να προσδιορίσουμε το ερώτημα. Στον βαθμό που μια απάντηση μπορεί να βρεθεί, στοιχηματίζουμε ότι ο πραγματικός τόπος όπου μπορεί να τεθεί –και ως εκ τούτου πιθανά να απαντηθεί– το παραπάνω ερώτημα, δεν μπορεί παρά να βρίσκεται στα συγκεκριμένα είδη των αγώνων στους οποίους εμπλέκονται σήμερα οι προλετάριοι, και συνεπώς είναι εν πολλοίς σε αυτά που θα πρέπει να εστιάσουμε τις αναλύσεις μας. Στα κινήματα του 2011-13, φάνηκε συχνά ότι η ατέρμονη διαπραγμάτευση του προβλήματος της σύνθεσης παρήγαγε την ασθενέστερη των ενοτήτων. Οι κατασκηνώσεις του κινήματος των πλατειών ήταν σε μεγάλο βαθμό παραδομένες στο αχανές έργο της ανακάλυψης μιας κοινής βάσης για δράση. Οι αριστεροί συχνά το επέκριναν αυτό λες και μπορούσε απλώς να αναχθεί σε κάποιο είδος ιδεολογικής σύγχυσης ή λάθους. Όμως η απουσία ή η αδυναμία των αιτημάτων αποτελούσε ένα περισσότερο ή λιγότερο αναπόφευκτο σημείο εκκίνησης για αυτούς τους αγώνες, δοσμένο από την ευθραυστότητα της σύνθεσής τους. Στον βαθμό που θα μπορούσε να ανακαλυφθεί κάποια ενότητα, σιωπηρά επρόκειτο για μια λαϊκιστική τέτοια, η οποία οριζόταν από την αντίθεσή της προς το κράτος ως τον παράλογο ή διεφθαρμένο εκτελεστή της λιτότητας.

Όμως η μορφή εμφάνισης της κρίσης ήταν άλλη από την ουσία της. Στην πραγματικότητα, οι κυβερνήσεις δεν ενεργούσαν παράλογα στον απόηχο της κρίσης. Όπως επιχειρηματολογήσαμε στο Holding Pattern, τα κράτη δρούσαν στην πραγματικότητα από μια θέση αδυναμίας: οι μακροχρόνιοι μηχανισμοί διαχείρισης της κρίσης συναντούν τα όριά τους, εξαιτίας ενός συνδυασμού δεκαετιών επιβραδυνόμενης ανάπτυξης και ανερχόμενων επιπέδων δανεισμού. Σε έναν κόσμο που τα επίπεδα του χρέους είναι τόσο υψηλά, συμπεριλαμβανομένων των χρεών των κυβερνήσεων, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, η διατήρηση της βασικής υπόσχεσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος –ότι δηλαδή αυτά τα χρέη θα αποπληρωθούν– είναι και πρέπει να είναι ο βασικός στόχος των κρατών, αν επιθυμούν η οικονομία να συνεχίσει να υπάρχει (κάτι που προφανώς επιθυμούν). Αυτό είναι κάτι που μόλις τώρα δείχνουν να ανακαλύπτουν στον οικονομικό τύπο. Ερευνητές και ακαδημαϊκοί που βρίσκονται κοντά στους κύκλους που χαράσσουν την πολιτική γραμμή ανακαλύπτουν τώρα αυτό που ήταν κάτω από τη μύτη τους όλο αυτό το διάστημα: ότι η οικονομία υφίσταται αυτό που αποκαλούν «μακράς διαρκείας στασιμότητα». Διατυπωμένο απλά, η οικονομία αναπτύσσεται ολοένα πιο αργά. Κάτω από συνθήκες τόσο αργής ανάπτυξης, τα κράτη ανακαλύπτουν ότι θα έχουν πολύ μικρά περιθώρια ελιγμών σε περίπτωση καταστροφικών γεγονότων, είτε πρόκειται για μελλοντικές οικονομικές κρίσεις είτε για τις ήδη αναδυόμενες συνέπειες της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής. Ο αργά αναπτυσσόμενος καπιταλισμός θα παράξει επίσης ακόμα μεγαλύτερα επίπεδα ανισότητας, όπως έχει ισχυριστεί ως γνωστόν και ο Τομά Πικετί (ανακυκλώνοντας παλιές μαρξιστικές αλήθειες). Συνεπώς, θα επαληθεύεται όλο και περισσότερο ότι οι πλούσιοι θα παραμένουν πλούσιοι και οι φτωχοί θα παραμένουν φτωχοί, ενώ ένα ολοένα αυξανόμενο μερίδιο εισοδημάτων θα ρέει προς αυτούς που κατέχουν κληρονομημένο πλούτο. Επιστρέφουμε αργά αλλά σταθερά σε έναν κόσμο στον οποίο η προσωπική εξουσία του κληρονομημένου πλούτου αντικαθιστά έναν κόσμο όπου το χρήμα κυκλοφορεί ως απρόσωπος αφέντης. Αυτά τα απαισιόδοξα συμπεράσματα γίνονται τώρα αρκούντως διαδεδομένα, με έναν τρόπο που δεν υπήρχε όταν γράφαμε το Holding Pattern, σηματοδοτώντας μια σημαντική μετατόπιση στον δημόσιο λόγο. Ένα αυξανόμενο, αν και ακόμα σχετικά μικρό, κομμάτι του πληθυσμού στις πλούσιες χώρες κατανοεί ότι το κράτος, ακόμα και ένα αληθινό δημοκρατικό κράτος, δεν μπορεί να μας σώσει –είτε έτσι είτε αλλιώς, η ανάκαμψη δεν πρόκειται να έρθει– και συνεπώς θα πρέπει να βρούμε έναν άλλο τρόπο για να κάνουμε τη ζωή βιώσιμη· πρέπει να βρούμε έναν καινούριο δρόμο προς τα εμπρός.

Παρ’ όλα αυτά, παραμένουμε, με μια πολύ πραγματική έννοια, κολλημένοι στην ίδια κατάσταση, οικονομικά και κοινωνικά, με αυτή που βρισκόμασταν το 2011 (ακόμη κι αν με έναν συχνά υπόγειο τρόπο πολλά αλλάζουν και εξελίσσονται). Αν και δεν έχει προκαλέσει κάποια ανάκαμψη, ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης έχει τουλάχιστον σταματήσει την αιμορραγία. Οι αγώνες της περιόδου 2011-2013 έλαβαν χώρα σε μαζική κλίμακα, όμως εξαιτίας των αποφασιστικών ενεργειών των κρατών, οι οποίες περιόρισαν την κρίση, οι αγώνες ήταν εξίσου περιορισμένοι και οι ίδιοι. Ωστόσο, όπως και το 2012, εξακολουθεί να ισχύει ότι το τωρινό holding pattern είναι απίθανο να διαρκέσει για πολύ. Πρώτα απ’ όλα, είναι πολύ πιθανό να συμβεί μια νέα έκρηξη, προερχόμενη από τις πλούσιες χώρες. Το σημαντικότερο γεγονός εδώ, για το οποίο θα πρέπει οπωσδήποτε να συζητήσουμε, είναι η συνεχιζόμενη, και τώρα αναμφίβολα επιδεινούμενη, κρίση στην Ελλάδα, με το ενδεχόμενο αυτή να διαχυθεί προς τις υπερχρεωμένες και αργά αναπτυσσόμενες Γαλλία και Ιταλία, ρίχνοντας πρακτικά τη χαριστική βολή στην Ευρωζώνη.

Η δεύτερη πιθανή πηγή μιας έκρηξης αφορά τις επιπτώσεις από τα προγράμματα της λεγόμενης «ποσοτικής χαλάρωσης». Οι κεντρικές τράπεζες στις ΗΠΑ και το ΗΒ, και πλέον στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, έχουν αναλάβει δράση ακριβώς εκεί που τα κράτη απέτυχαν να το κάνουν. Εν τη απουσία περαιτέρω κρατικών δαπανών, οι κεντρικές τράπεζες αναλαμβάνουν μια ηπιότερη αλλά ισοδύναμη μορφή παρέμβασης. Ουσιαστικά, οι τράπεζες αυτές δημιουργούν χρήμα, χρησιμοποιώντας το για να εξωθήσουν επενδυτές έξω από τα ασφαλή κεφάλαια, όπως τα κρατικά ομόλογα, και προς περισσότερο ριψοκίνδυνα επενδυτικά αγαθά, όπως τα χρηματιστήρια. Οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν εν μέρει να διογκώσουν εκ νέου φούσκες. Όμως η ποσοτική χαλάρωση έχει επιφέρει αντιφατικά αποτελέσματα. Από τη μια πλευρά, έσπρωξε τόνους χρήματος προς τις χώρες χαμηλού εισοδήματος. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που οι χώρες αυτές κατάφεραν να ανταποκριθούν στην κρίση με έναν διαφορετικό τρόπο, υιοθετώντας όχι μέτρα λιτότητας αλλά μαζικές εκστρατείες δαπανών. Την ίδια στιγμή, προκάλεσε την άνοδο των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό μετέδωσε την κρίση απευθείας στις ζωές των φτωχότερων ανθρώπων του πλανήτη, οι οποίοι ήδη δυσκολεύονταν εξαιρετικά να τα φέρουν βόλτα, πυροδοτώντας τις διαδηλώσεις για τα τρόφιμα που προηγήθηκαν της Αραβικής Άνοιξης. Είναι πιθανό ότι ο τερματισμός της ποσοτικής χαλάρωσης, όπως απειλείται να συμβεί τώρα, θα προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερο χάος στις οικονομίες των φτωχών κρατών, οι οποίες ήδη δείχνουν σημάδια σημαντικής εξασθένησης.

Υπάρχει και μια τρίτη ευλογοφανής πηγή για το τέλος αυτού του holding pattern: η εξάπλωση της κρίσης των πλούσιων κρατών στα φτωχότερα. Το γεγονός ότι η διάδοση της κρίσης από τις πλουσιότερες χώρες στις φτωχότερες θα μπορούσε να πάρει τόσο χρόνο ταιριάζει με τα ιστορικά προηγούμενα. Ας θυμηθούμε ότι η κρίση χρέους στον λεγόμενο τρίτο κόσμο, το 1982, ήρθε 9 χρόνια μετά το ξεκίνημα της κρίσης στις πλούσιες χώρες, το 1973. Αυτή τη στιγμή βλέπουμε τεράστιες επιβραδύνσεις της οικονομίας στην Κίνα, τη Ρωσία, τη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική, αν και η Ινδία εξακολουθεί να αναπτύσσεται. Ο πραγματικός κίνδυνος εδώ είναι ότι οι φούσκες που δημιουργήθηκαν από την κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσαν να σκάσουν. Θα είναι σε θέση η κρατική παρέμβαση στην Κίνα να αποτρέψει τον αποπληθωρισμό που έχει αρχίσει να παράγεται λόγω της φούσκας στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων από το να εξελιχθεί σε μια μαζική κρίση; Ποιες θα είναι οι αλυσιδωτές επιπτώσεις για τους ανθρώπους που ζουν σε άλλες χώρες χαμηλού εισοδήματος, οι οποίες μέχρι τώρα στηρίζονταν στη μαζική ζήτηση από μέρους της Κίνας για να διατηρήσουν την ανάπτυξη των οικονομιών τους; Ποιες θα είναι οι συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία; Το ζήτημα είναι ότι οι πιέσεις που περιγράψαμε στο Holding Pattern εξακολουθούν να ισχύουν, παρ’ όλο που η κατανόηση της κοινής γνώμης για την κατάσταση αυτή έχει εξελιχθεί. Παραμένουμε εγκλωβισμένοι στο μέσο ενός τρένου που εκτροχιάζεται σε αργή κίνηση. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να φαντασιώνονται σχετικά με το τι θα μπορούσε να γίνει προκειμένου να αποφευχθεί το δυστύχημα, αν με κάποιο τρόπο εξαλείφονταν ξαφνικά όλοι οι περιορισμοί που εμποδίζουν τη συντονισμένη δράση. Όμως ενώ οι μαρξιστές οικονομολόγοι ονειρεύονται τρόπους για «να σώσουν τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό από τον ίδιο του τον εαυτό», το τρένο συνεχίζει την πορεία του. Η παγκόσμια οικονομία είναι μια τεράστια, οργανική αλληλοσυσχέτιση δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτή η διαδικασία θα πάρει χρόνο.

ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

Γράψαμε το Holding Pattern σε μια στιγμή που, εκ των υστέρων, μοιάζει να ήταν το τέλος μιας κορύφωσης στο κίνημα των πλατειών, ένας τελευταίος ρόγχος, ακριβώς πριν αρχίσουν τα πάντα να καταρρέουν. Τη στιγμή που το γράφαμε, η πλατεία Ταχρίρ και το Σύνταγμα, η Πούερτα ντελ Σολ, η Oscar Grant Plaza και το πάρκο Ζουκότι είχαν όλα τους εκκενωθεί βίαια, με ελάχιστα σημάδια ότι θα μπορούσαν να διεκδικηθούν εκ νέου. Δεν ήταν η εξωτερική καταστολή αλλά οι εσωτερικές αδυναμίες που ταυτοποιήσαμε ως αιτία για την ήττα αυτών των κινημάτων: η ανικανότητά τους να εδραιώσουν μια πραγματική ενότητα πέρα από την καθημερινή διαχείριση των κατασκηνώσεων. Εντούτοις, η κατάληψη στο πάρκο Γκεζί στην Ιστανμπούλ, η οποία μόλις είχε ξεκινήσει τη στιγμή συγγραφής του άρθρου, έμοιαζε να υποδεικνύει ότι σε παγκόσμιο επίπεδο η δυναμική του κινήματος δεν είχε ίσως εξαντληθεί ακόμα. Κλείσαμε, λοιπόν, διερωτώμενοι αν τα κινήματα θα συνέχιζαν στη βάση της υπάρχουσας αδύναμης ενότητας, συνεχίζοντας συνεπώς να ηττώνται, ή αν ενδεχομένως θα έβρισκαν καινούριες μορφές αγώνα. Όμως την ώρα που το Endnotes 3 πήγαινε στο πιεστήριο, ακόμα και αυτό το αμφιλεγόμενο συμπέρασμα άρχισε να μοιάζει υπεραισιόδοξο. Γιατί το πραξικόπημα του Σίσι στην Αίγυπτο (ενδεδυμένο τον μανδύα της πλατείας Ταχρίρ) εισήγαγε για πρώτη φορά τους μαζικούς πυροβολισμούς στο ρεπερτόριο αυτών των κινημάτων. Την επόμενη χρονιά είδαμε ακόμα μια αιματοβαμμένη πλατεία στο Μαϊντάν, η οποία αυτή τη φορά τύγχανε υπεράσπισης από φασίστες. Λίγο αργότερα, το «Occupy Bangkong», οργανωμένο απο τους βασιλόφρονες με τα «κίτρινα πουκάμισα», κατάφερε να ξεκινήσει ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ταϋλάνδη. Πολλοί συμπέραναν ότι είχαμε εισέλθει σε μια περίοδο αντίδρασης, όπου τις ιδέες και τις μορφές του κινήματος είχαν πλέον ιδιοποιηθεί ολωσδιόλου σκοτεινότερες δυνάμεις.

Αυτό το συμπέρασμα, ωστόσο, αποδείχτηκε πως ήταν πρόωρο. Γιατί στην πραγματικότητα αρκετά από τα κινήματα για τα οποία γράψαμε σχετικά στο Holding Pattern επιβίωσαν, ενώ ακόμη και εκείνα που δεν επιβίωσαν, συνέχισαν να εμπνέουν ανάλογα κινήματα στα χρόνια που ακολούθησαν. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένου ότι ο πρωταρχικός στόχος αυτών των κινημάτων, η λιτότητα, εντάθηκε περαιτέρω – μαζί με αυτό που γινόταν αντιληπτό ως «υπηρέτριά» της, τη διαφθορά. Στην Ισπανία, το κίνημα της 15ης Μαΐου απέφυγε σε μεγάλο βαθμό τα εμπόδια που έπληξαν άλλα κινήματα, γιατί κατάφερε να απλωθεί πέρα από την αρχική κατάληψη μιας πλατείας, σε συνελεύσεις και δίκτυα μαχητικών εργατών σε όλη την επικράτεια. Αντιπαραβάλλοντας το κοινοβούλιο, ως ζώνη δωροδοκιών και διαφθοράς, στις πλατείες, ως ζώνη διαφάνειας και παραδειγματικής δράσης, οι καταλήψεις κατάφεραν να αυτοπαρουσιαστούν ως κάτι φρέσκο και συναρπαστικό παρουσιάζοντας ταυτόχρονα τη λιτότητα ως σύμπτωμα της διαφθοράς: υπήρχε η αντίληψη ότι οι πολιτικοί ψήφιζαν περικοπές γιατί πληρώνονταν από τους τραπεζίτες, συνεπώς οι πλατείες θα μπορούσαν να καταστούν αδιάφθορες με την πλήρη απαγόρευση των πολιτικών κόμματων.

Η Πουέρτα ντελ Σολ ήταν η πιο ρητά αντιπολιτική από τις πλατείες. Παρ’ όλα αυτά, καθώς το κίνημα της 15 Μαΐου υποχωρούσε, μεγάλο μέρος αυτής της ενέργειας κατέληξε να ρεύσει σε κοινοβουλευτική κατεύθυνση, καθώς οι Podemos και οι Ganemos άρχισαν να τα πάνε καλά στις δημοσκοπήσεις. Εκεί, όπως και στην Ελλάδα, η λογική της αντιλιτότητας οδηγήθηκε στην αναπόφευκτη κατάληξή της: αν το κράτος ενεργεί παράλογα επιβάλλοντας λιτότητα στον πληθυσμό, αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι να πάρουμε τον έλεγχό του και να διορθώσουμε αυτό το λάθος. Σε μια φαινομενικά παράδοξη εξέλιξη, λοιπόν, η αντιπολιτική των πλατειών έγινε η πολιτική αντιπολιτική ενός νέου κύματος κομματικών σχηματισμών. Κατά τη διαδικασία αυτή, τα εν λόγω κινήματα όχι μόνο πρόδωσαν τις αντιπολιτικές τους ρίζες, αλλά προσέκρουσαν στα όρια της πολιτικής της αγανάκτησης. Το Podemos ανακάλυψε γρήγορα ότι η δεξιά μπορούσε εξίσου να εκμεταλλευτεί την απαρέσκεια για τα καθιερωμένα πολιτικά κόμματα, διχάζοντας έτσι την ψήφο ενάντια στη διαφθορά. Και όταν διάφοροι ακτιβιστές των κινημάτων πέτυχαν όντως να εκλεγούν, δεν μπορούσαν πλέον να αποδίδουν τη λιτότητα απλά στη διαφθορά, καθώς ανακάλυψαν ότι πράγματι δεν υπήρχαν λεφτά στα δημοτικά, περιφερειακά ή κρατικά ταμεία. Ακόμα και όταν ο ΣΥΡΙΖΑ εκλέχθηκε στο υψηλότερο κυβερνητικό επίπεδο, δεν μπόρεσε να αντιτάξει στους πιστωτές οπαδούς της λιτότητας παρά μόνο την πρόταση για ένα ελαφρώς χαμηλότερο πρωτογενές πλεόνασμα.

Άλλα καινούρια κινήματα δανείστηκαν μορφές και τακτικές από το κύμα του 2011-2012, αποφεύγοντας ταυτόχρονα την κοινοβουλευτική οδό. Το μαζικό φοιτητικό κίνημα που ξέσπασε στη Χιλή το 2013 δημιούργησε ανοιχτές συνελεύσεις πάνω στο μοντέλο του κινήματος της 15 Μαΐου, εμπνεόμενο ταυτόχρονα από το Κεμπέκ. Στις αρχές του 2014, οι απεργίες στη Βοσνία οδήγησαν σε μια εξέγερση κατά την οποία πολλά κυβερνητικά κτίρια πυρπολήθηκαν. Οι τακτικές συνελεύσεις, ή αλλιώς «πλένουμς», εξέδωσαν έναν συγκεχυμένο χείμαρρο αιτημάτων, στην καρδιά του οποίου βρισκόταν η απόρριψη του διεφθαρμένου συστήματος του εθνοτικού εθνικισμού. Το κίνημα αυτό είχε συνειδητές αναφορές στην Αραβική Άνοιξη και την 15 Μαΐου, καθώς και στο κίνημα των φοιτητικών καταλήψεων του 2010 στην Κροατία. Το φθινόπωρο του 2014, μια φοιτητική απεργία στο Χονγκ Κονγκ ενώθηκε με μια φιλοδημοκρατική ομάδα, την «Occupy Central with Love and Peace», για να καταλάβουν την κεντρική επιχειρηματική συνοικία, προσελκύοντας στην κορύφωσή του κινήματος σχεδόν 100.000 άτομα. Στα κινήματα αυτά η αντιλιτότητα και η αντιδιαφθορά συνέχισαν να είναι κυρίαρχα μοτίβα, όπως συνέβη και με την παραδειγματική φύση των ίδιων των καταλήψεων, οι οποίες κατάφεραν να διατηρήσουν την αθωότητά τους κρατώντας απόσταση από τις εκλογικές πολιτικές. Αυτό εξακολούθησε να ισχύει και στην περίπτωση των ΗΠΑ, με τη σύντομη αναγέννηση του Occupy στη Νέα Υόρκη στη διάρκεια του τυφώνα Σάντι: οι κρατικοί οργανισμοί, που είχαν αποδειχθεί ανεπαρκείς στην περίπτωση του τυφώνα Κατρίνα, έμελλε να αντικατασταθούν από την άμεση δράση, οργανωμένη μέσω αποκεντρωμένων δικτύων.

Στο Holding Pattern εστιάσαμε σε ένα εσωτερικό όριο αυτών των αγώνων: στο γεγονός ότι οι καταληψίες ήταν σε θέση να επιτύχουν μόνο μια αδύναμη ενότητα στη βάση των πρακτικών αναγκαιοτήτων και της κοινής τους επιδίωξης για ενότητα. Στην πραγματικότητα ανακάλυψαν ότι ήταν βαθιά διαιρεμένοι, τόσο αναφορικά με την αντικειμενική τους κατάσταση όσο και από την άποψη των πολιτικών και θρησκευτικών τους ιδεών, και οι διαιρέσεις αυτές θα εκδηλώνονταν κάποιες φορές με τη μορφή βίαιων συγκρούσεων στις πλατείες. Στους αγώνες που ακολούθησαν, τέτοιες διαιρέσεις ενίοτε ενισχύονταν έτι περισσότερο. Έτσι, στο Μαϊντάν, οι φασίστες επέβαλαν τους κανόνες τους για τη συμμετοχή των αριστερών, των αναρχικών και των φιλελεύθερων, ήταν όμως γνωστό ότι αυτή η εύθραυστη συμμαχία θα κρατούσε μόνο για όσο ο κοινός τους εχθρός, ο Γιανουκόβιτς, θα παρέμενε στην εξουσία. Στη Μέση Ανατολή, με την αξιοπρόσεκτη εξαίρεση της Τουρκίας, οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές, οι οποίες αρχικά έμοιαζαν να εξαχνώνονται στις πλατείες, συχνά ενισχύονταν καθώς οι καταλήψεις συνεχίζονταν και ξέσπαγαν σε ανοιχτή σύγκρουση όποτε (όπως στην Τυνησία και την Αίγυπτο) οι εξεγέρσεις αποδεικνύονταν προσωρινά πετυχημένες στην ανατροπή των παλιών καθεστώτων.

Όμως η κατάληξη αυτών των κινημάτων καταδεικνύει άλλο ένα όριο, το οποίο παραβλέψαμε στο Holding Pattern: τη γεωπολιτική. Διάφορες δυνάμεις κατάφεραν να επωφεληθούν από αυτές τις καταστάσεις αποσταθεροποίησης. Στο Μαϊντάν, οι εντάσεις μεταξύ των εθνικιστών και των φιλο-ΕΕ φιλελεύθερων σιγόβραζαν για μήνες αλλά δεν είχαν την ευκαιρία να εκδηλωθούν ανοιχτά, καθώς, αμέσως μετά την παραίτηση του Γιανουκόβιτς, η Ρωσία –αντιμέτωπη με την προοπτική της επέκτασης της ΕΕ και του ΝΑΤΟ σε μια ακόμα χώρα της «γειτονιάς» της– εισέβαλε στην Κριμαία και ξεκίνησε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπου στην ανατολική Ουκρανία. Σε εκείνο το σημείο η εξέγερση μετατράπηκε σε εμφύλιο πόλεμο. Στην Αίγυπτο, οι συγκρούσεις ανάμεσα στους ριζοσπάστες και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, ή ανάμεσα στους μουσουλμάνους και τους κόπτες, οι οποίες είχαν αναπτυχθεί στον απόηχο της πτώσης του Μουμπάρακ, βυθίστηκαν τελικά σε ένα ευρύτερο περιφερειακό παιχνίδι εξουσίας, καθώς η σαουδαραβική οικονομική βοήθεια επέτρεψε στο βαθύ κράτος της Αιγύπτου να επανεδραιωθεί. Αλλού, από τη Συρία μέχρι το Μπαχρέιν και από την Υεμένη μέχρι τη Λιβύη, οι ελπίδες της Αραβικής Άνοιξης έσβησαν τελικά μέσα στον εμφύλιο πόλεμο, τις στρατιωτικές επεμβάσεις ή και τα δύο.

Ένα άλλο, λιγότερο ψυχροπολεμικό, γεωπολιτικό όριο αναδείχθηκε, φυσικά, από την κοινοβουλευτική παρέκκλιση του ΣΥΡΙΖΑ. Κι εδώ ήταν τελικά ο περιφερειακός ηγεμόνας που θα αποφάσιζε τη μοίρα των κινημάτων, ό,τι κι αν προέκυπτε από τις συνελεύσεις και τα δημοψηφίσματα. Για να κατανοήσει κανείς τον «χλιαρό» χαρακτήρα των προτάσεων του ΣΥΡΙΖΑ (ένα προτεινόμενο ποσοστό 3% για το πρωτογενές πλεόνασμα αντί του 4%), θα πρέπει να αντιληφθεί ότι πρόκειται για κάτι περισσότερο από ένα απλό ζήτημα δομικών ανισορροπιών στην Ευρωζώνη: είναι γεγονός ότι τα συμφέροντα των Γερμανών φορολογουμένων συγκρούονται πραγματικά με αυτά των εργαζόμενων στο ελληνικό δημόσιο. Το ζήτημα είναι πως για πολλά κράτη, σε μια ολοένα πιο αλληλεξαρτημένη παγκόσμια οικονομία, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να επιζητούν τον κινητό πλούτο των πιστωτών. Βασικές κοινωνικές υπηρεσίες που παραδοσιακά θα χρηματοδοτούνταν από τη φορολόγηση των εύπορων, χρηματοδοτούνται τώρα όλο και περισσότερο, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, με δάνεια από τους τελευταίους – και μάλιστα πληρώνοντάς τους τόκους σε αντάλλαγμα της χάρης! Οι αυξανόμενες απαιτήσεις από το κράτος εκ μέρους των απολυμένων εργατών, σε ένα περιβάλλον κρίσης, συμπίπτουν με την αυξανόμενη πίεση από τους πιστωτές, είτε ντόπιους ή διεθνείς. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να κάνει τίποτα γι’ αυτό γιατί η Ελλάδα δεν μπορεί να συντηρηθεί χωρίς ξένο συνάλλαγμα και, όπως έδειξαν τα γεγονότα του καλοκαιριού, οποιαδήποτε ένδειξη μονομερούς κήρυξης πτώχευσης θα εξαντλήσει τα φορολογήσιμα έσοδα για τη χώρα. Ενδεχομένως η μόνη επιλογή, όπως ανακοίνωσε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με το «ΟΧΙ» του δημοψηφίσματος, ήταν να «επιλέξει την αυτοκτονία αντί του θανάτου».

Ένα ανάλογο των εξελίξεων του ΣΥΡΙΖΑ έχει εμφανιστεί πρόσφατα στο Ηνωμένο Βασίλειο, με την απρόσμενη ανάδειξη ενός μέλους της, από καιρό περιθωριοποιημένης, αριστερής πτέρυγας του Εργατικού Κόμματος στην ηγεσία του τελευταίου. Οι πολιτικοί λόγοι (discourses) που χαιρέτισαν αυτήν την εξέλιξη είναι απασχολημένοι με κενές ρητορικές κατανομές ανάμεσα στο παλιό και το νέο, μα είναι σίγουρο ότι η κοινωνική σύνθεση που έσπρωξε τον Τζέρεμι Κόρμπιν στη νίκη δεν είναι ίδια με εκείνη που υποστήριζε τον Τόνι Μπεν στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Οι θεσμικές ασφάλειες έχουν φυσικά ήδη κινητοποιηθεί για να καταστείλουν αυτή την άνοδο, και πιθανόν να το καταφέρουν. Μπορεί όμως ένα κόμμα που μοιάζει ήδη εδώ και χρόνια «κατάχλωμο», να αποφύγει να υποστεί μια ακόμη μεγαλύτερη απώλεια νομιμοποίησης στην πορεία; Το ερώτημα κλειδί για την τρέχουσα ένταση της πολιτικής αντιπολιτικής παραμένει: πόσα ακόμα κρούσματα τέτοιων «πλοίων» που τσακίζονται στα βράχια θα χρειαστούν μέχρι να παραχθεί κάτι ποιοτικά διαφορετικό, και τι θα είναι αυτό;

Το νόημα αυτής της ανάλυσης δεν είναι ότι θα πρέπει απλώς να περιμένουμε μέχρι το τρέχον holding pattern να τελειώσει. Το νόημα έγκειται στο να προσδιορίσουμε με έναν στρατηγικά ωφέλιμο τρόπο ποιες είναι οι δυναμικές και τα όρια της σημερινής κατάστασης, ώστε να μπορέσουμε να δράσουμε με διαύγεια. Ο προσδιορισμός των ορίων δεν είναι ένα απλώς αρνητικό ζήτημα εντοπισμού περιορισμών στη δράση, διαγιγνώσκοντας απαισιόδοξα τους λόγους που δεν μπορούμε να προχωρήσουμε πιο πέρα. Είναι ζήτημα προσδιορισμού των καθορισμένων συνθηκών του παρόντος· και οι συνθήκες αυτές είναι η θετική βάση για το είδος της δράσης που πραγματικά προκύπτει. Εντός του τωρινού πλαισίου, έχουμε δει να αναπτύσσονται δυναμικοί τρόποι αγώνων, όπως αυτοί γύρω από το κίνημα Black Lives Matter στις ΗΠΑ. Αυτές οι μορφές χτίστηκαν τόσο πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις που έχουν δημιουργηθεί όσο και στις παρεκβατικές δυνατότητες που έχουν ανοιχθεί στα πρόσφατα κύματα αγώνων· κατέρριψαν ορισμένες αδυναμίες του Occupy, επανεφευρίσκοντάς τες με άλλους τρόπους. Παρότι με διάφορους τρόπους το περιεχόμενό τους παρέμεινε εντός ενός ριζοσπαστικού δημοκρατικού πλαισίου, προχώρησαν πέρα από την κατάληψη, αναπτύσσοντας περισσότερο συγκρουσιακές τακτικές. Μολονότι υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι στον ορίζοντα, είναι φανερό ότι η στιγμή εξακολουθεί να κυοφορεί δυνατότητες.

Endnotes¹

O όρος “κομμουνιστικοποίηση” έχει γίνει πρόσφατα ένα είδος “καραμέλας”. Σ’αυτό έχει συνεισφέρει ένας αριθμός παραγόντων από τους οποίους ο προεξάρχων είναι διάφορα κείμενα που έχουν γίνει της μόδας. Ένα απ’ αυτά, “Η Εξέγερση που Έρχεται”¹ – σχετιζόμενο με το γαλλικό περιοδικό Tiqqun, και το “Tarnac 9”, που απέκτησε το αμφίβολο γόητρο να είναι στο επίκεντρο ενός μείζονος σκανδάλου “τρομοκρατίας” – είναι αυτό με την μεγαλύτερη επιρροή. Επιπρόσθετα, η ογκώδης βιβλιογραφία που παράχθηκε από το φθινοπωρινό κύμα των φοιτητικών αγώνων στην Καλιφόρνια το 2009 – μια βιβλιογραφία εν μέρει εμπνευσμένη από τέτοια γαλλικά κείμενα – είναι ένας επίσης σημαντικός παράγοντας². Η συμβολή σ’ αυτή την καλιφορνέζικη βιβλιογραφία αφενός μιας γλώσσας inflected από τυπικά πομπώδεις Tiqqunisms, και, αφετέρου, από έννοιες εν μέρει απορρέουσες από το έργο μιας περισσότερο μαρξιστικής γαλλικής υπεραριστεράς – και τη βολική παρουσία, και στα δυο αυτά σημεία αναφοράς, ενός αρκετά ασυνήθιστου όρου, της “κομμουνιστικοποίησης” – έχουν συμβάλλει στην εμφάνιση ενός κάπως μυθολογικού λόγου γύρω από αυτή την λέξη. Αυτή η κομμουνιστικοποίηση εμφανίζεται ως ένα πιο στυλάτο υποκατατάστατο για κάποιες άλλες ελαφρώς πιο σεβάσμιες λέξεις-καραμέλα όπως “αυτονομία”, έχοντας τουλάχιστον τη σπίθα κάτι τι του καινούριου, τη μαγεία ενός ριζοσπαστικού “αμεσοτισμού” [immediatism], και την υποστήριξη κάποιας γαλλικής βιβλιογραφίας που ακούγεται εύγλωττη. Αυτή η κομμουνιστικοποίηση είναι, αν μη τι άλλο, μια ασαφής νέα ενσάρκωση της απλής ιδέας ότι η επανάσταση είναι κάτι που πρέπει να το κάνουμε εδώ και τώρα, για τους εαυτούς μας, που δένει ωραία με τα συναισθήματα ενός ήδη υπάρχοντος εξεγερτικού αναρχισμού.

Αλλά αυτή η κομμουνιστικοποίηση είναι, εκτός από την πιο αφηρημένη έννοια, κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό για το οποίο γινόταν αντιπαράθεση εδώ και σχεδόν τριάντα χρόνια μεταξύ των “σκοτεινών” κομμουνιστικών ομάδων που έχουν δανείσει ως επί το πλείστον το περιεχόμενο σ’ αυτό τον όρο, έστω και αν φέρνει ίχνη των χαρακτηριστικών των προγόνων του, έστω και αν φωτίζεται ίσως από τις θεωρίες τους. Φυσικά, η “κομμουνιστικοποίηση” δεν ήταν ποτέ ατομική ιδιοκτησία της μιας ή της άλλης από αυτές τις ομάδες. Έχει, τουλάχιστον, μια συγκεκριμένη ελάσσονα θέση στο γενικό λεξικό της αριστερής παράδοσης ως μια διαδικασία που καθιστά κάτι κοινοτικό ή κοινό [communal , common, αντίστοιχα]. Κάποιοι έχουν αρχίσει πρόσφατα να μιλούν, με παρόμοιο σκοπούμενο νόημα, για μια εν εξελίξει διαδικασία “κοινοτικοποίησης” [commonization]. Αλλά τέτοιες γενικές έννοιες δεν έχουν ενδιαφέρον καθεαυτές· αν επρόκειτο να προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε σαν ραβδοσκόποι κάποιο κοινό περιεχόμενο στην ακαταστασία των θεωριών και των πρακτικών που ομαδοποιούνται κάτω από τέτοιους όρους, θα ξεμέναμε μόνο με την πιο ισχνή αφαίρεση. Θα καταπιαστούμε λοιπόν εδώ μόνο με τις δυο χρήσεις της λέξης που είναι υπό διακύβευση στην τρέχουσα συζήτηση της κομμουνιστικοποίησης: αυτήν που προέρχεται από κείμενα όπως η “Η Εξέγερση που Έρχεται” και αυτήν που προέρχεται από γραπτά των Troploin, Théorie Communiste και άλλων Γάλλων κομμουνιστών της μετά-το-1968 περιόδου. Είναι πρωτίστως από κείμενα των δεύτερων – ιδιαίτερα αυτά της Théorie Communiste (TC) – που έχουμε αντλήσει την ίδια τη δική μας κατανόηση της κομμουνιστικοποίησης, μια κατανόηση που θα σκιαγραφήσουμε σε ό,τι ακολουθεί. Όπως συμβαίνει, και οι δύο αυτές χρήσεις έχουν πολλαπλασιαστεί από τις γαλλικές στις αγγλόφωνες αντιπαραθέσεις τα πρόσφατα χρόνια, μια διαδικασία στην οποία έχουμε παίξει κάποιο ρόλο. Αλλά θα ήταν λάθος να εκλάβουμε αυτή τη σύμπτωση ως σημάδι μιας μοναδικής γαλλικής αντιπαράθεσης σχετικά με την κομμουνιστικοποίηση, ή μιας συνεχούς³ “κομμουνιστικοποιητικής” τάσης εντός της οποίας οι συγγραφείς της “Εξέγερσης που Έρχεται” ή της TC, για παράδειγμα, αντιπροσωπεύουν αποκλίνουσες θέσεις. Αυτό που είναι κοινό στις χρήσεις αυτές είναι το πολύ-πολύ ότι μπορεί να ειπωθεί πως σηματοδοτούν μια συγκεκριμένη επιμονή στην αμεσότητα στον τρόπο που σκέφτεται κανείς πάνω στο πώς συμβαίνει μια κομμουνιστική επανάσταση. Αλλά, όπως θα δούμε, η μια “αμεσότητα” δεν είναι η ίδια με την άλλη· το ερώτημα είναι: ποιες διαμεσολαβήσεις απουσιάζουν;

Αν ο τόνος του κειμένου που ακολουθεί είναι συχνά πολεμικός, αυτό δεν οφείλεται στο ότι απολαμβάνουμε να ασκούμε κριτική σε ανθρώπους που υφίστανται ήδη κακομεταχείριση από το γαλλικό κράτος, κατηγορούμενοι ως “τρομοκράτες” στην ισχνή βάση των κατηγοριών ότι έγραψαν ένα βιβλίο και διέπραξαν μια ελάσσονα δράση σαμποτάζ. Είναι επειδή μακρόχρονες αντιπαραθέσεις που σχετίζονται με την έννοια της κομμουνιστικοποίησης – αντιπαραθέσεις στις οποίες έχουμε συμμετάσχει – έχουν συνδεθεί λανθασμένα με τις θεωρίες που παρουσιάζονται σε κείμενα όπως “Η Εξέγερση που Έρχεται” και το “Κάλεσμα”, και ως εκ τούτου κινδυνεύουν να χαθούν στην έρπουσα ομίχλη που αυτά τα κείμενα έχουν συγκεντρώσει⁴. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο αυτά τα κείμενα αλλά η αποδοχή από τον αγγλόφωνο κόσμο της “κομμουνιστικοποίησης” γενικά. Έχει καταστεί λοιπόν αναγκαίο να κάνουμε μια διάκριση: η “θεωρία της κομμουνιστικοποίησης” που συζητιέται στην Αγγλοσφαίρα είναι εν πολλοίς μια φανταστική οντότητα, ένα τεχνητό κατασκεύασμα της αγγλόφωνης υποδοχής διαφόρων άσχετων έργων. Η περιορισμένη διαθεσιμότητα σχετικών έργων στα αγγλικά και ο σχεδόν ταυτόχρονος τρόπος με τον οποίο κάποια από αυτά τα έργα έγιναν ευρύτερα γνωστά, σίγουρα συνέβαλαν στη σύγχυση· μια συγκεκριμένη προδιάθεση σε σχέση με τη Γαλλία, την θεωρία και την πολιτική της, πιθανόν βοήθησαν. Η Αγγλοσφαίρα έχει μια ιδιόρρυθμη τάση να παίρνει κάθε “λάλημα” κάποιου γαλλικού κόκκορα ως ένα σύνθημα για να πιάσει δουλειά στον “κήπο” του και με τις δικές του θεωρητικές μυθοπλασίες· προσθέστε σ’ αυτά ένα μείζον πολιτικό σκάνδαλο και μοιάζει να είναι σχεδόν πρακτικά αδύνατο να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό της.

Η πρόθεσή μας, όμως, δεν είναι απλά να ασκήσουμε πολεμική από την σκοπιά κάποιας εναλλακτικής θεωρίας. Στον βαθμό που είναι δυνατόν να συλλάβουμε τις καθορισμένες περιστάσεις που παράγουν κείμενα σαν αυτά, αυτές δεν μας παρουσιάζουν απλά λαθεμένες θεωρίες. Μάλλον, παρουσιάζουν τα μερικά, αποσπασματικά θραύσματα μιας ιστορικής στιγμής που συλλαμβάνεται στην σκέψη. Προσπαθώντας να κρατηθούμε σταθερά στη γενική κίνηση της καπιταλιστικής ταξικής τάξης, η κομμουνιστική θεωρία ίσως ρίχνει φως στον χαρακτήρα τέτοιων στιγμών, και συνεπώς στις θεωρητικές κατασκευές που αυτές παράγουν. Και κάνοντάς το αυτό, ίσως εκθέτουν, επίσης, τα όρια, τις παραλείψεις και τις εσωτερικές τους αντιφάσεις. Στον βαθμό που τέτοιες κατασκευές είναι συμπτωματικές του γενικότερου χαρακτήρα της ιστορικής στιγμής, η διερώτησή τους ίσως αποσπάσει κάτι σχετικά με τον χαρακτήρα της ταξικής σχέσης συνολικά.

Αν η κομμουνιστικοποίηση σηματοδοτεί μια συγκεκριμένη αμεσότητα στο πώς συμβαίνει η επανάσταση, για μας αυτό δεν παίρνει τη μορφή μιας πρακτικής συνταγής· η “κομμουνιστικοποίηση” δεν συνεπάγεται κάποιο ένταλμα για την έναρξη της επανάστασης ευθύς αμέσως, ή σε μια ατομική βάση. Αυτό που κυρίως διακυβεύεται είναι, μάλλον, το ερώτημα τι είναι η επανάσταση· η “κομμουνιστικοποίηση” είναι το όνομα μιας απάντησης σ’ αυτό το ερώτημα. Το περιεχόμενο μιας τέτοιας απάντησης εξαρτάται απαραίτητα από αυτό που πρόκειται να ξεπεραστεί: με άλλα λόγια, η αυτοαναπαραγωγή της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης και το σύμπλεγμα των κοινωνικών μορφών που εμπλέκονται στην αναπαραγωγή αυτή – η αξιακή μορφή, το κεφάλαιο, η έμφυλη διάκριση, η μορφή-κράτος, η μορφή-νόμος κ.λπ. Συγκεκριμένα, μια τέτοια υπέρβαση πρέπει απαραίτητα να είναι η άμεση αυτοκατάργηση της εργατικής τάξης, καθώς οτιδήποτε λιγότερο από αυτό αφήνει το κεφάλαιο μαζί με τον πρόθυμο συνεταίρο του έτοιμους να συνεχίσουν τον χορό της συσσώρευσης. Η κομμουνιστικοποίηση σηματοδοτεί τη διαδικασία αυτής της άμεσης αυτοκατάργησης και είναι στην ευθύτητα αυτής της αυτοκατάργησης που μπορεί να ειπωθεί ότι η κομμουνιστικοποίηση σηματοδοτεί μια συγκεκριμένη “αμεσότητα”.

Η κομμουνιστικοποίηση τυπικά αντιτίθεται σε μια παραδοσιακή έννοια μιας μεταβατικής περιόδου που πάντα επρόκειτο να λάβει χώρα μετά την επανάσταση, όταν το προλεταριάτο θα μπορούσε να πραγματοποιήσει τον κομμουνισμό, έχοντας ήδη πάρει τον έλεγχο της παραγωγής και/ή του κράτους. Ξεκινώντας από τη βάση της συνεχιζόμενης ύπαρξης της εργατικής τάξης, η μεταβατική περίοδος θέτει την πραγματική επανάσταση σε έναν απομακρυνόμενο ορίζοντα, διαιωνίζοντας εν τω μεταξύ αυτό που υποτίθεται ότι πρέπει να υπερβεί. Για μας αυτό δεν είναι ένα στρατηγικό ερώτημα, καθώς αυτά τα ζητήματα έχουν διευθετηθεί από ιστορικές εξελίξεις – το τέλος του προγραμματιστικού εργατικού κινήματος, την εξαφάνιση της θετικής ταυτότητας της εργατικής τάξης, την απουσία οποιουδήποτε είδους εργατικής εξουσίας στον ορίζοντα: δεν είναι πλέον δυνατόν να φανταστούμε μια μετάβαση στον κομμουνισμό στη βάση μιας προηγούμενης νίκης της εργατικής τάξης ως εργατική τάξη. Το να επιμένουμε σε συμβουλιακές ή Λενινιστικές συλλήψεις της επανάστασης είναι τώρα ουτοπικό, σαν να μετράμε την πραγματικότητα έναντι νοητικών κατασκευών που δεν φέρουν καμμιά ιστορική πραγματική βάση [actuality]. Η ταξική πάλη έχει επιζήσει του προγραμματισμού και διαφορετικά σχήματα ενοικούν τώρα τον ορίζοντά της. Με την αυξανόμενη περίσσεια της εργατικής τάξης στην παραγωγή – την δυνητική της αναγωγή σε έναν απλά πλεονάζοντα πληθυσμό – και τον προκύπτοντα λεπτό/ασθενικό χαρακτήρα της μορφής-μισθός ως το ουσιαστικό σημείο συνάντησης των δυο κυκλωμάτων αναπαραραγωγής, δεν μπορεί παρά να είναι μόνο παραισθησιακό να συλλαμβάνει κανείς την επανάσταση με όρους εργατικής εξουσίας. Παρ’ όλα αυτά, είναι ακόμα η εργατική τάξη που θα πρέπει να καταργήσει τον εαυτό της⁵.

Για μας, η κομμουνιστικοποίηση δεν σηματοδοτεί μια γενική θετική διαδικασία “μοιράσματος” ή “του καθιστώ κοινό”. Σηματοδοτεί την συγκεκριμένη επαναστατική καταστροφή των σχέσεων ιδιοκτησίας που συγκροτούν την καπιταλιστική ταξική σχέση. Το μοίρασμα καθαυτό – αν έχει οποιοδήποτε νόημα – πολύ δύσκολα μπορεί να κατανοηθεί ότι εμπλέκει αυτή την αναίρεση των καπιταλιστικών σχέσεων, γιατί διάφορα είδη “μοιράσματος” ή “κοινών” μπορούν εύκολα να δειχθούν ότι παίζουν σημαντικό ρόλο εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας χωρίς κατά κανέναν τρόπο να παρεμποδίζουν την καπιταλιστική συσσώρευση. Πραγματικά, είναι συχνά ουσιώδεις – ή ακόμα και συστατικές – αυτής της συσσώρευσης: καταναλωτικά αγαθά που μοιράζονται εντός των οικογενειών, ρίσκο που μοιράζερται μέσω της ασφάλισης, πόροι που μοιράζονται μεταξύ εταιρειών, επιστημονική γνώση που μοιράζεται μέσω ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων, πρότυπα και πρωτόκολλα που μοιράζονται μεταξύ ανταγωνιστικών κεφαλαίων επειδή αναγνωρίζονται ότι εμπίπτουν στο κοινό συμφέρον τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, χωρίς αντίφαση, αυτό που παραμένει κοινό είναι το αντίστοιχο/ομόλογο σε μια ιδιοποίηση. Ως τέτοια, μια δυναμική κομμουνιστικοποίησης θα περιελάμβανε την καταστροφή τέτοιων μορφών “μοιράσματος”, όπως ακριβώς θα περιελάμβανε την καταστροφή ατομικής ιδιοποίησης. Και παρ’ όλο που κάποιοι μπορεί να αποδίδουν αξία σε μια μοιρασιά που διευκολύνει ένα συγκεκριμένο επίπεδο μέσων διαβίωσης πέρα από αυτό που καθιστά δυνατό ο μισθός, σ’ έναν κόσμο που κυριαρχείται από την αναπαραγωγή της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης μπορεί να συμβαίνει μόνο στο περιθώριο αυτής της αναπαραγωγής, ως εναλλακτικά ή συμπληρωματικά μέσα επιβίωσης και, ως τέτοια, δεν είναι επαναστατικά τα ίδια.

Η κομμουνιστικοποίηση είναι μια κίνηση στο επίπεδο της ολότητας, μέσω της οποίας αυτή η ολότητα καταργείται. Η λογική της κίνησης που καταργεί αυτή την ολότητα διαφέρει αναγκαστικά από αυτήν που εφαρμόζεται στο επίπεδο του συγκεκριμένου ατόμου ή ομάδας: δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι κανένα άτομο ή ομάδα δεν μπορεί να ξεπεράσει την αναπαραγωγή της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης μέσω των δικών τους δράσεων. Ο καθορισμός μιας ατομικής δράσης ως “κομμουνιστικοποιητικής” ρέει μόνο από την συνολική κίνηση της οποίας είναι μέρος, όχι από την ίδια τη δράση, και θα ήταν συνεπώς λάθος να σκεφτόμαστε την επανάσταση με όρους αθροίσματος ήδη κομμουνιστικοποιητικών δράσεων, λες και ό,τι χρειαζόταν ήταν μια συγκεκριμένη συσσώρευση τέτοιων δράσεων σε ένα κρίσιμο σημείο. Η σύλληψη της επανάστασης ως μιας τέτοιας συσσώρευσης προϋποθέτει μια ποσοτική επέκταση που υποτίθεται ότι προκαλεί έναν ποιοτικό μετασχηματισμό. Σε σχέση με αυτό, δεν διαφέρει από την προβληματική της διαρκούς ανάπτυξης των αγώνων σε επανάσταση που ήταν κάποτε από τα διάχυτα χαρακτητιστικά της προγραμματικής εποχής⁶. Σε αντίθεση με αυτές τις γραμμικές συλλήψεις της επανάστασης, η κομμουνιστικοποίηση είναι το προϊόν μιας ποιοτικής μετατόπισης εντός της δυναμικής της ίδιας της ταξικής πάλης. Η κομμουνιστικοποίηση προκύπτει μόνο στο όριο ενός αγώνα, στο ρήγμα που ανοίγεται καθώς αυτός ο αγώνας συναντά το όριό του και ωθείται πέρα από αυτό. Έτσι η κομμουνιστικοποίηση έχει ελάχιστες θετικές συμβουλές να μας δώσει σχετικά με συγκεκριμένες, άμεσες πρακτικές στο εδώ και τώρα, και σίγουρα δεν μπορεί να συνταγογραφήσει συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως η παραβίαση μιας κελιδαριάς ή η χειροπρακτική⁷, όπως τόσοι άλλοι δρόμοι, τους οποίους παίρνουν τόσα εξεγερμένα υποκείμενα για τον ουρανό.⁸ Η συμβουλή που μπορεί να μας δώσει είναι πρωτίστως αρνητική: οι κοινωνικές μορφές που εμπλέκονται στην αναπαραγωγή της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης δεν θα είναι εργαλεία της επανάστασης αφού είναι μέρος αυτού που πρόκειται να καταργηθεί.

Η κομμουνιστικοποίηση δεν είναι λοιπόν μια μορφή προεικόνισης της επαναστατικής πρακτικής, του τύπου εκείνου που ποικίλοι αναρχισμοί επιδιώκουν να είναι, μιας και δεν έχει καμμιά θετική ύπαρξη πριν από μια επαναστατική κατάσταση. Ενώ είναι δυνατόν να δει κανείς το ζήτημα της κομμουνιστικοποίησης σαν να τίθεται, με μια έννοια, από την δυναμική της παρούσας καπιταλιστικής ταξικής σχέσης, η κομμουνιστικοποίηση δεν εμφανίζεται ακόμα άμεσα ως μια μορφή πρακτικής ή ως ένα σύνολο ατόμων με τις σωστές ιδέες σχετικά με μια τέτοια πρακτική. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα έπρεπε απλά να περιμένουμε την κομμουνιστικοποίηση ως ένα είδος μεσσιανικής άφιξης – στην πραγματικότητα, αυτό δεν είναι καν μια επιλογή, γιατί η εμπλοκή στην δυναμική της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης δεν είναι κάτι από το οποίο μπορούμε να επιλέξουμε να βγούμε ή, αναλόγως, να μπούμε. Η εμπλοκή στην ταξική πάλη δεν είναι ζήτημα μιας πολιτικής πρακτικής που μπορεί να επιλεχθεί αυθαίρετα, από μια θεωρησιακή σκοπιά. Οι αγώνες απαιτούν τη συμμετοχή μας, ακόμα και αν δεν παρουσιάζουν ακόμα τον εαυτό τους σαν την επανάσταση. Η θεωρία της κομμουνιστικοποίησης μας προειδοποιεί για τα όρια που είναι εγγενή σε τέτοιους αγώνες και αποδίδει πράγματι προσοχή στις δυνατότητες μιας πραγματικής επαναστατικής ρήξης που διανοίγεται εξαιτίας, η μάλλον παρά, τα όρια αυτά. Για μας λοιπόν, η κομμουνιστικοποίηση είναι μια απάντηση στο ερώτημα τί είναι η επανάσταση. Αυτό είναι ένα ερώτημα που παίρνει μια συγκεκριμένη ιστορική μορφή ενόψει της αυταπόδεικτης χρεοκοπίας των παλιών προγραμματιστικών εννοιών, αριστερίστικων, αναρχικών και υπεραριστερών εξίσου: πώς μπορεί να συμβεί η υπέρβαση της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης, δεδομένου ότι είναι αδύνατο για το προλεταριάτο να επιβεβαιωθεί ως τάξη παρ’ όλα αυτά είμαστε ακόμα αντιμέτωποι με το πρόβλημα αυτής της σχέσης; Κείμενα, όμως, όπως το “Κάλεσμα” ή “Η Εξέγερση που Έρχεται”, δεν θέτουν καν κανονικά το ερώτημα τι είναι η επανάσταση, γιατί στα κείμενα αυτά το πρόβλημα έχει ήδη εξαερωθεί σε ένα εννοιολογικό μίασμα. Στα κείμενα αυτά, η επανάσταση θα γίνει όχι από οποιαδήποτε υπάρχουσα τάξη ή στη βάση οποιασδήποτε πραγματικής, υλικής ιστορικής κατάστασης· θα γίνει από “φιλίες”, από “τον σχηματισμό της ευαισθησίας/λογικής σε μια δύναμη”, “την ανάπτυξη ενός αρχιπελάγους κόσμων”, “μια άλλη πλευρά της πραγματικότητας”, “το κόμμα των εξεγερμένων” – αλλά πάνω απ’ όλα, από αυτή την πάντα παρούσα και πάντα άμορφη θετικότητα: εμάς. Ο αναγνώστης παρακαλείται να πάρει πλευρά με αυτό το “εμείς” – το “εμείς μιας θέσης” – να ενωθεί με αυτό στον επικείμενο χαμό του “καπιταλισμού, του πολιτισμού, της αυτοκρατορίας, πείτε το όπως θέλετε”. Αντί μιας συγκεκριμένης, αντιφατικής σχέσης, υπάρχουν “αυτοί που μπορούν να ακούσουν” το κάλεσμα και κείνοι που δεν μπορούν· εκείνοι που διαιωνίζουν “την έρημο” κι εκείνοι με μια “προδιάθεση σε μορφές επικοινωνίας τόσο έντονες ώστε, όταν αυτές τίθενται στην πρακτική, αρπάζουν από τον εχθρό την περισσότερη από τη δύναμή του”. Άσχετα από τις δηλώσεις τους περί του αντιθέτου⁹, ισοδυναμούν αυτές οι διακηρύξεις σε κάτι άλλο από αυτεπιβεβαίωση ενός ταυτιστικά οριζόμενου ριζικού περιβάλλοντος;

Σε αυτή την πιο εξεγερτική ενσάρκωση, η κομμουνιστικοποίηση προκύπτει ως μια απάντηση σε ένα πραγματικό ιστορικό ερώτημα. Αλλά το ερώτημα σ’ αυτή την περίπτωση είναι το “τι να κάνουμε” τιθέμενο από το κλείσιμο του κύματος αγώνων που είχε στο κέντρο του το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα¹⁰. Οι συγγραφείς σωστά αναγνωρίζουν την αδυνατότητα της ανάπτυξης οποιασδήποτε πραγματικής αυτονομίας σε “αυτό που κρατιέται κοινό” εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας, παρ’ όλα αυτά η εξάντληση του “πάμε από σύνοδο κορυφής σε σύνοδο κορυφής”, “μπλακ-μπλοκ” ακτιβιστικού περιβάλλοντος καθιστά επιτακτικό γι’ αυτούς είτε να βρουν καινούριες πρακτικές με τις οποίες να εμπλακούν ή να στήσουν μια κομψή υποχώρηση. Έτσι το “ΤΑΖ”¹¹, η εναλλακτική, η κομμούνα κ.λπ., θα πρέπει να τα ξανασκεφτούμε, αλλά με μια κριτική του εναλλακτικισμού στο μυαλό: ναι θα πρέπει να αποχωρήσουμε, αλλά αυτή η αποχώρηση θα πρέπει να περιλαμβάνει επίσης “πόλεμο”¹². Καθώς τέτοια απελευθερωμένα, υποτίθεται, μέρη δεν μπορούν να σταθεροποιηθούν ως εκτός του “καπιταλισμού, του πολιτισμού, της αυτοκρατορίας, ή όπως θέλει να το πει κανείς”, δεν μπορούν να επανασυλληφθούν ως μέρος της επέκτασης και της γενίκευσης ενός ευρέως εξεγερσιακού αγώνα. Εφόσον ο αγώνας είναι επιτυχής, αυτές οι εναλλακτικές δεν θα αποδειχθούν τελικά αδύνατες· η γενίκευσή τους θα είναι η συνθήκη της δυνατότητάς τους. Είναι αυτή η δυναμική της γενίκευσης που ταυτοποιείται ως μια από τις “κομμουνιστικοποιήσεις” – η κομμουνιστικοποίηση ως, λίγο πολύ, ο σχηματισμός κομμούνων σε μια διαδικασία που δεν σταματά μέχρι να έχει λυθεί το πρόβλημα της εναλλακτικής, αφού δεν πρέπει πλέον να είναι μια εναλλακτική. Αλλά όλα αυτά είναι χωρίς μια καθαρή έννοια του τι πρέπει να καταστραφεί μέσε μιας τέτοιας δυναμικής. Η συνθετότητα των πραγματικών κοινωνικών σχέσεων, και η πραγματική δυναμική της ταξικής σχέσης, “ξεπετάγονται” με μια επιδεικτική ανθηροστομία προς όφελος μιας αρμαθιάς ανούσιων αφαιρέσεων. Χαρούμενοι που το “εμείς” της επανάστασης δεν χρειάζεται κανέναν πραγματικό ορισμό, το μόνο που πρέπει να ξεπεράσουμε διεκδικείται άδικα από το “αυτοί” – μια οντότητα που μπορεί να παραμείνει εξίσου αφηρημένη: μια κακώς ορισμένη γενική “θεότητα”¹³ (καπιταλισμός, πολιτισμός, αυτοκρατορία κ.λπ.), που θα πρέπει να καταστραφεί από τους – στα χειρότερα σημεία του “Καλέσματος” – Αυθεντικούς που έχουν σφυρηλατήσει “έντονες” φιλίες και οι οποίοι πραγματικά εξακολουθούν να νιώθουν παρά την κακότητα του κόσμου.

Αλλά το πρόβλημα δεν μπορεί να εναπόκειται μόνο στο “αυτοί” που έτσι εξαιρεί θεμελιωδώς το “εμείς μιας θέσης” από τη δυναμική της επανάστασης. Αντίθετα, σε οποιαδήποτα πραγματική υπέρβαση της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης είμαστε εμείς που πρέπει να ξεπεραστούμε· “εμείς” δεν έχουμε “θέση” εκτός της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης. Αυτό που είμαστε συγκροτείται, στο βαθύτερο επίπεδο, από αυτή τη σχέση, και είναι μια ρήξη με την αναπαραγωγή αυτού που είμαστε που αναγκαστικά θα διαμορφώσει τον ορίζοντα των αγώνων μας. Δεν είναι πλέον εφικτό για την εργατική τάξη να ταυοποιήσει τον εαυτό της θετικά, να αγκαλιάσει τον ταξικό της χαρακτήρα ως την ουσία αυτού που είναι· παρ’ όλα αυτά είναι ακόμα σταμπαρισμένη με την απλή πραγματικότητα του γεγονότος [facticity] του ταξικού ανήκειν μέρα με τη μέρα καθώς αντιμετωπίζει, στο κεφάλαιο, την συνθήκη της ύπαρξής της. Σ’ αυτή την περίοδο, το “εμείς” της επανάστασης δεν επιβεβαιώνει τον εαυτό του, δεν ταυτοποιεί τον εαυτό του θετικά, επειδή δεν μπορεί· δεν μπορεί να επιβεβαιώσει τον εαυτό του ενάντια στο “αυτοί” του κεφαλαίου χωρίς να έρθει αντιμέτωπο με το πρόβλημα της ίδιας της ύπαρξής του – μια ύπαρξη που θα είναι η φύση της επανάστασης που πρέπει να υπερβληθεί. Δεν υπάρχει τίποτα να επιβεβαιωθεί στην καπιταλιστική ταξική σχέση· καμμιά αυτονομία, καμμιά εναλλακτική, κανένα “έξω”, καμμιά απόσχιση.

Μια υπόδηλη προϋπόθεση σε κείμενα όπως το “Κάλεσμα” και “Η Εξέγερση που Έρχεται” είναι ότι αν το ταξικό μας ανήκειν ήταν μια δεσμευτική συνθήκη, τώρα πια δεν είναι. Μέσω μιας άμεσης πράξης ισχυρισμού μπορούμε να αρνηθούμε ένα τέτοιο ανήκειν εδώ και τώρα, να θέσουμε τους εαυτούς μας εκτός του προβλήματος. Είναι πιθανόν αξιοσημείωτο ότι δεν είναι μόνο το περιβάλλον που συνδέεται με το Tiqqun και την “Εξέγερση που Έρχεται” που έχουν αναπτύξει μια θεωρία που λειτουργεί με βάση αυτή την υπόθεση στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Σε κείμενα όπως “Κομμουνισμός της Επίθεσης” και “Κομμουνισμός της Απόσυρσης” ο Μαρσέλ και η ομάδα Batko με την οποία σχετίζεται τώρα, προσφέρουν μια πολύ πιο εκλεπτυσμένη εκδοχή. Αντί των αυταξίας μιας εξεγερσιακής σκηνής, στην περίπτωση αυτή η θεωρία αναδύεται ως ένας επανασυλληφθείς/ξανασχεδιασμένος αυτονομισμός διαμορφωμένος από έναν μπουφέ [smorgasbord] εσωτεριστικής θεωρίας – μαρξικής και άλλων – αλλά τελικά οι τυπικές προϋποθέσεις είναι οι ίδιες.¹⁴ Λαμβάνοντας την εμμένεια της αυτοαναπαραγωγής της ταξικής σχέσης ως ένα κλειστό σύστημα χωρίς οποιοδήποτε νοητό τέρμα, ο Μαρσέλ θέτει την αναγκαιότητα μιας καθαρά εξωτερικής, υπερβατικής στιγμής – της “απόσυρσης” – στη βάση της οποίας οι κομμουνιστές μπορούν να εξαπολύσουν μια “επίθεση”. Αλλά, μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο, τι άλλο μπορεί να σημαίνει μια τέτοια “απόσυρση” εκτός από τον βολονταριστικό σχηματισμό ενός είδους “ριζοσπαστικού” περιβάλλοντος που είναι ευχαριστημένο να υπομένει όσο απέχει από το να εκφράζει, σε μια προσπάθεια να εξορθολογίσει την συνεχιζόμενη αναπαραγωγή του εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας, το είδος της μαχητικότητας που βρίσκουμε στην “Εξέγερση που Έρχεται”;

Το να επιμείνουμε, ενάντια σ’ αυτό, στην πλήρη εμμένεια της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης – στην πλήρη σύμπλεξή μας με το κεφάλαιο – δεν σημαίνει να παραιτηθούμε σε μια μονολιθική, κλειστή ολότητα, που δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο από το να αναπαράγει τον εαυτό της. Φυσικά, εμφανίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο αν κανείς εκκινεί από την υπόθεση του βολονταριστικά νοούμενου υποκειμένου: για ένα τέτοιο υποκείμενο, η ολότητα των πραγματικών κοινωνικών σχέσεων θα μπορούσε μόνο να εμπλέκει το μηχανικό ξεδίπλωμα μιας καθαρά εξωτερικής διαδικασίας. Αλλά αυτό το υποκείμενο είναι μια ιστορικά συγκεκριμένη κοινωνική μορφή, διαιωνιζόμενη η ίδια μέσω της λογικής της αναπαραγωγής της ταξικής σχέσης, ως το συμπλήρωμά της. Όντας ευαισθητοποιημένη στο πρόβλημα αυτού του υποκειμένου, η “Εξέγερη που Έρχεται” ξεκινά με μια αποκήρυξη του Φιχτικού Εγώ=Εγώ το οποίο βρίσκει να εκφράζεται παραδειγματικά στο σλόγκαν της Reebok “Είμαι αυτό που είμαι”. Ο “εαυτός” εδώ είναι μια επιβολή του “αυτοί”· ένα είδος νευρωτικής, διαχειριζόμενης μορφής που “θέλουν να σφραγίσουν επάνω μας”¹⁵. Το “εμείς” είναι να απορρίψουμε αυτή την επιβολή και να βάλουμε στη θέση της μια σύλληψη “πλασμάτων μεταξύ πλασμάτων, ιδιομορφιών μεταξύ ομοίων, ζωντανής σάρκας που υφαίνει τη σάρκα του κόσμου”¹⁶. Αλλά το “εμείς” που απορρίπτει αυτή την επιβολή εξακολουθεί να είναι ένα βολονταριστικό υποκείμενο· η απόρριψη του “εαυτού” από αυτό παραμένει μόνο μια απόρριψη και η αντικατάστασή του από όρους που ακούγονται πιο ενδιαφέροντες δεν μας βγάζει από το πρόβλημα. Λαμβάνοντας την επιβολή του “εαυτού” επάνω του να είναι κάτι μονόδρομο και εντελώς εξωτερικό, το “εμείς” θέτει έναν άλλο πιο αληθινό εαυτό πέραν του πρώτου, έναν εαυτό που είναι πραγματικά ο εαυτός του. Αυτή η αυθεντική εαυτότητα – “ιδιομορφία”, “πλάσμα”, “ζωντανή σάρκα” – δεν χρειάζεται απαραίτητα να συλληφθεί ατομικιστικά, παρ’ όλα αυτά παραμένει ένα βολονταριστικό υποκείμενο που συλλαμβάνει τον εαυτό του ως ιστάμενο αφεαυτού [self-standing] και την αντικειμενικότητα που το καταπιέζει ως κάτι απλά εκεί έξω. Η παλιά αφαίρεση του εγωιστικού υποκειμένου περνά μια παράξενη μετάλλαξη στην παρούσα φάση με τη μορφή του εξεγερτικού – ενός αληθινά Στιρνερικού¹⁷ υποκειμένου – για το οποίο δεν είναι μόνο το ταξικό ανήκειν από το οποίο μπορούμε να απαλλαχθούμε με έναν βολονταριστικό ισχυρισμό, αλλά η ίδια η επιβολή του “εαυτού”. Αλλά ενώ το ταξικό ανήκειν μας είναι μη-επιβεβαιώσιμο – μια απλή συνθήκη της ύπαρξής μας στη σχέση μας με το κεφάλαιο – και ενώ ο αφηρημένος “εαυτός” ίσως είναι μέρος μιας ολότητας την οποία πρέπει να ξεπεράσουμε – αυτό δεν σημαίνει ότι οποιοδήποτε από αυτά τα δύο είναι αποκηρύξιμο. Είναι μόνο στην επαναστατική καταστροφή αυτής της ολότητας που αυτές οι μορφές μπορούν να ξεπεραστούν.

Η απόδοση προτεραιότητας σε μια συγκεκριμένη έννοια είναι ένα μείζον αποτέλεσμα και καθοριστικό παράγοντα αυτής της θέσης. Η θεωρία καλείται για να νομιμοποιήσει μια πρακτική η οποία δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί, και από αυτό προκύπτει ένας δυισμός: το βολονταριστικό “εμείς” και την απαθή αντικειμενικότητα που είναι το αναγκαίο ομόλογό της. Παρά τους ισχυρισμούς τους ότι έχουν ξεπεράσει την “κλασσική πολιτική”, αυτά τα κείμενα συλλαμβάνουν την επανάσταση, τελικά, με όρους δύο αντιθετικών γραμμών: το εμείς που “οργανώνεται” και όλες τις άλλες δυνάμεις που στοιχίζονται εναντίον του. Η τακτική σκέψη γίνεται τότε ο οδηγός και κανόνας γι’ αυτό το “εμείς”, διαμεσολαβώντας τις σχέσεις με ένα αντικείμενο που παραμένει εξωτερικό. Αντί ενός θεωρητικού ξεκαθαρίσματος με την συγκεκριμένη ολότητα που πρέπει να υπερβούμε με όλους τους καθορισμούς της, ή μια ανακατασκευή του πραγματικού ορίζοντα της ταξικής σχέσης, παίρνουμε έναν διαχωρισμό της ολότητας σε δυο βασικές αφαιρέσεις, και ένα απλό σύνολο προτροπών και πρακτικές συνταγές των οποίων η πραγματική θεωρητική λειτουργία είναι να επανασυσχετίσουν αυτές τις αφαιρέσεις. Φυσικά, ούτε το “Κάλεσμα” ούτε “Η Εξέγερση που Έρχεται” παρουσιάζουν τον εαυτό τους σαν να προσφέρουν “μια θεωρία”. Το “Κάλεσμα”, συγκεκριμένα, κάνει μια προσπάθεια να παρακάμψει θεωρητικά ερωτήματα απευθυνόμενο, ευθύς εξαρχής, στο “προφανές”, που “δεν είναι πρωταρχικά ζήτημα λογικής ή σκέψης”, αλλά είναι μάλλον αυτό που “προσδένεται στο εύλογο, στους κόσμους”, αυτό που “κρατιέται κοινό” ή “απομακρύνει”. Το φαινομενικό σημείο αυτών είναι να “στήσουν” μια απλή “κραυγή της καρδιάς” [cri de coeur] – μια άμεση, προ-θεωρητική απογραφή των λόγων που έχουμε να επαναστατήσουμε ενάντια σ’ αυτόν τον κακό, κακότατο κόσμο – στη βάση του ποιοι θα ενωθούν με τους συγγραφείς για την εξέγερση. Αλλά αυτή η διακήρυξη αμεσότητας μεταμφιέζει τη θεωρία που έχει κάνει ήδη τη διαμεσολάβηση, που έχει προκατασκευάσει το “προφανές”· μια θεωρία της οποίας οι θεμελιακές δεσμεύσεις είναι στο “εμείς”, που θα πρέπει να κάνει κάτι, και στο πατρικό του “αυτοί” – δεσμεύσεις που ματαιώνουν εκ των προτέρων οποιαδήποτε σύλληψη της πραγματικής κατάστασης. Η θεωρία που υποκαθιστά [για] τον εαυτό της [με] την απλή περιγραφή του τι πρέπει να κάνουμε, αποτυγχάνει στο ίδιο το καθήκον της, καθώς αποκηρύσσοντας την πραγματική της άποψη ως θεωρία εγκαταλείπει την προοπτική μιας πραγματικής κατανόσης όχι μόνο αυτού που πρέπει να ξεπεραστεί αλλά, επίσης, και του τι πρέπει κάτι τέτοιο να περιλαμβάνει.

Η κομμουνιστική θεωρία ξεκινά όχι από την ψευδή θέση ενός βολονταριστικού υποκειμένου, αλλά από την τιθέμενη υπέρβαση της ολότητας των μορφών που εμπλέκονται στην αναπαραγωγή αυτού του υποκειμένου. Απλά τιθέμενη, αυτή η υπέρβαση είναι αναγκαστικά αφηρημένη, αλλά είναι μόνο μέσω αυτής της βασικής αφαίρεσης που η θεωρία λαμβάνει ως περιεχόμενό της τις καθορισμένες μορφές που θα πρέπει να υπερβληθούν· μορφές που προβάλλουν στην καθοριστότητά τους ακριβώς επειδή έχει τεθεί η διάλυσή τους. Αυτό το τίθεσθαι δεν είναι απλά ζήτημα μεθοδολογίας ή ένα είδος αναγκαίου λογικού αξιώματος, γιατί η υπέρβαση της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης δεν είναι μια απλή θεωρητική κατασκευή. Μάλλον, προτρέχει της σκέψης, καθώς τίθεται αδιάκοπα από την ίδια αυτή τη σχέση· είναι ο ίδιος ο ορίζοντάς της ως ένας ανταγωνισμός, η πραγματική αρνητική παρουσία που φέρει. Η κομμουνιστική θεωρία παράγεται – και αναγκαστικά σκέφτεται εντός – αυτής της ανταγωνιστικής σχέσης· είναι σκέψη της ταξικής σχέσης και συλλαμβάνει τον εαυτό της ως τέτοια. Αποπειράται να ανακατασκευάσει εννοιολογικά την ολότητα που είναι το έδαφός της υπό το φως της ήδη τεθειμένης υπέρβασης αυτής της ολότητας, και να διαγράψει/σκιαγραφήσει την υπέρβαση όπως αυτή παρουσιάζει τον εαυτό της εδώ. Μιας και είναι μια σχέση που δεν έχει μια ιδανική “ομοιοστατική” κατάσταση, αλλά μια που είναι πάντα “υπολείπεται” του εαυτού της, με το κεφάλαιο να αντιμετωπίζει το πρόβλημα της εργασίας σε κάθε “γύρο” – ακόμα και στις νίκες του – η επαρκής σκέψη γι’ αυτή τη σχέση δεν είναι αυτή κάποιας κατάστασης ισορροπίας, ή μιας ομαλά αυτο-τιθέμενης ολότητας· είναι αυτή μιας θεμελιωδώς αδύνατης σχέσης, κάτι που υπάρχει μόνο στον βαθμό που σταματά να υπάρχει· μια ενδογενώς ασταθής, ανταγωνιστική σχέση. Η κομμουνιστική σχέση δεν έχει λοιπόν ανάγκη ενός εξωτερικού, Αρχιμήδειου σημείου από το οποίο να αντλήσει το μέτρο του αντικειμένου της, και η κομμουνιστικοποίηση δεν έχει ανάγκη ένα υπερβατικό σημείο θεώρησης μιας “απόσυρσης” ή “απόσχισης” από το οποίο να εξαπολύσει την “επίθεσή της.

Η κομμουνιστική θεωρία δεν παρουσιάζει μια εναλλακτική απάντηση στο ερώτημα “τι να κάνουμε;”, γιατί η κατάργηση της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης δεν είναι κάτι πάνω στο οποίο μπορεί κανείς να αποφασίσει. Φυσικά, το ερώτημα αναγκαστικά τίθεται κάποιες φορές στα συγκεκριμένα υποκείμενα και ομάδες που συγκροτούν τις τάξεις σ’ αυτή τη σχέση· θα ήταν άτοπο να ισχυριστούμε ότι είναι καθαυτό με κάποιο τρόπο “λάθος” να θέτουμε ένα τέτοιο ερώτημα – η θεωρία της κομμουνιστικοποίησης ως η άμεση κατάργηση της καπιταλιστικής ταξικής σχέσης δεν θα μπορούσε ποτέ να ακυρώσει τέτοιες στιγμές. Άτομα και ομάδες κινούνται εντός της δυναμικής της ταξικής σχέσης και των αγώνων της, προσανατολιζόμενες εμπρόθετα/σκόπιμα στον κόσμο όπως αυτός παρουσιάζεται. Αλλά μερικές στιγμές βρίσκουν τον εαυτό τους σε μια στιγμή που η ρευστότητα αυτής της κίνησης έχει διαρραγεί, και πρέπει να στοχαστούν, να αποφασίσουν ποιος είναι ο καλλίτερος τρόπος να συνεχίσουν. Η τακτική σκέψη τότε επιβάλλεται με τις διακριτές διαιρέσεις της, το σύμπτωμα μιας στιγμιαίας διακοπής στην άμεση εμπειρία της δυναμικής. Όταν η αναδυόμενη αυτή τακτική σκέψη αποδειχτεί ότι δεν έχει “διαλυθεί” η ίδια στην υπέρβαση του προβλήματος, και η συνέχιση της εμπλοκής σε προφανείς αγώνες παρουσιάζεται προς το παρόν ως ένα ανυπέρβλητο πρόβλημα, αυτό το άτομο ή η ομάδα ωθείται στο θεωρησιακό εκείνο σημείο της άποψης ότι έχει μια καθαρά εξωτερική σχέση με το αντικείμενο, ακόμα κι ενώ παλεύει να εγκαθιδρύσει έναν πρακτικό σύνδεσμο μ’ αυτό.

Στο “Κάλεσμα” και την “Εξέγερση που Έρχεται”, αυτό το βασικό δίλημμα προσλαμβάνει μια θεωρητική μορφή. Υποχωρώντας από τα υψηλά ενός κύματος αγώνων, τίθεται το τακτικό ερώτημα· στη συνέχεια, και καθώς αυτό το κύμα μαζεύεται ακόμα περισσότερο – και μαζί του και το πλαίσιο που προέτρεψε αυτό το ερώτημα – η θεωρία υποδεικνύει μια εντελώς θεωρησιακή οπτική, έστω και αν “χειρονομεί” δραματικά για δράση. Το αντικείμενό της γίνεται εντελώς εξωτερικό και υπερβατικό ενώ το υποκείμενό της ανάγεται σε μια τετριμένη λίστα δεξιοτήτων επιβίωσης, όπως αυτές από τον Ray Mears¹⁸. Τη στιγμή που γεννιόταν η Tiqqun, καθώς οι δομές του παλιού εργατικού κινήματος κείτονταν πίσω του και το πεδίο δράσης έγινε μια ακαθόριστη “παγκοσμιοποίηση” – ο ορίζοντας ενός θριαμβεύοντος φιλελεύθερου καπιταλισμού – το ταξικό ανήκειν εμφανιζόταν ως κάτι που είχε ήδη αποβληθεί, ένα απλό δέρμα, και το κεφάλαιο, επίσης, εξίσου δύσκολο να ταυτοποιηθεί ως ο άλλος πόλος μιας εγγενώς ανταγωνιστικής σχέσης. Εδώ έγκειται το ιστορικά-προσδιορισμένο περιεχόμενο που αντιπροσωπεύουν αυτά τα κείμενα: το ακαθόριστο του αντικειμένου του ανταγωνισμού, η βολονταριστική σχέση προς την ολότητα που κατασκευάζεται από αυτόν τον ανταγωνισμό. Την αδιαφορία προς το πρόβλημα της τάξης και της υπέρβασής της. Η “έρημος”, στην οποία η Tiqqun χτίζει τα “κάστρα” της από άμμο, ήταν ο ξηρός, χωρίς χαρακτηριστικά, ορίζοντας ενός χρηματιστικοποιημένου καπιταλισμού του τέλους του αιώνα [fin de siècle]. Αφορμώντας από αυτή την έρημο, χωρίς την ικανότητα να την συλλάβει ως μια περαστική στιγμή στην δυναμική της ταξικής σχέσης, η Tiqqun δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει προείδει την παρούσα κρίση και τους αγώνες που έχουν έρθει μ’ αυτήν¹⁹.

Το “τι πρέπει να κάνουμε;” που τίθεται από το τέλος του κύματος αγώνων που είχαν το κίνημα της αντι-παγκοσμιοποίησης στο επίκεντρό τους είναι τώρα παρελθόν· υπάρχει πολύ μικρή ανάγκη στην παρούσα στιγμή να ψάξουμε τριγύρω για πρακτικές συμβουλές για την επανεγκαθίδρυση μιας κάποις εξεγερτικής πρακτικής ή θεωρητικές δικαιολογήσεις για ένα καταφύγιο σε “ριζοσπαστικά” περιβάλλοντα. Είναι μια σκληρή ιστορική ειρωνία ότι το γαλλικό κράτος θα έβρισκε σε αυτή την άποψη, που ορίζεται ακριβώς από την απελπισία του αντικειμένου της, τη θεμελώδη αναφορά της σε μια στιγμή που έχει παρέλθει, την απειλή της “τρομοκρατίας” και μια “υπεραριστερά” που αξίζει να την συντρίψει ακόμα περισσότερο. Κι ενώ κρατά τον εαυτό του απασχολημένο με τα προκλητικά αψήφιστα, μελαγχολικά ξεσπάσματα ενός συνηθισμένου εξεγερτισμού, ωθώντας τους δυστυχισμένους πρωταγωνιστές τους σε ένα υψηλού προφίλ “τρομοκρατικό” σκάνδαλο, προκύπτουν τεκτονικές κινήσεις εντός της παγκόσμιας ταξικής σχέσης πολύ σημαντικότερες και πολύ πιο απειλητικές για την καπιταλιστική κοινωνία.

Η παγκόσμια εργατική τάξη είναι προς το παρόν υπό μια εμφανή επίθεση καθώς οι λειτουργοί του κεφαλαίου προσπαθούν να σταθεροποιήσουν ένα παγκόσμιο σύστημα που είναι διαρκώς στο χείλος της καταστροφής, και δεν έχει καμμιά ανάγκη εξεγερσιακής εμψυχωτικής διάλεξης για να αρχίσουν να αντιδρούν. Η ιδιόλεκτος αυθεντικότητας της Tiqqun συνόδευσε το ξέσπασμα των φοιτητικών καταλήψεων στην Καλιφόρνια, αλλά φυσικά αυτές δεν ήταν αγνώνες μιας εξεγερτικής “κομμουνιστικοποίησης”, που διεξάγεται βολονταριστικά στην έρημο, ενάντια σε ένα ακαθόριστο “αυτοί”. Αυτοί οι αγώνες ήταν μια συγκεκριμένη συγκυριακή αντίδραση στην μορφή που η παρούσα κρίση είχε πάρει καθώς έπληξε την πολιτεία της Καλιφόρνια, και πιο συγκεριμένα το σύστημα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Ήταν μια κατάσταση που απαιτούσε αντίσταση, αλλά χωρίς να υπάρχει καμμιά αίσθηση ότι ρεφορμιστικά αιτήματα θα είχαν οποιοδήποτε νόημα – εξου και η ρητορική “χωρίς αιτήματα” του πρώτου κύματος αυτών των αγώνων. Την ίδια στιγμή, η κομμουνιστικοποίηση δεν παρουσιάστηκε ως μια άμεση δυνατότητα ούτε υπήρχε οποιαδήποτε άλλη φαινομενικά επαναστατική δυναμική “στα χαρτιά”. Παγιδευμένη ανάμεσα στην αναγκαιότητα της δράσης, την αδυνατότητα του ρεφορμισμού και την απουσία οποιουδήποτε επαναστατικού ορίζοντα, αυτοί οι αγώνες πήραν τη μορφή μιας μεταβατικής γενίκευσης των καταλήψεων και δράσεων για τις οποίες δεν μπορούσε να υπάρχει μια καθαρή ιδέα του τι θα σήμαινει να “νικήσουμε”. Ήταν η χωρίς αιτήματα, προσωρινή κατάληψη χώρων, σ’ αυτούς τους αγώνες, που έφτασε να ταυτοποιηθεί με την “κομμουνιστικοποίηση”. Όμως, δεδομένης της απουσίας οποιασδήποτε δυνατότητας μιας πραγματικής κομμουνιστικοποίησης εδώ, η γλώσσα της “περασμένης χρονιάς” – “TAΖ”, “αυτονομία” κ.λπ. – θα ήταν καταλληλότερη για να χαρακτηρίσει τέτοιες δράσεις. Ενώ αυτή η γλώσσα ήταν, πριν από δέκα χρόνια, αυτή της “ριζοσπαστικής” πτέρυγας των κινημάτων, στην Καλιφόρνια αυτή η άνθηση αυτόνομων χώρων ήταν η μορφή του ίδιου του κινήματος. Κατά διεστραμμένο τρόπο, ήταν ο ίδιος ο αναχρονισμός της προβληματικής της Tiqqun που της επέτρεψε να συντονιστεί με ένα κίνημα που πήρε αυτή τη μορφή. Αν η “κομμουνιστικοποίηση” της Tiqqun είναι μια εξεγερσιακή επανεφεύρεση του “TAZ”, της “αυτονομίας” κ.λπ., διαμορφωμένη στο όριο της ιστορικής στιγμής που παρήγαγε αυτές τις ιδέες, στην Καλιφόρνια συνάντησε ένα κίνημα που επιτέλους ήταν επαρκές γι’ αυτές τις ιδέες, αλλά που ήταν τέτοιο μόνο ως μια μπλοκαρισμένη – και όμως την ίδια στιγμή απαραίτητη – αντίδραση στην κρίση.

Είναι ως ένα αποτέλεσμα αυτού του μπλοκαρισμένου κινήματος που η “κομμουνιστικοποίηση” έχει φτάσει να διακρίνεται μετά βίας από αυτό που οι άνθρωποι συνήθιζαν να αποκαλούν “αυτονομία”· ένας μόνο από τους πιο πρόσφατους όρους (μαζί με τους “ανθρώπινη απεργία”, “φανταστικό κόμμα” κ.λπ.) στην ιδιόλεκτο μιας βασικά συνεχούς Αγγλο-αμερικανικής ευαισθησίας. Αυτή η λογική πάντα περιελάμβανε μια τάση/κλίση προς την αφηρημένη, βολονταριστική αυτεπιβεβαίωση – στην Tiqqun βρίσκει τον εαυτό της να ανακλάται πίσω στην ίδια – και επομένως δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη ότι εδώ η “κομμουνιστικοποίηση” είναι αναλόγως αφηρημένη, βολονταριστική και αυτεπιβεβαιωτική. Η άφιξη αυτή της “κομμουνιστικοποίησης” στο προσκήνιο μιας ριζοσπαστικής κομψότητας/εξεζήτησης σημαίνει πιθανόν πολύ λίγα καθαυτή, αλλά το να βρίσκει μέχρι τώρα το μείζον κίνημα τη φωνή του σ’ αυτή τη γλώσσα είναι πιο ενδιαφέρον, γιατί το αδιέξοδο αυτού του κινήματος δεν είναι απλά μια συγκεκριμένη έλλειψη προγράμματος ή αιτημάτων αλλά ένα σύμπτωμα της αναπτυσσόμενης κρίσης στην ταξική σχέση. Αυτό που έρχεται δεν είναι μια αλά Tiqqun εξέγερση, έστω και αν ο Glenn Beck νομίζει ότι “κατασκοπεύει” μια τέτοια στις Αραβικές εξεγέρσεις. Αν η κομμουνιστικοποίηση εμφανίζεται αυτή τη στιγμή είναι στην χειροπιαστή έννοια ενός αδιεξόδου στην δυναμική της ταξικής σχέσης· αυτή είναι μια εποχή στην οποία το τέλος αυτής της σχέσης “καραδοκεί” αντιληπτά στον ορίζοντα, ενώ το κεφάλαιο πέφτει σε κρίση σε κάθε “στροφή” και η εργατική τάξη είναι αναγκασμένη να διεξάγει μια πάλη για την οποία δεν υπάρχει πιθανή νίκη.