Πανδημία, Άγνοια και νέοι συλλογικοί τόποι

Alain Badiou¹

το κείμενο σε pdf

Τα προβλήματά μας δεν προέρχονται από τον Εμμανουέλ Μακρόν αλλά από την έντονη σύμπλεξη ανάμεσα στην ατομική ιδιοκτησία και την συγκέντρωση του κεφαλαίου, εξηγεί ο Badiou. Είναι εφικτό να επανεφεύρουμε μοα κοινή ζωή γύρω από σχολεία που φέρνουν μαζί διανοούμενους, εργάτες από ολόκληρο τον κόσμο και καλλιτέχνες, με σκοπό να αναπτύξουμε καινούριες ιδέες για την πραγματικότητα.

* * * *

Η τωρινή πανδημία σχετίζεται τόσο με μια φυσική αιτία – την ύπαρξη ενός ιού και τους τρόπους μετάδοσης και διατήρησής του από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους – και με μια “κοινωνική” αιτία: τον σημαντικό όγκο και ταχύτητα των ταξιδιών των ανθρώπων, που εξηγεί πώς ο ιός έχει κυκλοφορήσει μέσα σε λίγες εβδομάδες από την Κίνα στην Ευρώπη και την Αμερική χωρίς να τον σταματά τίποτα, εκτός από την παύση οποιουδήποτε ανθρώπινου θορύβου, την λεγόμενη “καραντίνα”.

Από την πλευρά των αστικών Κρατών (και δεν υπάρχουν άλλα σήμερα, αλλίμονον) τι συμβαίνει; Αναγκάζοναι να πάρουν μέτρα που πηγαίνουν πέρα από την αυστηρή ταξική λογική τους. Το σύστημα υγείας πρέπει, όπως και να χει, να δουλέψει· δωμάτια ξενοδοχείων πρέπει να επιταχθούν για να μπουν σε καραντίνα οι ασθενείς· η κίνηση των ανθρώπων που φέρουν τον ιό πρέπει να περιοριστεί στα σύνορα κλπ. Αλλά, μέσα απ’ όλα αυτά, τα Κράτη πρέπει επιτακτικά να προστατέψουν το μέλλον της δομής της κοινωνίας στο σύνολό της, δηλαδή την ταξική της δομή. Η διακυβέρνηση γίνεται μια πιο δύσκολη άσκηση απ’ ό,τι στις πιο συμβατικές καταστάσεις. Ευτυχώς, για τα υπάρχοντα Κράτη, ο πραγματικός εχθρός αυτού του τύπου των κοινωνιών μας, που δεν είναι ο ιός αλλά ο κομμουνισμός, είναι τόσο αδύναμος σήμερα που θα τα καταφέρουν να την γλιτώσουν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, χωρίς πολλά προβλήματα.

Πρέπει λοιπόν να μεμφθούμε τον Μακρόν; Το κοινοβουλευτικό καθεστώς, που είναι το φυσικό πολιτικό καθεστώς του αναπτυγμένου καπιταλισμού, και το οποίο στη Γαλλία συνεχίζει να εγκωμιάζεται κάτω από το διπλό φετίχ της “δημοκρατίας” και της “Ρεπουμπλίκ μας”, έχει περάσει χειρότερα! Αν ο Μακρόν πρέπει να εκδιωχθεί, αυτό θα το κάνουν οι ίδιοι οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού, προς το χειροκρότημα των δυσαρεστημένων κάθε είδους που, τα τελευταία δύο χρόνια, τον έχουν θεωρήσει ως την αιτία όλων των δεινών τους. Ενώ, για να πούμε την αλήθεια, εδώ και δυο αιώνες τα δεινά μας προέρχονται από το πάντρεμα, σήμερα ιδιαίτερα τεταμένο, ανάμεσα στην ατομική ιδιοκτησία (η οποία μπορεί να εγκωμιάζεται και να είναι υποσχόμενη στον καθένα) και τον “σιδερένιο νόμο” της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου (κάτι που εξηγεί γιατί, ουσιαστικά, η ατομική ιδιοκτησία ωφελεί μόνο τους πολύ λίγους).

Αυτό που μου φαίνεται να εγκυμονεί κινδύνους, σε αυτές τις συνθήκες, και να ευνοεί όλες τις μορφές αντίδρασης, είναι η άγνοια των ενδείξεων που προανέφερα και η ελάχιστη προσοχή που δίνεται στην αποδεικτική συλλογιστική με βάση αποδείξεις και τις επιστημονικά θεμελιωμένες θέσεις. Η αληθινή επιστήμη είναι μια από τις λίγες περιοχές της ανθρώπινης δραστηριότητας που αξίζει εμπιστοσύνης, ένας από τους βασικούς κοινούς θησαυρούς της ανθρωπότητας, από τα μαθηματικά στη βιολογία, τη φυσική και την χημεία, καθώς και τις μαρξιστικές σπουδές της κοινωνίας και της πολιτικής, για να μην αναφέρουμε τις ψυχαναλυτικές ανακαλύψεις σχετικά με τις διαταραχές της υποκειμενικότητας. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι η εμπιστοσύνη στην ορθολογικότητα είναι πολύ συχνά αδαής και τυφλή, και ως αποτέλεσμα, όπως βλέπουμε σήμερα, πολύς κόσμος, ίσως η πλειοψηφία, έχουν επίσης εμπιστοσύνη στην ψευδή επιστήμη, τα παράλογα θαύματα, τις παλιομοδίτικες ιστορίες και τους τσαρλατάνους. Αυτό καθιστά την όλη κατάσταση εντελώς συγκεχυμένη, και παράγει αλλοπρόσαλλες προφητείες σχετικά με την “επόμενη μέρα”. Αυτός είναι ο λόγος που επαναστάτες ηγέτες σε όλες τις εποχές ήξεραν ότι χωρίς ιδεολογική προετοιμασία της γνώμης, η πολιτική δράση είναι πολύ δύσκολη.

Η καρδιά της εκτίμησης της πανδημικής κρίσης, όπως και ουσιαστικά όλων των “κρίσεων”, θα έπρεπε να είναι συνεπώς η δημιουργία, από όλους τους παράγοντες που το επιθυμούν, ενός αχανούς δικτύου σχολείων όπου όλα όσα πρέπει να γνωρίζει κανείς για να ζει, να δρα και να δημιουργεί στις κοινωνίες θα μπορούν να μοιράζονται μεταξύ όλων όσων το επιθυμούν.

Θα έπρεπε να υπάρχει μια διεθνής μελέτη για οτιδήποτε ίσως υπάρχει ήδη προς αυτή την κατεύθυνση. Μια τέτοια μελέτη θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αναγκαία και λεπτή εξαιτίας μιας υπεραφθονίας προφάσεων, είτε συνειρμικών είτε επίσημων, που είναι απλά είτε φιλανθρωπικές είτε ψευδώς ανθρωπιστικές, γιατί δεν είναι στην υπηρεσία της πραγματικής ανθρωποσύνης αλλά μιας ενσωμάτωσης στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και τις ανισότητες που την συγκροτούν.

Με βάση την εμπειρία μου, μπορώ να πω ότι η Σχολή των Πράξεων (l’École des Actes), που δημιουργήθηκε στην Aubervilliers (στη Γαλλία) με την υποστήριξη του Théâtre de la Commune, μου φαίνεται ότι προσφέρει έναν καλά προσανατολισμένο τόπο για τα καθήκοντα της μεταδοτικότητας και της εφευρετικότητας που απαιτούνται σήμερα. Αυτή η σχολή φέρνει μαζί πληθυσμούς που η συνάντησή τους είναι ουσιώδης: διανοούμενους, εργάτες από ολόκληρο τον κόσμο, καλλιτέχνες, καθώς και γυναίκες, άντρες και παιδιά αυτής της πολυεθνικής πόλης. Οι συναντήσεις τους οργανώνονται ως “συνελεύσεις” – συλλογικά σημεία για την επεξεργασία νέων ιδεών βασισμένων στην υπόθεση των “νόμων της ζωής” που απαιτούν να διαμορφωθούν, να αναγνωριστούν και να γίνουν σεβαστές. Ακόμα και πριν από την επιδημία, και στηριζόμενοι στις εμπειρίες και τα ερωτήματα του ευρέως κοινού, σκέφτονταν μαζί και μάθαιναν, ταυτόχρονα, από τους νομάδες προλετάριους (αυτούς που λανθασμένα ονομάζουμε “μετανάστες”), μελετώντας τα πλήθος πράγματα που, στις διάφορες μορφές της ορθολογικότητας, είναι αναγκαία για την επιβίωση: τρόπους ομιλίας, διαβάσματος, σκέψης.

Σχολεία αυτού του τύπου θα μπορούσαν επίσης να οργανώσουν – και η Σχολή των Πράξεων προσπαθεί να το κάνει αυτό – υλική και διαχειριστική βοήθεια σε όσους την χρειάζονται, όπως καντίνες με ζεστά γεύματα, ιατρεία για πρώτες βοήθειες, επιτρέποντας συγκεκριμένες σκέψεις σε ζητήματα στέγασης και συμβουλές για διεκδικήσεις δικαιωμάτων – τα δικαιώματα αυτά που υπάρχουν καθώς και αυτά που θα έπρεπε να υπάρχουν σε συμφωνία με τους νόμους της ζωής – όπως και πολλά άλλα πράγματα που δεν έχω λάβει υπόψιν, και που θα πρέπει επίσης να εφευρεθούν.

Η μορφή της “συνέλευσης” (assemblée) είναι στην καρδιά αυτής της εμπειρίας και διαφέρει από μια σχέση με τους αφέντες μας. Στην πιο “πολιτική” της πλευρά, με την ευρεία και ανοιχτή έννοια που απαιτείται σήμερα, η Σχολή των Πράξεων οργανώνει κάθε εβδομάδα – και έχω παρακαλουθήσει κάποιες φορές – μια “γενική συνέλευση”, στην οποία οποιοσδήποτε/οποιαδήποτε έχει κάτι να πει ή μια ερώτηση να κάνει, ή μια κριτική ή μια καινούρια πρόταση, μπορεί να παρέμβει. Οι παρεμβάσεις μεταφράζονται στις γλώσσες που ομιλούνται στην Σχολή – είδα ότι μεταφράζονται στα Αγγλικά (για ανθρώπους από το Μπαγκλαντές), στα Soninke, Fulani και στα Αραβικά. Αυτή είναι επίσης μια πολύ απαραίτητη διεθνιστική προσέγγιση.

Θα μπορούσαμε, ίσως, να ζητήσουμε από αυτό το σχολείο ή οποιοδήποτε άλλο αυτού του είδους, όπου κι αν βρίσκεται, να πραγματοποιεί ανοιχτές συναντήσεις (assemblées ouvertes) από καιρού εις καιρόν, στις οποίες θα μπορούσαμε να συζητήσουμε την ίδια την αρχή, την αναγκαιότητα και το μέλλον, αυτού του είδους θεσμού. Φυσικά, η πολιτική απαιτεί τον έλεγχο του χρόνου και μια ψυχραιμία που προστατεύει από τα ουτοπικά ξεσπάσματα, όπως οι προφητείες για το τέλος του κόσμου. Όμως, συνδυάζοντας μιαν άποψη της γενικής κατάστασης και των μαθημάτων που μαθαίνονται από το συγκεκριμένο παράδειγμα για το οποίο μιλάω, πιστεύω πως είναι εύλογο να πω ότι σε ένα μέλλον, προσβάσιμο στην σκέψη, ένα είδος διεθνούς ομοσπονδίας σχολείων θα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς την ανάδυση τουλάχιστον λίγων ουσιωδών στοιχείων, λίγων γραμμών δύναμης, ενός νέου πολιτικού προγράμματος που να βρίσκεται πέρα από τις ψευδείς “δημοκρατίες” μας και την αποτυχία των κρατικών κομμουνισμών.

Αν, κατ’ ευχήν, ανοίξει μια καινούρια συζήτηση πάνω στη βάση αυτού του τύπου πρότασης, τότε θα υπάρχει μια ευκαιρία η πανδημία να μην είναι ταυτόχρονα βιολογικά θανάσιμη, διανοητικά μίζερη και πολιτικά στείρα.

Μεταφρασμένο από τον Frédéric Neyrat (με διορθώσεις από τον Doron Darnov και το Ill Will Editions).