από το ediciones-ineditas1
το κείμενο σε pdf
Συχνά λαμβάνουμε παρόμοιες ερωτήσεις σχετικά με το ποιες είναι οι θέσεις μας όσον αφορά την οργάνωση, την εργασία, την κομμουνιστικοποίηση, την αυτοκατάργηση του προλεταριάτου και τις εμπειρίες μας από την ίδια τη δραστηριότητά μας μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον. Σ’ αυτές τις Συχνές Ερωτήσεις ελπίζουμε να δώσουμε μερικές γρήγορες απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα. Αυτή θα συνεχίσει να είναι μια δουλειά σε εξέλιξη.
Η κατάργηση της εργασίας/άρνηση της εργασίας/Αντι-εργασία
Η άρνηση της εργασίας είναι το όνομα της διαδικασίας που καταργεί την εργασία. Η συζήτηση σχετικά με την κατάργηση της εργασίας μπορεί να γίνει συγκεχυμένη επειδή διαφορετικοί θεωρητικοί, που γράφουν σχετικά με το θέμα αυτό, χρησιμοποιούν μερικές φορές τους όρους labor και work ως ισοδύναμους, ενώ άλλοι έχουν ιδιαίτερους ορισμούς για τον κάθε όρο. Αν και αυτό είναι ένα πρόβλημα συγκεκριμένα για τα Αγγλικά, καθώς σε άλλες γλώσσες υπάρχει συχνά μια μοναδική λέξη για την εργασία, και όχι δύο (Ισπανικά: trabajo, Γαλλικά: travail).
Η υπεραριστερά βλέπει γενικά την κατάργηση της εργασίας ως 1) ένα αναγκαίο κομμάτι της διαδικασίας της αυτοκατάργησης του προλεταριάτου 2) μιας και για να απελευθερωθεί το προλεταριάτο από τον καπιταλισμό είναι αναγκαίο να αυτοκαταργηθεί μέσα από την επανάσταση2.
Παρεμπιπτόντως, το προλεταριάτο δεν είναι απλά οι “εργάτες” αλλά ΟΠΟΙΟΣΔΗΠΟΤΕ χρειάζεται λεφτά, είτε νόμιμα είτε όχι, είτε άμεσα είτε μέσω κάποιου άλλου, για να ζήσει. Έτσι περιλαμβάνει όσους δεν μπορούν να δουλέψουν, τους άνεργους, αυτούς που φροντίζουν άλλους χωρίς να παίρνουν άμεσο μισθό, τους εργάτες/τις εργάτριες του σεξ κλπ.
3) αυτό το οποίο θεμελιωδώς επισημαίνει η κατάργηση της εργασίας είναι η πραγματικότητα ότι η εργασία, όπως την ξέρουμε, είναι ένα προϊόν της ιστορίας και δεν υπήρχε από πάντα. Με τον ίδιο τρόπο που ούτε η μισθωτή εργασία ούτε και ο καπιταλισμός υπήρχαν πάντα. Έτσι, για την υπεραριστερά, η κατάργηση της εργασίας είναι απαραίτητη για τη δημιουργία του κομμουνισμού αφού η εργασία, όπως την ξέρουμε, είναι κάτι που αναδύεται από τον ίδιο τον καπιταλισμό. Είναι μια κοινωνική κατηγορία συγκεκριμένη σ’ αυτόν.
4) Για την υπεραριστερά, ο κομμουνισμός δεν είναι απλά το να έχεις αυτό που θέλεις ή/και χρειάζεσαι αλλά επίσης η πλήρης απαλλαγή από τις συνθήκες μας ως προλετάριων. Συνεπώς, ο κομμουνισμός θα είναι η κατάργηση του δυϊσμού εργασία/μη-εργασία, αφού ακόμα και κάτω από τον καπιταλισμό ο μη-εργάσιμος χρόνος (σχόλη) θεωρείται ως ένα απαραίτητο μέρος της εργασίας, χρόνος στον οποίο αναρρώνουμε από την εργασία της μέρας, της εβδομάδας, του έτους (με μαρξικούς όρους: ανάκτηση της εργατικής μας δύναμης).
5) Οπότε, πώς καταργείται αυτός ο δυϊσμός; Με την κατάρρευση της ψευδούς διαίρεσης της δραστηριότητάς μας σε εργασία και μη-εργασία. Αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι ο χρόνος μας γίνεται ΜΟΝΟ εργασία ή ΜΟΝΟ μη-εργασία, αλλά, μάλλον, ότι για τον τρόπο/τους τρόπους ζωής μας δεν θα είναι απαραίτητο να διαιρούμε τον χρόνο μας σε τέτοιες κατηγορίες.
Ένα παράδειγμα που χρησιμοποιείται μερικές φορές: μια αρκούδα διασχίζει το δάσος, ξύνεται σε δέντρα, σκοτώνει έντομα και μετά φτάνει σε ένα ρέμα με ψάρια. Είναι πεινασμένη και αποφασίζει ότι είναι ώρα να πιάσει κάνα ψάρι. Βουτά και, μετά από μερικές προσπάθειες, πιάνει ένα. Απολαμβάνει το γεύμα της καθώς ο ήλιος έχει αρχίσει να δύει. Σε ποια στιγμή αποφασίζει η αρκούδα ότι δουλεύει; Είναι το πιάσιμο ενός ψαριού διασκέδαση; Ή είναι δουλειά; Ή μήπως ένας τέτοιος δυϊσμός δεν έχει καν νόημα3;
Αυτό μπορεί να μοιάζει ουτοπικό, καθώς οι ανθρώπινες κοινότητες είναι συχνά πολύ πιο πολύπλοκές από τη ζωή μιας αρκούδας, αλλά υπήρξε μια εποχή που η ανθρώπινη δραστηριότητα δεν καθοδηγούνταν τόσο μονοσήμαντα από την ψευδή καπιταλιστική σπάνη κάτω από την οποία ζούμε.
6) Αν η δραστηριότητα που χρειαζόμαστε ώστε να μπορούμε να ζούμε ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τις πραγματικές μας ανάγκες και επιθυμίες τότε παύει να είναι εργασία και μια ακόμα “κάρτα” που πρέπει να χτυπήσεις στη δουλειά, μια ακόμα επιβολή, αλλά είναι, μάλλον, το να κάνουμε απλά τα πράγματα που πρέπει να γίνουν ώστε να μπορούμε να ζούμε τις ζωές που επιθυμούμε. Αυτό είναι μέρος της διαδικασίας να σταματήσουμε να είμαστε εργάτες και να αρχίσουμε να επανασυγκροτούμε τις ανθρώπινες κοινότητες. Ακόμα και ο Καρλ Μαρξ, τον οποίο πολλοί μαρξιστές βλέπουν ως πρωταθλητή της εργασίας και όχι απαραίτητα της κατάργησής της, παρατηρεί στη Γερμανική Ιδεολογία ότι ένα από τα γνωρίσματα της κομμουνιστικής κοινωνίας θα είχε δραστικά διευρυμένη την σφαίρα της δραστηριότητάς μας ενώ δεν θα χρειαζόταν να διατηρούμε πλέον υπερεξειδικευμένους ρόλους, όπως κάνουμε υπό τον καπιταλισμό4,5.
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι δουλειές του σπιτιού γίνονται μαγικά μη-δουλειές αλλά, μάλλον, ότι θα σταματούσαν να είναι κάτι που συμβαίνει στο σπίτι και εμπίπτει σε κάποιες γραμμές έμφυλων διακρίσεων. Θα απαιτούνταν μια υπολογίσιμη προσπάθεια προεικόνισης για να καταστραφεί η πατριαρχική (και συχνά φυλετική) διάκριση με βάση το φύλο της δραστηριότητας που είναι απαραίτητη στα σπίτια μας. Αλλά αυτή η δραστηριότητα θα γινόταν, από ανάγκη, κοινοτική και δεν θα εξαρτιόταν απλά από εξαιρετικά κοινωικά απομονωμένα άτομα ούτε θα περνούσε στα άτομα με κατώτερη κοινωνική κατάσταση (δηλαδή μετανάστες που υφίστανται φυλετικές διακρίσεις κλπ.).
7) Αυτό επισημαίνει ένα άλλο σημαντικό γνώρισμα του κομμουνισμού. Ο κομμουνισμός δεν είναι ένας τρόπος παραγωγής όπως είναι ο καπιταλισμός. Είναι, μάλλον, ένας τρόπος ή τρόποι ζωής που οδηγούν σε κατάρρευση τις κοινωνικές κατηγορίες της παραγωγής και της κατανάλωσης6. Συνεπώς, δεν είναι ένας άλλος τρόπος διαχείρισης του κόσμου της εργασίας, όπως το βλέπουν μερικοί κομμουνιστές και αναρχικοί. Αυτές οι κοινωνικές κατηγορίες, παραγωγή και κατανάλωση, υπάρχουν κάτω από τον καπιταλισμό αφού ΟΛΗ η παραγωγή και κατανάλωση επικεντρώνονται στην απόσπαση υπεραξίας από την εργασία του προλεταριάτου και όχι στις άμεσες ανάγκες και/ή επιθυμίες αυτών που αναγκάζονται να δουλεύουν. Αυτό εξηγεί τον κοινωνικό καταμερισμό εντός του καπιταλιστικού χρόνου και χώρου, σύμφωνα με τον οποίο πάμε στο κατάστημα για να καταναλώσουμε και στη δουλειά για να “παράγουμε”. Πολλές από τις καταστροφικές πτυχές της βιομηχανικής κοινωνίας είναι πολύ πιθανό ότι θα εξαφανίζονταν μιας και η εργασία, στο μεγαλύτερο ποσοστό, βασίζεται στην επιστροφή ενός κέρδους και όχι στην εκπλήρωση των ανθρώπινων αναγκών ή επιθυμιών. Και ποιος θέλει να κάθεται σ’ έναν χώρο δουλειάς και να φτιάχνει μπιχλιμπίδια, που κανείς πραγματικά δεν χρειάζεται, αν δεν πρέπει να πληρώνεται ώστε να μπορεί να τα βγάζει πέρα υπό τον καπιταλισμό;
8) Τι είναι, λοιπόν, η αντι-εργασία; Αυτός είναι ένας όρος που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη θέση μας όσον αφορά την εργασία και τον καπιταλισμό. Ο Bruno Astarian έγραψε ένα εκτενές δοκίμιο για την ιστορία της αντι-εργασίας καθώς και της διαφοροποίησής της από την άρνηση της εργασίας. Μπορείτε να το βρείτε εδώ. Η Saidiya Hartman7 έχει επίσης γράψει ένα φανταστικό ιστορικό δοκίμιο σχετικά με μια νεαρή μαύρη γυναίκα, την Esther Brown, που ρίχνει φως στην άρνηση της εργασίας από την σκοπιά των φυλετικών και έμφυλων διακρίσεων – όπου η εργασία θεωρείται ως το αντίθετο της άμεσα βιωμένης, μη αλλοτριωμένης ζωής. Μπορείτε να το βρείτε εδώ (pdf).
9) Ο κομμουνισμός αφορά λοιπόν την επανένωση του ανθρώπινου με τον φυσικό κόσμο και όχι την κυριαρχία πάνω σ’ αυτόν. Μια κατάρρευση της αντίθεσης μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Και για να το πετύχουμε αυτό θα έπρεπε, αναγκαστικά, η εργασία να καταργηθεί έτσι ώστε οι κοινωνικές μας σχέσεις να αλλάξουν θεμελιακά και όχι απλά να τις διαχειριζόμαστε με έναν διαφορετικό τρόπο.
Φυσικά, ο ορίζοντας ενός κομμουνιστικού μέλλοντος μοιάζει απίστευτα μακρινός σήμερα αλλά ήταν μόλις πριν μερικές γενιές που οι άνθρωποι, σ’ ολόκληρο τον κόσμο, ζούσαν σε κοινοτιστικές, μη-καπιταλιστικές κοινωνίες.
Αν έχετε περισσότερες ερωτήσεις ή σχόλια μπορείτε να μας στείλετε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα στη διεύθυνση ediciones-ineditas@pm.me. Έχουμε επίσης συνθέσει/προετοιμάσει μια βιβλιογραφία σχετικά με την αντι-εργασία που μπορείτε να βρείτε εδώ.
1 Στμ. Μεταφρασμένο από εδώ: https://ediciones-ineditas.com/ultra-left-faq.
2 Η θεωρία της κομμουνιστικοποίησης προχωρά παραπέρα στο γιατί αυτή η κατάργηση δεν θα πραγματοποιηθεί μέσω του Κόμματος.
3Ένας αναγνώστης μάς υπενθύμισε ότι αυτό το παράδειγμα είναι παράφραση του Fredy Perlman (η πηγή του οποίου μας διαφεύγει). Το πρωτότυπο είναι από αυτό το βιβλίο, Against His-Story, Against Leviathan και έχει ως εξής: “Ένας μηχανικός χρόνου και κίνησης που παρακολουθεί μια αρκούδα κοντά σε ένα χωράφι με μούρα δεν θα ήξερε πότε να χτυπήσει το ρολόι του. Ξεκινά η αρκούδα να δουλεύει όταν περπατά στο χωράφι, όταν κόβει τα μούρα, όταν ανοίγει τα σαγόνια της; Αν ο μηχανικός έχει “μισό μυαλό” μπορεί ίσως να πει ότι η αρκούδα δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε δουλειά και παιχνίδι. Αν διαθέτει κάποια φαντασία μπορεί ίσως να πει ότι η αρκούδα βιώνει χαρά από τη στιγμή που τα μούρα αποκτούν βαθυκόκκινο χρώμα και ότι καμμιά από τις κινήσεις της δεν είναι δουλειά”.
4 “Και τελικά, ο καταμερισμός της εργασίας μας προσφέρει το πρώτο παράδειγμα για το πώς, όσο ο άνθρωπος παραμένει στη φυσική κοινωνία, με άλλα λόγια για όσο υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στο ιδιαίτερο και στο κοινό συμφέρον, για όσο, συνεπώς, μια δραστηριότητα δεν είναι οικειοθελώς αλλά φυσικά διαιρεμένη, οι ίδιες οι πράξεις του ανθρώπου γίνονται μια ξένη δύναμη που αντιτίθεται σ’ αυτόν, που τον υποδουλώνει αντί να την ελέγχει ο ίδιος. Γιατί από τη στιγμή που εμφανίζεται ο καταμερισμός της εργασίας, κάθε άνθρωπος έχει μια συγκεκριμένη, αποκλειστική σφαίρα δραστηριότητας, που επιβάλλεται σ’ αυτόν και από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει. Είναι κυνηγός, ψαράς, βοσκός ή κριτικός και πρέπει να παραμείνει τέτοιος αν δεν θέλει να χάσει τα μέσα προς το ζην· ενώ σε μια κομμουνιστική κοινωνία, όπου κανείς δεν έχει καμμιά αποκλειστική σφαίρα δραστηριότητας αλλά ο καθένας μπορεί να τελειοποιηθεί σε οποιονδήποτε κλάδο επιθυμεί, η κοινωνία ρυθμίζει τη γενική παραγωγή και έτσι κάνει εφικτό για μένα να κάνω σήμερα κάτι και αύριο κάτι άλλο, να κυνηγώ το πρωί, να ψαρεύω το απόγευμα, να προσέχω το κοπάδι προς το βραδάκι, να κάνω κριτική μετά το δείπνο, όπως ακριβώς μου έρχεται στο μυαλό, χωρίς ποτέ να γίνομαι κυνηγός, ψαράς, βοσκός ή κριτικός. Αυτή η παγιοποίηση της κοινωνικής δραστηριότητας, αυτή η συμπαγοποίηση αυτού που οι ίδιοι παράγουμε σε μια αντικειμενική δύναμη πάνω από μας, που μεγαλώνει έξω από τον έλεγχό μας, ματαιώνοντας τις προσδοκίες μας, αχρηστεύοντας τους υπολογισμούς μας, είναι ένας από τους κύριους παράγοντες στην ιστορική εξέλιξη μέχρι τώρα” – Μαρξ, Γερμανική Ιδεολογία.
5 Στμ. Εξαιρετικά λεπτό σημείο, σηκώνει πολύ συζήτηση. Νομίζουμε ότι οι απόψεις για την ριζική αλλαγή της “δραστηριότητας” στον κομμουνισμό ξεμπερδεύουν μάλλον εύκολα με την έννοια της πολυπλοκότητας της ζωής και των αναγκών, οι οποίες ακριβώς επειδή είναι ιστορικές, παράγονται κοινωνικά, δεν είναι ούτε αυθαίρετες ούτε επαναπροσδιορίζονται κατά βούληση. Καμμιά κοινων, άρα ούτε η κομμουνιστική/αναρχική, δεν συνιστά παρθενογένεση και, συνεπώς, δεν μπορεί να επανακαθορίσει αυθαίρετα και εν κενώ τις θεμελιώδεις κατηγορίες, θεσμούς της κλπ. Συνεπώς να λέμε ότι δεν χρειάζεται καμμιά εξειδικευμένη δραστηριότητα ή να μιλάμε απλά για “πραγματικές ανάγκες” (που είναι ποιες, εφόσον είναι επίσης ιστορικά-κοινωνικά προσδιορισμένες;) δεν μας πάει πολύ μακριά. Θεωρούμε πρέπει να θέσουμε το θεμελιώδες ζήτημα της πολυπλοκότητας της κοινωνικής ζωής σε σχέση με την επαναστατική ρήξη και την ιστορικότητα, καθώς και της σχέσης ασυνέχειας και συνέχειας μιας τέτοιας ρήξης και με την ιστορικότητα εν γένει, γιατί προφανώς άλλο η ρήξη και άλλο η ασυνέχεια. Θεωρούμε ότι Οοι κοινωνίες επειδή ακριβώς είναι ιστορικές έχουν συνέχεια και, όπως είπαμε, οι κοινωνικές ρήξεις δεν συνεπάγονται παρθενογένεση ούτε δημιουργία εκ του μηδενός. Οι ριζικοί κοινωνικοί μετασχηματισμοί πρέπει, μάλλον, να ειδωθούν μέσα από το διαλεκτικό, εγελιανό πρίσμα ως aufhebung, και όχι ως εκμηδενισμός του παλαιού. Μερικές θεωρήσεις του κομμουνισμού, ακόμα και στο πιο εκλεπτυσμένο ρεύμα της κομμουνιστικοποίησης, νομίζουμε ότι μάλλον φλερτάρουν με απλουστευτικά μοντέλα μιας ιστορικά αδύνατης επιστροφής σε έναν φαντασιακό πρωτόγονο κομμουνισμό.
6 Αν και με την αυξανόμενη κλιματική αλλαγή, η διανομή ίσως χρειαστεί να εξακολουθεί να υπάρχει σε έναν βαθμό.
7 Στμ. Saidiya Hartman: Αμερικανίδα συγγραφέας και ακαδημαϊκός, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, με ειδίκευση στην Αφροαμερικάνικη λογοτεχνία και ιστορία. Φέτος είναι ένα από τα 26 άτομα που έχουν επιλεγεί για μια υποτροφία του Ιδρύματος MacArthur.