Το Κράτος της Μάστιγας1

Το Chuang συζητά με τους Aminda Smith και Fabio Lanza²,³

το κείμενο σε pdf

Το Chuang είναι μια διεθνής κομμουνιστική συλλογικότητα που δημοσιεύει ένα ομώνυμο περιοδικό και ένα ιστολόγιο⁴. Το περιεχόμενό τους περιλαμβάνει συνεντεύξεις, μεταφράσεις και πρωτότυπα άρθρα σχετικά με την άνοδο της Κίνας μέσα από τα στοιβαγμένα συντρίμμια της ιστορίας και τους αγώνες αυτών που σύρονται κάτω από αυτά. Μέσα από χρόνια επιτόπιας έρευνας, η συλλογικότητα έχει αναπτύξει μια οξεία κομμουνιστική ανάλυση που δίνει έμφαση στις παγκόσμιες διαστάσεις της κινεζικής εμπειρίας, απαλλαγμένη από τα σύννεφα των αντιπαραθέσεων του 20ου αιώνα και υποστηριζόμενη από την συνεχή προσοχή στις μεταβαλλόμενς συνθήκες της προλεταριακής πάλης στην Κίνα και πιο πέρα. Στις προσεκτικές θωρητικές παρεμβάσεις τους και στα παράθυρα στην καθημερινή ζωή, που είναι ορατή στο ιστολόγιό τους, η συλλογικότητα έχει πάντα τονίσει με έμφαση τα πρακτικά μαθήματα για πολλούς από τους αγώνες που δίνουν προλετάριοι σε ολόκληρο τον κόσμο σήμερα και στο κοντινό μέλλον.

Για το παρόν τεύχος του Brooklyn Rail, οι Aminda Smith και Fabio Lanza πήραν συνέντευξη από το Chuang σχετικά με το πρώτο τους βιβλίο Social Contagion and Other Material on Microbiological Class War in China [Κοινωνική Μόλυνση και άλλο υλικό για τον Μικροβιολογικό ταξικό πόλεμο στην Κίνα], που αναμένεται τον Οκτώβριο ως το πρώτο σε μια σειρά νέων τίτλων από τον ιστορικό εκδοτικό οίκο Charles H. Kerr⁵. Η Smith είναι ιστορικός με αντικείμενο την σύγχρονη Κίνα και συν-διευθύντρια του PRC History Group, καθώς και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Michigan State University. Ο Lanza είναι καθηγητής της σύγχρονης κινεζικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα.

Το βιβλίο αποτελεί μια επικαιροποιημένη έκδοση του επιδραστικού άρθρου του Chuang “Social Contagion” [“Κοινωνική Μόλυνση”⁶] (που δημοσιεύτηκε αρχικά τον Φεβρουάριο του 2020), μετάφραση μιας αναφοράς στα Κινέζικα για τις συνθήκες των εργατών και τους εργατικούς αγώνες κατά τη διάρκεια αλλά και μετά από το αποκορύφωμα της πανδημίας COVID-19 στο εσωτερικό της Κίνας, μια συνέντευξη με δυο ακτιβιστές σχετικά με τις εμπειρίες τους στην Wuhan στη διάρκεια των λίγων πρώτων μηνών του ξεσπάσματος της πανδημίας και ένα εκτενές άρθρο σχετικά με το πώς η άρχουσα τάξη έχει προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει αυτή την καταστροφή σαν μια ευκαιρία για να αναδιαρθρώσει και να επεκτείνει το κράτος σε ώφελος της μακροπρόθεσμης καπιταλιστικής συσσώρευσης. Συνολικά, το βιβλίο παρέχει μια απρόσμενα νέα οπτική στην σχέση ανάμεσα στον καπιταλισμό, την πανδημία και το σχέδιο οικοδόμησης του κράτους στην Κίνα, καθώς και τον ρόλο και την παρέμβαση των απλών ανθρώπων.

Aminda Smith και Fabio Lanza (Rail): Η γενική άποψη για την αντίδραση της Κίνας στην πανδημία, που προάγεται τόσο από τα Δυτικά ΜΜΕ όσο και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) είναι ότι υπήρξε επιτυχημένη εξαιτίας των τεράστιων δυνατοτήτων του κράτους, της αυταρχικής, ακόμα ίσως και ολοκληρωτικής φύσης του, της βαθιάς διείσδυσής του σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής, όλα αυτά χαρακτηριστικά που έκαναν αυτό το μοντέλο αντιμετώπισης μη εφαρμόσιμο και/ή μη αποδεκτό στις ΗΠΑ και την Ευρώπη⁷. Στο βιβλίο σας, ισχυρίζεστε, αρκετά πειστικά, ότι η πανδημία αποκάλυψε, αντίθετα, την αδυναμία του κράτους⁸, και ότι το κράτος μπόρεσε τελικά να αντιμετωπίσει την κρίση αναγνωρίζοντας την αδυναμία αυτή και αναθέτοντας αρμοδιότητες και εξουσίες στις τοπικές κυβερνήσεις και σε ad hoc ομάδες εθελοντών. Αυτή είναι μια συναρπαστική θέση, οπότε μπορείτε να εξηγήσετε πώς δομήθηκε η αντίδραση του κράτους, τι απέτυχε και τι δούλεψε τελικά;

Chuang: Αυτή είναι σίγουρα μια διάχυτη άποψη, τόσο στην Κίνα όσο και στο εξωτερικό. Ένας εν μέρει λόγος που αυτή η άποψη ήταν τόσο αποτελεσματική στο να συσκοτίσει τι πραγματικά γινόταν στη διάρκεια της πανδημίας, είναι ότι αυτή η εικόνα του “παντογνώστη” κράτους ήταν ήδη εκ των προτέρω ευρύτατα διαδεδομένη. Μπορούμε ίσως να της δώσουμε ως ψευδώνυνο “κάτι όπως “ο μύθος της ολοκληρωτικής παντοδυναμίας”. Αλλά είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτός ο μύθος δεν καλλιεργείται μόνο από τα επίσημα όργανα του κομματικού κράτους στην Κίνα για να προστατεύσει τα συμφέροντά του. Στην πραγματικότητα, καλλιεργείται με ακόμα μεγαλύτερο ενθουσιασμό και ζέση από τα δυτικά ΜΜΕ, για παράδειγμα, μέσα αυτών των σκοτεινού Σινο-φουτουριστικού τύπου άρθρων που σταθερά έχουν αναφορές για το πώς καθένας στην Κίνα έχει ένα “κοινωνικό πιστωτικό σκορ”, που καθορίζει τις επιλογές στη ζωή του, πώς η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου σε κάθε μεγάλη πόλη σου κόβει αυτόματα πρόστιμο για κάθε μικροπαράβαση, ή πώς η κυβέρνηση σχεδιάζει να εγκαταστήσει εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες της σε μακρινές χώρες της Αφρικής. Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι αλήθεια, δεν είναι παρά ένα περιβάλλον διαρκούς βομβαρδισμού με αυτό το είδος περιεχομένου που καλλιεργεί με φυσικό τρόπο μια μυθική εικόνα του παντοδύναμου κράτους⁹.

Αυτός ο μύθος αποκρύπτει δυο πράγματα. Πρώτον, συσκοτίζει την επίμονη αδυναμία του κράτους και την πραγματικότητα ότι, παρά τις γυαλιστερές γραμμές των ουρανοξυστών, η Κίνα είναι από πολλές απόψεις ακόμα μια σχετικά φτωχή χώρα, ειδικά με όρους κατά κεφαλήν εισοδήματος. Αν συγκρίνεις πραγματικά βασικά μέτρα – όπως τα συνολικά φορολογικά έσοδα που πηγαίνουν στην κεντρική κυβέρνηση στην Κίνα, με τα συνολικά φορολογικά έσοδα που πηγαίνουν στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση στις ΗΠΑ – αυτό γίνεται γρήγορα ξεκάθαρο. Και με όρους κατά κεφαλήν εισοδήματος η διαφορά μεγενθύνεται εξαιρετικά. Σε ένα άλλο σχετικό παράδειγμα, οι δημόσιες κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη στην Κίνα είναι χαμηλές ακόμα και σε σύγκριση με άλλες χώρες με παρόμοιο επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, αν και έχουν αυξηθεί. Αυτό σημαίνει επίσης ότι η κρατική διοίκηση έχει θεμελιωδώς διαμορφωθεί από την αναγκαιότητα της “από μακριά διακυβέρνησης”, καθοριζόμενη από υψηλό βαθμό τοπικής αυτονομίας, βαλκανοποίησης στις δομές διοίκησης και επιτήρησης και ουσιαστικά περιθώρια για διαφθορά. Αυτό έχει δώσει ιστορικά στις χαμηλότερου επιπέδου κυβερνήσεις πολύ μεγαλύτερο περιθώριο και ανεξαρτησία στην Κίνα απ’ όσο έχουν αλλού, και όλα αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν υπάρξει στην πραγματικότητα σημαντικά στην ανάπτυξη της εγχώριας καπιταλιστικής τάξης. Η διαφθορά, για παράδειγμα, δεν είναι απαραίτητα “αναποτελεσματική” – είναι ένα πολύ κανονικό κομμάτι της καπιταλιστικής ανάπτυξης γιατί είναι ο τρόπος με τον οποίο γεννιούνται οι καπιταλιστές όταν η αγορά ανοίγει για πρώτη φορά και οι κανόνες “εμπλοκής” δεν είναι καλά καθορισμένοι. Είναι μόνο αφού η συσσώρευση φτάσει ένα συγκεκριμένο κατώφλι που όλα αυτά τα χαρακτηριστικά γίνονται φραγμοί.

Δεύτερον, κάνει επίσης δύσκολο να καταλάβουμε όπως πρέπει ότι η άρχουσα τάξη στην Κίνα έχει εμπλακεί σε ένα αρκετά εκτεταμένο πρότζεκτ οικοδόμησης του κράτους, το οποίο είναι σε εξέλιξη επί δεκαετίες αλλά έχει πραγματικά επιταχυνθεί υπό τον Σι Ζιπίνγκ. Αυτά τα δύο στοιχεία προφανώς συνδέονται, αφού η αναγκαιότητα οικοδόμησης του κράτους προϋποθέτει κάποιο είδος αδυναμίας. Η συσσώρευση έχει προχωρήσει αρκετά ώστε η διαφθορά, οι κακές αλυσίδες μεταφοράς εντολών και η έλλειψη αξιόπιστων καναλιών πληροφορίας να αρχίσουν να γίνονται περισσότερο εμπόδια παρά ωφέλη. Η ραγδαία συσσώρευση χρέους για τις τοπικές κυβερνήσεις, που συνδέεται με διάφορα ενισχυτικά πρότζεκτ υποδομών στη δεκαετία του 2010, ήταν ένα καθαρό σημάδι αυτού του προβλήματος. Η καμπάνια ενάντια στη διαφορά στόχευε στην αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος στα υψηλότερα κλιμάκια, εκκαθαρίζοντας διάφορους νεόπλουτους από τις επαρχίες που δυνητικά αποτελούσαν μια απειλή για την κεντρική κυβέρνηση, και σφίγγοντας τα λουριά στις αλυσίδες μεταβίβασης εντολών και στα κανάλια πληροφορίας από τα πάνω προς τα κάτω. Παράλληλα με αυτό, γίνονται και πολύ πιο πεζά πράγματα, όπως μεταρρυθμίσεις στη μεθοδολογία που χρησιμοποιούσε η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και προσπάθειες για την καλλίτερη ενσωμάτωση και ολοκλήρωση κάθε είδους δημοσίων αρχείων. Παρόμοια, διάφορες καμπάνιες καταστολής εναντίον φεμινιστριών, εργατικών κέντρων και μαοϊκών φοιτητικών ομάδων έδειξαν, επίσης, ότι υπήρχαν αντίστοιχες προσπάθειες ενσωμάτωσης μέσα στο ευρύτερο περιβάλλον αστυνόμευσης. Ο κόσμος συχνά δεν συνειδητοποιεί ότι η Κίνα ήταν ένας τόπος στον οποίο, για δεκαετίες, ήταν αρκετά εύκολο να αποφύγει κανείς τη δίωξη για αρκετά αδικήματα απλά με το να μετακινηθεί σε μια άλλη πόλη – τουλάχιστον μέχρι να αποκτήσει την προσοχή του κεντρικού κράτους – και όπου υπήρχε ένα τρομακτικό περιθώριο προσδιορισμού των ποινών από τις τοπικές αρχές, κάτι που σήμαινε επίσης ότι ήταν εύκολο να απαλλαγεί κανείς από προβλήματα αν είχε σχέσεις με το τοπικό αστυνομικό τμήμα. Και αληθεύει ακόμα ότι η τοπική αστυνομία δεν θα έχει πρόσβαση σε απλές, συνηθισμένες εθνικές βάσεις δεδομένων, οπότε δεν μπορεί πάντα να ελέγξει την άδεια οδήγησης κάποιου, να επεξεργαστεί αποτυπώματα ή να χρησιμοποιήσει το DNA του έστω και αν ίσως αυτή η πληροφορία αρχειοθετείται τοπικά. Αυτό αρχίζει να αλλάζει γρήγορα, αλλά είναι σε τεράστια αντίστιξη τόσο με αυτό που είναι συνηθισμένο σε τόσες άλλες χώρες, όπως και με τον μύθο της ολοκληρωτικής παντοδυναμίας που, φυσικά, υποθέτει ότι αυτά τα συστήματα είναι πιο ολοκληρωμένα και διαδεδομένα στην Κίνα από οπουδήποτε αλλού.

Πώς σχετίζονται όλα αυτά με την πανδημία; Λοιπόν, το προφανές παράδειγμα είναι ότι αυτή η τοπική ανάθεση εξουσίας ήταν καταστροφική. Παρ’ όλους τους μύθους για το πόσο αποτελεσματικός ήταν ο εγκλεισμός, είναι κάπως αστείο αν το καλοσκεφτεί κανείς. Άλλωστε, το ξέσπασμα μιας ασθένειας με μια ξεκάθαρα και γρήγορα ταυτοποιημένη γεωγραφική προέλευση έγινε, τελικά, μια εθνικής εμβέλειας επιδημία και, στη συνέχεια, μια παγκόσμια πανδημία. Πώς μπόρεσε να γίνει αυτό όταν οι γιατροί είχαν ταυτοποιήσει πολύ νωρίς ότι μια καινούρια θανατηφόρα ασθένεια του αναπνευστικού διαδιδόταν στην πόλη; Και όταν αυτή συνδέθηκε στη συνέχεια καθαρά με έναν κορωνοϊό; Σε μεγάλο βαθμό αυτό συνέβη επειδή οι τοπικές αρχές έσπευσαν να αποκρύψουν τις πληροφορίες σχετικά με το ξέσπασμα της ασθένειας καθώς αυτές άρχισαν να βγαίνουν από τα νοσοκομεία, απόκρυψη που περιελάμβανε την απόκρυψη πληροφοριών και από το κεντρικό κράτος, την ίδια στιγμή που δεν έκαναν καμμιά κίνηση για τον περιορισμό των ταξιδιών, το κλείσιμο των επιχειρήσεων ή την ενθάρρυνση χρήσης της μάσκας, όταν αυτά τα μέτρα θα ήταν τα πλέον χρήσιμα. Το βιβλίο περιλαμβάνει μια μεγάλη συνέντευξη με φίλους στην Wuhan, που μας πρόσφεραν ένα λεπτομερές χρονολόγιο των γεγονότων και εξηγούν τι είδους πληροφορίες δίνονταν επιτόπου σε όλην αυτή τη χρονική περίοδο. Για παράδειγμα, επισημαίνουν το παράξενο γεγονός ότι οι φίλοι τους στην Σανγκάη ήξεραν περισσότερα πράγματα, και νωρίτερα, για το ξέσπασμα της ασθένειας από πολύ κόσμο στην ίδια την Wuhan. Ένα άλλο αξιοπρόσεκτο γεγονός σε αυτήν,την, από πρώτο χέρι, αφήγηση είναι το πώς έγινε αυτή η πολύ ξαφνική αλλαγή πολιτικής, ουσιαστικά μέσα σε μια νύχτα, όπου φαίνεται ότι κάποια υψηλότερη αρχή παρενέβη ώστε να εφαρμοστεί αποφασιστικά το λοκντάουν. Αυτό είναι συνήθως σημάδι ότι έχει εμπλακεί η κεντρική κυβέρνηση, θέτοντας τους τοπικούς αξιωματούχους υπό τις άμεσες εντολές της.

Συνεπώς, από πολλές απόψεις, πρέπει να καταλάβουμε το ξέσπασμα της ασθένειας ως μια τεράστια αρχική αποτυχία – όπως σηματοδοτείται από το γεγονός ότι έγινε μια πανδημία που είναι ακόμα μαζί μας σήμερα – και η οποία τέθηκε υπό έλεγχο στο εσωτερικό μόνο από την συντονισμένη προσπάθεια εκατοντάδων χιλιάδων απλών ανθρώπων, που συχνά δούλευαν εθελοντικά μαζί με τις τοπικές αρχές. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η επιδημία δεν θα είχε ποτέ περιοριστεί χωρίς την προσπάθεια αυτών των εθελοντών. Την ίδια στιγμή, ήταν μια εντελώς ευτυχής συγκυρία ότι το ξέσπασμα συνέβη κυρίως σε μια και μόνο πόλη και, ακόμα περισσότερο, την παραμονή της Γιορτής της Άνοιξης, όταν όλοι είχαν ήδη εφοδιαστεί εν όψει του κλεισίματος των μαγαζιών. Αυτό ελαχιστοποίησε τις άμεσες επιπτώσεις του λοκντάουν και επέτρεψε στο κεντρικό κράτος να επικεντρώσει την μεγαλύτερη πλειοψηφία των πόρων του στην Wuhan (και, σε μικρότερο βαθμό, στο Πεκίνο – όπου και βρίσκεται, στην πραγματικότητα, η κεντρική κυβέρνηση). Την ίδια στιγμή, η κεντρική κυβέρνηση, μέσω του κινεζικού CDC¹⁰, κατάλαβε την σπουδαιότητα του ανοίγματος της ροής πληροφόρησης, προσκαλώντας διεθνείς ιατρικούς ερευνητές, μοιραζόμενη άμεσα τα αποτελέσματα της έρευνας για τον καινούριο ιό, και δημιουργώντας γρήγορα εύκολα ανατιθέμενα πρότυπα πρόληψης, με τα οποία είχαν γίνει διάφορα λάθη από την άποψη της ασφάλειας. Παρόμοια, παρενέβησαν για να διασφαλίσουν ότι τα συστήματα παροχής τροφής και ενέργειας εξακολουθούσαν να λειτουργούν. Αυτό είναι το επίπεδο στο οποίο μπορείς να εντοπίσεις μια συγκεκριμένη επιτυχία. Συνολικά, η κυβέρνηση αναγνώρισε την ίδια την ανικανότητά της και πολύ αποτελεσματικά και γρήγορα μεταβίβασε ένα τεράστιο εύρος de facto διοικητικών αρμοδιοτήτων στο κατώτερο επίπεδο διακυβέρνησης, περιλαμβανομένης μιας ολόκληρης σειράς διοικητικών οργάνων που ενισχύθηκαν από τις προσπάθειες εθελοντών.

Rail: Στη διάρκεια της περιόδου του Μάο (για την οποία χρησιμοποιείτε τον όρο “αναπτυξιακό καθεστώς”) το κράτος έκανε μια προσπάθεια να φτάσει στην κοινωνία, μέχρι το επίπεδο της γειτονιάς, μέσω υβριδικών μορφών οργάνωσης όπως οι επιτροπές κατοίκων. Αυτές εξακολουθούν να λειτουργούν, οπότε ποιος ήταν ο ρόλος τους στη διάρκεια της πανδημίας; Είχαν μειωθεί οι οργανωσιακές τους δυνατότητες στη διάρκεια των μεταρρυθμίσεων;

Chuang: Σε αυτό που αποκαλούμε “σοσιαλιστικό αναπτυξιακό καθεστώς” (από την δεκαετία του 1950 μέχρι την επανέναρξη της καπιταλιστικής μετάβασης, τη δεκαετία του 1970), υπήρξε μια προσπάθεια μετ’ εμποδίων να επεκταθεί το κράτος στο μέγιστο, μέχρι τα πιο τοπικά επίπεδα της κοινωνίας, καθώς και μια συγκεκριμένη προσδοκία ότι, κάνοντάς το αυτό, το κράτος θα σταματούσε να είναι μια απόμακρη, ξένη παρουσία στις ζωές των ανθρώπων και, αντίθετα, θα γινόταν ένας πραγματικά καθολικός θεσμός. Αυτός ήταν, τουλάχιστον, ο τρόπος που η διαδικασία εκφράστηκε στη θεωρία. Στην πραγματικότητα, αυτό που συνέβη ήταν ένα σταμάτημα και μια γεωγραφικά άνιση επέκταση της κεντρικής εξουσίας, ακολουθούμενη από έναν κατακερματισμό αυτής της εξουσίας σε πολλά αυτάρκη σημεία λήψης αποφάσεων. Τα κύρια σύμβολα αυτού του πειράματος δεν ήταν στην πραγματικότητα οι επιτροπές κατοίκων αλλά, αντίθετα, οι σύνδεσμοι με το κόμμα και τα όργανα σχεδιασμού που σχηματίστηκαν στις επιχειρήσεις και τις επαρχιακές κολλεκτίβες. Στην περίπτωση της υπαίθρου μερικοί από αυτούς τους συνδέσμους διατηρήθηκαν στις μεταρρυθμίσεις που άρχισαν την δεκαετία του 1980 και τυποποιήθηκαν με το νομικό καθεστώς της “αυτονομίας του χωριού”, επικεντρωμένης στην επιτροπή των χωρικών ως θεμελιώδους επαρχιακής διοικητικής μονάδας.

Οι επιτροπές κατοίκων δημιουργήθηκαν αρχικά σε αστικές περιοχές στη διάρκεια του αναπτυξιακού καθεστώτος, αλλά δεν ήταν τα βασικά σημεία τοπικής διοίκησης. Αντίθετα, η καθημερινή διακυβέρνηση είχε κυρίως περάσει στις διάφορες, ως επί το πλείστον αυτάρκεις, επιχειρήσεις της πόλης. Αν ήσουνα ένας κάτοικος των πόλεων εκείνα τα χρόνια, η μεγάλη πλειοψηφία των βασικών καταναλωτικών σου αγαθών – διαμονή, ρουχισμός, φαγητό ακόμα και η διασκέδαση – παρέχονταν δωρεάν μέσω του danwei¹¹, ή μονάδας εργασίας, που συνδεόταν με μια συγκεκριμένη επιχείρηση. Οι επιτροπές κατοίκων δημιουργήθηκαν στην πραγματικότητα με σκοπό να διαχειριστούν το (αρχικά) πολύ μικρό ποσοστό του αστικού πληθυσμού που δεν συνδεόταν με ένα danwei. Προς το τέλος όμως του αναπτυξιακού καθεστώτος, πολλές πόλεις (ιδιαίτερα στον νότο) άρχισαν να γνωρίζουν μια αύξηση του πληθυσμού τους με μετανάστες εργάτες από την επαρχία. Τεχνικά, καθώς αυτοί οι εργάτες δεν είχαν ένα αστικό danwei, ήταν υπό την διοικητική εξουσία της επιτροπής κατοίκων της όποιας περιοχής έμεναν και/ή δούλευαν. Με τον καιρό, όμως, έφτασαν να είναι ένα όλο και πιο σταθερό στοιχείο της πόλης. Καθώς το αναπτυξιακό καθεστώς άρχισε να καταρρέει και ξανάρχισε η καπιταλιστική μετάβαση¹², πολλές πόλεις βίωσαν μια ραγδαία επέκταση, τη στιγμή μάλιστα που το παλιό σύστημα πρόνοιας των επιχειρήσεων και των εργασιακών μονάδων αποξηλωνόταν. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν οι περισσότεροι άνθρωποι που ζούσαν στις πόλεις να μην έχουν δεσμούς με οποιαδήποτε τοπική επιχείρηση και συνεπώς να περιέρχονται στην αρμοδιότητα των τοπικών επιτροπών κατοίκων.

Συνεπώς, οι επιτροπές κατοίκων ήταν ένας εντελώς περιθωριακός θεσμός που απλά έτυχε να επιβιώσει από το ξήλωμα του αναπτυξιακού καθεστώτος και αναδύθηκε για να καλύψει μια εντελώς διαφορετική λειτουργία από αυτήν που αρχικά προβλεπόταν να έχει. Από την άλλη, στην πραγματικότητα, το κράτος δεν είχε αρχικά πόρους για να οικοδομήσει την δική του τοπική κυβερνητική υποδομή. Στην πορεία των δεκαετιών του 1980 και 1990, τόσο στις επαρχιακές όσο και στις αστικές περιοχές, υπήρχαν πολλές νόμιμες ευκαιρίες απόδοσης “αυτονομίας” σε τοπικά διοικητικά όργανα και προσδιορισμού των επιτροπών κατοίκων της “κοινότητας/γειτονιάς” (社区) ως της βασικής αστικής διοικητικής μονάδας, ανάλογες με τις επιτροπές χωριού στην ύπαιθρο, όπου αυτές οι μεταρρυθμίσεις συνοδεύονταν από την διεξαγωγή τοπικών εκλογών. Αλλά αυτό όλο γινόταν στο πλαίσιο μιας γενικής “υποχώρησης” της κρατικής δικαιοδοσίας. Είναι μόνο στα πρόσφατα χρόνια που πραγματικά έχει επανέλθει η προσοχή στην οικοδόμηση του κράτους στο τοπικό επίπεδο. Η πανδημία έχει υπάρξει μια τεράστια ώθηση σε σχέση με αυτό, μιας και διαίρεσε με ξεκάθαρο τρόπο τις περιοχές στις οποίες οι επιτροπές κατοίκων ήταν λειτουργικές από αυτές στις οποίες δεν ήταν. Σε πολλά μέρη, οι επιτροπές κάθονταν ουσιαστικά άδειες για χρόνια. Σε άλλες, είχαν λειτουργήσει ως κάτι λίγο παραπάνω από σημεία για τις πιο ήπιες μορφές τοπικής διαφθοράς και δεν είχαν προσφέρει ποτέ πραγματικά δημόσιες υπηρεσίες. Τώρα, είναι, αν μη τι άλλο, καθαρό ότι θα υπάρξει μια ενορχηστρωμένη προσπάθεια να οικοδομηθούν αυτά τα όργανα, να υπαχθούν σε πιο καθαρές αλυσίδες εντολών, να συνδεθούν πιο στενά με τα τοπικά αστυνομικά τμήματα κλπ.

Rail: Περιγράφετε, με λεπτομέρειες, μια διαδικασία μαζικής κινητοποίησης ως απάντησης στην πανδημία, με ομάδες εθελοντών να παρέχουν κάθε είδους υπηρεσίες, τόσο στον περιορισμό της διάδοσης του ιού όσο και στην παροχή βοήθειας ώστε να επιβιώσουν από την πανδημία, παρ’ όλα αυτά κάνετε ξεκάθαρο ότι αυτή η κινητοποίηση δεν ήταν αναγκαστικά ενάντια στο κράτος, ούτε αντιπροσώπευσε μια απειλή για την νομιμοποίηση του ΚΚΚ, παρά την ανεπαρκή διαχείριση της κρίσης. Επίσης, φαίνεται ότι σε μερικές περιπτώσεις, αυτές οι προσπάθειες αλληλοβοήθειας επαναενίσχυσαν προϋπάρχουσες κοινωνικές διαιρέσεις αντί να προσφέρουν μια ευκαιρία για συμμαχίες μεταξύ κοινωνικών στρωμάτων. Γιατί;

Chuang: Μερικές φορές εθελοντές ενεργούσαν με πλήρη ανεξαρτησία από την κυβέρνηση. Αλλά υπήρξαν κάποιες, πολύ λίγες, περιπτώσεις στις οποίες αντιλαμβάνονταν την δράση τους να βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση προς την κυβέρνηση και, όταν το κράτος παρενέβη, μήνες αργότερα, για να τους ζητήσει να διακόψουν τη δραστηριότητά τους, όλοι το έκαναν. Αυτό δεν σημαίνει πως λέμε ότι η διαδικασία δεν ήταν ακατάστατη ή ακόμα και με ανταγωνιστικές πτυχές κάποιες στιγμές. Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, υπήρχε μια αρκετά επιθετική τοπική κινητοποίηση προσανατολισμένη βασικά στον αποκλεισμό οποιωνδήποτε ξενόφερτων. Αυτό ήταν ορατό στα κινεζικά ΜΜΕ, που έδειχναν μεσήλικες χωρικούς να φυλάνε σε οδοφράγματα με αρχαϊκά κοντάρια (η απεικόνιση μιας τέτοιας σκηνής αποτελεί και το εξώφυλλο του βιβλίου) ή εθελοντές να περιπολούν γειτονιές με drone και να φωνάζουν σε οποιονδήποτε εύρισκαν που δεν ήταν από τη γειτονιά. Αυτές οι εικόνες ήταν δημοφιλείς και πολύ συχνά εύθυμες αλλά, στις ακραίες εκδοχές της, η ίδια αυτή στάση ήταν συχνά επικίνδυνη, ξενοφοβική και βίαιη. Σε μια περίπτωση, ένας μοτοσυκλετιστής αποκεφαλίστηκε επειδή σε ένα χωριό είχαν δέσει συρματόσχοινο κατά πλάτος της εισόδου του ώστε να εμποδίσουν τους ξένους να μπουν στο χωριό. Και όταν η επαρχία Hubei (στην οποία βρίσκεται η Wuhan) ξανάνοιξε, υπήρχαν εκτενείς αναφορές για συγκρούσεις στα σύνορα με την επαρχία Jiangxi στις οποίες εμπλέονταν αστυνομικοί και από τις δυο πλευρές, που μάχονταν μεταξύ τους καθώς η επαρχία Jiangxi θεωρούσε ότι ήταν πολύ επικίνδυνο να επιτρέψει την είσοδο ανθρώπων από την Hubei.

Είναι δύσκολο να τονίσουμε πόσο πολύ διέφερε η βασική στάση του κόσμου στην Κίνα από αυτήν στις περισσότερες χώρες της Δύσης. Ούτε πρόκειται για την περίπτωση που όλοι εμπιστεύονται την κυβέρνηση και προσφέρονταν να βοηθήσουν εξαιτίας μιας κάποιας πίστης στις αρχές. Στην πραγματικότητα, το ακριβώς αντίθετο ήταν η αλήθεια: πολύς κόσμος αισθανόταν ότι έπρεπε να κινητοποιηθεί ως εθελοντής ακριβώς επειδή δεν εμπιστεύονταν ότι το κράτος θα μπορούσε να περιορίσει αποτελεσματικά τον ιό. Όλη τους την ζωή είχαν δει την ανικανότητα και διαφθορά των τοπικών αξιωματούχων από πρώτο χέρι και, επομένως, δεν είχαν εμπιστοσύνη ότι αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να “κάνουν τη δουλειά”. Αν υπήρχε μια ειδοποιός διαφορά, αυτή δεν θα βρεθεί σε κάποια δήθεν υποταγή στο κράτος. Αντίθετα, φαίνεται ότι η κύρια αντίστιξη στο δημόσιο αίσθημα στην Κίνα και στις άλλες χώρες, ήταν η ύπαρξη μιας ευρέως διαδεδομένης έλλειψης πίστης στο κράτος, μια διαίσθηση ότι το πρόβλημα δεν θα αντιμετωπιζόταν απλά αυτόματα από τις κανονικές αρχές και ότι όλοι/ες έπρεπε από κοινού να κινητοποιηθούν ενάντια στον ιό. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η αποτυχία στην ικανότητα του κράτους είχε, σχεδόν, τον εντελώς αντίθετο χαρακτήρα, όπου κανένας δεν ήταν πραγματικά προετοιμασμένος να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα της μειωνόμενης ικανότητας [του κράτους], ιδιαίτερα όταν αυτή έφτασε να κάνει με την διάλυση των δημόσιων υπηρεσιών. Επομένως, έχουμε μια πολύ διαφορετική στάση στις ΗΠΑ, με κάποιους να επικρίνουν την αντίδραση του συγκεκριμένου κράτους τους σε μικρές διαμαρτυρίες κατά της χρήσης μάσκας και άλλους να υποστηρίζουν τα μέτρα του κράτους ή να ελπίζουν, αλλά από το σπίτι τους, για μια μεγαλύτερη αντίδρασή του.

Rail: Τι ισχύει για τους εργάτες; Άνοιξε η πανδημία νέες δυνατότητες για την κινητοποίηση των εργατών ενάντια στο κεφάλαιο ή περιόρισε περαιτέρω διαδρομές οργάνωσης και δράσης;

Chuang: Παρά την (σχετική) ανάκαμψη της εγχώριας οικονομίας στη διάρκεια του δεύτερου μισού του 2020 και στην τρέχουσα χρονιά, έχουν υπάρξει πολύ λιγότερες εργατικές δράσεις μέχρι τώρα απ’ ό,τι στα προηγούμενα χρόνια. Αυτό δείχνεται στα λιγοστά στατιστικά στοιχεία που είναι διαθέσιμα από οργανισμούς όπως το China Labour Bulletin (Κινεζικό Δελτίο Εργασίας, CLB), που κατέγραψε λίγο παραπάνω από τον μισό αριθμό συμβάντων το 2020 σε σχέση με τα προηγούμενα χρίνια· αυτοί οι αριθμοί φαίνεται να συμφωνούν με αυτό που εμείς και οι φίλοι μας έχουμε δει οι ίδιοι. Οι τομείς της βιομηχανίας και των εξορύξεων προηγούνται εδώ στη μείωση, συνεχίζοντας μια ήδη πολυετή μείωση των συμβάντων από το αποκορύφωμά τους στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους τομείς ακολούθησαν. Η μείωση των διαμαρτυριών στον τομέας της βιομηχανίας μπορεί ίσως να σχετίζεται και με την έκρηξη της παραγωγής μέχρι το τέλος της χρονιάς, όταν η Κίνα, τα εργοστάσια της οποίας περέμειναν ανοιχτά, όταν τόσα εργοστάσια σε ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο έκλεισαν, είδε αύξηση στους μισθούς και ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό καθώς οι εταιρείες πάσχιζαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες σε εξαγωγές¹³. Οι εργατικές διαφορές στη βιομηχανία και στις υπηρεσίες άρχισαν να αυξάνονται στα μέσα του 2020 – όπως τεκμηριώνεται στο μεταφρασμένο άρθρο που έγραψαν κάποιοι φίλοι μας και το οποίο αποτελεί το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου – αλλά είναι αμφισβητήσιμο σε ποιον βαθμό ο αριθμός τους αντανακλά τον αριθμό των εργατικών δράσεων. Αν και οι στατιστικές για το σύνολο του 2020 δεν είναι ακόμα διαθέσιμες, φαίνεται ότι οι εργατικές διαφορές, ως ένα γενικό μέτρο της σύγκρουσης, ήταν τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο με αυτές της προηγούμενης χρονιάς. Για παράδειγμα, στο Πεκίνο τα εργασιακά διαιτητικά δικαστήρια δέχτηκαν περισσότερες από 94.000 υποθέσεις στους 10 μήνες από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Οκτώβριο¹⁴. Αυτός ο αριθμός συμπίπτει ουσιαστικά με τις 93.000 περιπτώσεις που συλλέχθηκαν στους εννέα μήνες από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2019, αριθμός που αποτελούσε ήδη μια αύξηση 37,4% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά¹⁵.

Υπήρξε, όμως, μια περίεργη αύξηση στον αριθμό των εργατών στις κατασκευές που διαμαρτύρονταν για καθυστερούμενους μισθούς το 2020, όπως καταγράφεται από το CLB – τον μεγαλύτερο αριθμό που έχει ποτέ καταγραφεί από τον οργανισμό από την έναρξη αυτού του σχεδίου χαρτογράφησης το 2011. Και, ίσως ακόμα πιο περίεργα, τους πρώτους μήνες του 2021 υπήρξε μια απουσία της μαζικής ανόδου των διαμαρτυριών των εργατών στις κατασκευές, που συνήθως παρατηρείται πριν την κινεζική Πρωτοχρονιά, όταν οι εργάτες μπλοκάρουν δρόμους, πραγματοποιούν πορείες ή ακόμα και απειλούν με αυτοκτονίες για να κερδίσουν την πληρωμή τους για το τέλος της χρονιάς ώστε να μην ταξιδέψουν πίσω στα σπίτια τους με άδεια χέρια. Αυτό μπορεί εν μέρει να οφείλεται στους περιορισμούς στα ταξίδια λόγω της COVID-19 που, για τους εργάτες, τέθηκαν σε ισχύ στη διάρκεια των διακοπών της Πρωτοχρονιάς. Μερικές εκτιμήσεις έδειξαν ότι ο αριθμός αυτών που ταξίδεψαν μέσα στο 2021 έχει μειωθεί σε ποσοστό μέχρι και 60% σε σύγκριση με το 2019, φτάνοντας σε ένα χαμηλό εικοσαετίας στα καταγεγγραμένα ταξίδια¹⁶. Σε αντίθεση, οι εργασιακές δράσεις στον τομέα του εφοδιασμού/logistics, ιδιαίτερα μεταξύ των διανομέων, είναι μια περιοχή που η οργάνωση των εργατών έχει επεκταθεί στη διάρκεια της πανδημίας. Δράσεις στον τομέα της εφοδιασμού αντιπροσώπευσαν, συνολικά, το 20% όλων των εργασιακών δράσεων το 2020, το υψηλότερο ποσοστό εδώ και πολλά χρόνια. Αυτός ο τομέας είναι πιθανόν να παράγει υψηλά επίπεδα “αναστάτωσης” στα χρόνια που έρχονται, καθώς το ηλεκτρονικό εμπόριο συνεχίζει να επεκτείνεται. Ουσιαστικά όλες οι υψηλού προφίλ εργατικές δράσεις που έλαβαν χώρα τον προηγούμενο χρόνο (2020), περιελάμβαναν διανομείς. Εκείνη την περίοδο, μεταφράσαμε ένα, πολύ διαδεδομένο στο διαδίκτυο, άρθρο¹⁷, που κυκλοφορούσε ήδη στην Κίνα, για τα χάλια της κατάστασης των διανομέων φαγητού, και το οποίο είχε προκαλέσει μια δημόσια συζήτηση σε εθνικό επίπεδο, φτάνοντας, ακόμα-ακόμα, να εξαναγκάσει σε μερικές δηλώσεις τους δύο γίγαντες της βιομηχανίας, τις εταιρείες Ele.me και Meituan. Αυτές οι δηλώσεις συνοδεύτηκαν, όμως, από αρκετά χλιαρές αλλαγές, με τις δυο εταιρείες να κάνουν μικρές μόνο προσαρμογές, επιτρέποντας στους οδηγούς περισσότερο χρόνο για την παράδοση των παραγγελιών τους χωρίς να κάνουν, όμως, οτιδήποτε για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που βρίσκονται πίσω από τα παράπονα των εργατών.

Τότε, προς τα τέλη του Φεβρουαρίου του 2021, συνελήφθη από τις αρχές ο πιο εξέχων από τους οργανωτές βάσης των διανομέων στην Κίνα, ο Chen Guojiang – γνωστός απλά και ως “Mengzhu” ή “ηγέτης της ομάδας” (盟主) από φίλους και ακτιβιστές – με την πρόθεση, μάλλον, να κρατήσουν τον ευθύ και ειλικρινή σταρ των κοινωνικών μέσων ήσυχο στη διάρκεια του εθνικού συνεδρίου του κόμματος στις αρχές Μαρτίου. Έκτοτε, ο Chen έχει κατηγορηθεί για “παρακίνηση καυγάδων και πρόκληση προβλημάτων” (寻衅滋事), που αποτελεί, για χρόνια και σε ολόκληρη την χώρα, την πιο συνηθισμένη κατηγορία που χρησιμοποιείται για το “μάντρωμα” κάθε λογής ατόμων που ξεσηκώνουν τον κόσμο¹⁸. Μερικοί φίλοι μίλησαν με τον Mengzhu πριν από την κράτησή του, μαθαίνοντας για τους τρόπους που οργάνωνε τα πράγματα. Με βάση το Πεκίνο, διατηρούσε ένα τεράστιο δίκτυο από χιλιάδες διανομείς, κυρίως στον βορρά της χώρας. Είχε αναπτύξει αυτό το δίκτυο εν μέρει εξαιτίας της ισχυρής παρουσίας του στα κοινωνικά μέσα, μέσα από ζωντανές ροές βίντεο της ζωής τους. Παρείχε, επίσης, συμβουλές σε άλλους οδηγούς, οργάνωνε ομαδικά γεύματα ακόμα και νοικιάζοντας ένα μικρό διαμέρισμα στο Πεκίνο, με ένα κρεβάτι, στο οποίο οδηγοί, που μόλις έφταναν στο Πεκίνο, μπορούσαν να μένουν δωρεάν για μια-δυο νύχτες, ενόσω έψαχναν για το καινούριο μέρος όπου θα έμεναν. Αυτοί που τον ξέρουν περιέγραψαν επίσης με ποιο τρόπο είχε μετατρέψει την πλατφόρμα του και σε ένα είδος μικρής ατομικής επιχείρησης, κερδίζοντας, εδώ κι εκεί, μικρές αμοιβές, όπως μέσα από την συλλογή μπόνους για την σύσταση οδηγών στην πλατφόρμα του ή από εκδηλώσεις που διοργάνωνε για οδηγούς. Στην περίοδο που ήταν στην πλατφόρμα, ο Mengzhu βοήθησε επίσης στην οργάνωση αρκετών απεργιών από οδηγούς και αναφέρεται ότι είχε επιτυχίες κερδίζοντας διάφορες εργατικές διεκδικήσεις. Ο ίδιος, και άλλοι διοργανωτές απεργιών, είχαν επίσης συλληφθεί από την αστυνομία για κάποιο διάστημα το 2019. Σε συζητήσεις του με φίλους, σημείωνε με έμφαση ότι το οργανωτικό του στυλ δεν μπορούσε να προσομοιωθεί και απέδιδε την ευρύτατη απήχησή του στην προσωπική του εμμονή με τη δικτύωση, το να βοηθά άλλους και να μεταδίδει ζωντανά στο κοινό του. Την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο Chen παραμένει σε κράτηση περιμένοντας ακόμα να δικαστεί¹⁹. Φίλοι του έχουν προσπαθήσει να μαζέψουν χρήματα στο WeChat για την κάλυψη των δικαστικών εξόδων αλλά ο σύνδεσμος στην σελίδα της συλλογής των χρημάτων έχει μποκαριστεί από τη λογοκρισία.

Ο Mengzhu προσφέρει μια ενδιαφέρουσα εικόνα της πολύπλοκης και συχνά αντιφατικής πραγματικότητας της εργατικής οργάνωσης στην Κίνα, η οποία σπάνια ταιριάζει με την οφθαλμαπάτη του “εργατικού κινήματος” που προάγεται από πολλούς ακτιβιστές. Στην περίπτωση αυτή, η φήμη από τα κοινωνικά μέσα και, ακόμα-ακόμα, ένα είδος ρηξικέλευθου ήθους μικροεπιχειρηματικότητας, φαίνεται να ήταν καίριας σημασίας για την ανάπτυξη του δικτύου του Mengzhu. Αυτές οι απρόσμενες περιπλοκές είναι, όπως ισχυριζόμαστε, πολύ σημαντικές για την κατανόηση της εργατικής οργάνωσης μακροπρόθεσμα. Τόσο στο πρώτο, όσο και στο δεύτερο τεύχος του περιοδικού μας, προσπαθήσαμε να δώσουμε έμφαση σε μια ευρύτερη άποψη για την οργάνωση, που πάει πιο πέρα από τα όρια του “εργατικού κινήματος”, άποψη που δρα ως το θεωρητικό υπόβαθρο για τόσες πολλές αναλύσεις της ταξικής σύγκρουσης στην Κίνα²⁰. Στο μέλλον, θα είναι ακόμα πιο σημαντικό να εγκαταλείψουμε κληρονομημένες προϋποθέσεις σχετικά με το πώς πρέπει να μοιάζει ένα “εργατικό κίνημα” ή ακόμα και ένα γενικότερο “κοινωνικό κίνημα”, αν θέλουμε να ελπίζουμε ότι θα καταλάβουμε τον πραγματικό χαρακτήρα του ταξικού πολέμου. Για παράδειγμα, μαζί με την πρόσφατη ανοδική τάση στις εργοστασιακές δράσεις, θα πρέπει ίσως να επισημάνουμε την δυνητική κοινωνική δύναμη του διευρυνόμενου περιθωρίου των άνεργων και υποαπασχολούμενων εργατών, που αυξάνονται αριθμητικά σε ολόκληρη την χώρα. Στα πιο χαμηλά στρώματα, αυτό υποδεικνύεται από την οργάνωση μεταξύ των διανομέων και τις συνεχιζόμενες κατεδαφίσεις που έχουν σαν στόχο τον αποκαλούμενο “κατώτερο πληθυσμό” (低端人口)²¹. Αλλά είναι επίσης ορατή ανάμεσα σε εκείνους που καταλαμβάνουν οριακά υψηλότερες κοινωνικές θέσεις, όπως στον διάλογο για την “εμπλοκή”/“involution” (内卷) και το εργασιακό ωράριο “996”²² μεταξύ των εργατικών “λευκών κολλάρων” ή ακόμα και στον αυξανόμενο αριθμό διαμαρτυριών από τους ιδιοκτήτες σπιτιών²³.

Δεν είναι ακόμα καθαρό πώς θα επηρεάσουν αυτές οι τάσεις τις κοινωνικές εντάσεις. Αλλά η συνεχιζόμενη επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης είναι ένδειξη ότι αυτές οι τάσεις θα επιδεινωθούν όλες με την περαιτέρω στασιμότητα. Η έκταση της ανεργίας στην Κίνα την προηγούμενη χρονιά της πανδημίας είναι ελάχιστα κατανοητή ακόμα, αλλά η κατάσταση δεν φαίνεται να έχει βελτιωθεί σημαντικά. Στη διάρκεια του συνεδρίου του Κόμματος τον Μάρτιο του 2021, ο Πρόεδρος του Κόμματος Li Keqiang ανέφερε την δημιουργία θέσεων εργασίας ως την “ύψιστη προτεραιότητα” της κεντρικής κυβέρνησης, μοιάζοντας να υποδεικνύει ότι η απασχόληση δεν έχει ακόμα πραγματικά ανακάμψει από την πτώση. Αυτό επιβεβαιώνεται περαιτέρω από την πραγματικότητα ότι ήταν η εκ νέου έκρηξη της αγοράς ακινήτων – παρά μια αναβίωση της βιομηχανίας – που πρώτη τράβηξε την εθνική οικονομία από το βύθισμά της μετά το λοκντάουν. Εν τω μεταξύ, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας και το πώς τα οικονομικά προβλήματα έχουν επηρεάσει τα πιο καλοβαλμένα “λευκά κολλάρα” ή ακόμα και μικροαστούς, τμήματα της κοινωνίας που αναμφίβολα αισθάνονται την πίεση της απώλειας θέσεων εργασίας και τις περιοκοπές πληρωμών ή την εξαφάνιση των μικροεπιχειρήσεών τους, και όλα αυτά επιπλέον του ήδη μεγάλου βάρους χρεών που κουβαλούσαν πριν από την πανδημία. Αν και αυτές οι κοινωνικές εντάσεις δεν μοιάζουν να κλίνουν εγγενώς “προς τα αριστερά”, όπως οι εργατικοί αγώνες, είναι, παρ’ όλα αυτά, δυνατόν να συνεχίσουν να προκαλούν αναταράξεις και, δυστυχώς, πιο πιθανόν να προσελκύσουν την προσοχή και τη δράση της ελίτ που λαμβάνει τις αποφάσεις. Όπως σημειώσαμε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού μας, η κοινωνική αναστάτωση από τους ιδιοκτήτες σπιτιών μοιάζει να έχει ξεπεράσει τις εργατικές διαμαρτυρίες στα τέλη της δεκαετίας του 2010. Τώρα, στον κόσμο της πανδημίας και μετά από αυτήν, οι ταξικές πολιτικές είναι πιθανόν να πάρουν κάποιες απρόσμενες μορφές, βασιζόμενες σε τέτοιες υποκείμενες κοινωνικές εντάσεις. Είναι αυτή η πραγματικότητα μάλλον – και όχι μια πρόχειρη ιστορική αναλογία – που πρέπει να χρησιμεύσει ως το σημείο αφετηρίας για οποιονδήποτε προσπαθήσει να κάνει εικασίες για το μέλλον της ταξικής σύγκρουσης στην Κίνα.

Rail: Στο τέλος του βιβλίου διατυπώνετε ένα αρκετά ενδιαφέρον και, κάποιος θα μπορούσε να πει, εικοτολογικό, επιχείρημα σχετικά με το μέλλον του κινεζικού κράτους, με την πανδημία να έχει κάνει καθαρή την ανάγκη επαναοικοδόμησής του. Ισχυρίζεστε ότι παρ’ όλο που θα συνεχίσει την βασική του λειτουργία στην υπηρεσία του καπιταλισμού, το κράτος αναδιαρθρώνεται σε κάτι διαφορετικό από τα Δυτικά κράτη ή τα αυτοκρατορικά και σοσιαλιστικά προηγούμενά του, ενώ ανακυκλώνει στοιχεία από όλα αυτά τα μοντέλα. Για ποιες συγκεκριμένες καινούριες ανάγκες και ποιες νέες προκλήσεις αναδιαρθρώνεται αυτό το καινούριο κράτος και σε ποιες ιδεολογικές αρχές βασίζεται;

Chuang: Βασικά, η κεντρική ιδέα εδώ είναι διπλή: πρώτον, ισχυριζόμαστε ότι η Κίνα είναι ακόμα στη διαδικασία της οικοδόμησης ενός κανονικού καπιταλιστικού κράτους. Φυσικά, αυτό δεν είναι κάτι καινούριο, στην πραγματικότητα, και οι πυρηνικές επιταγές του καπιταλιστικού κράτους είναι λίγο-πολύ οικουμενικές, με την έννοια ότι πολλές πτυχές αυτής της διαδικασίας είναι πολύ παρόμοιες της οικοδόμησης του κράτους που συνοδεύουν την καπιταλιστική ανάπτυξη αλλού. Αλλά, κατά δεύτερον, είναι επίσης λάθος να υποθέτουμε ότι το κράτος που οικοδομείται στην Κίνα σήμερα θα προσομοιάζει αναγκαστικά οποιοδήποτε από τα προγενέστερα καπιταλιστικά κράτη που αναδύθηκαν σε περιοχές όπως οι ΗΠΑ, η Ευρώπη ή οι αποικίες τους στις λεπτομέρειες. Αυτές οι οικουμενικές καπιταλιστικές επιταγές είναι βασικές απαιτήσεις, αλλά η ύπαρξη οικουμενικών λειτουργιών δεν μας προσφέρει και ιδιαίτερη ενόραση για τις ακριβείς θεσμικές δομές που προσαρμόζονται για να τις εξυπηρετήσουν. Στην πραγματικότητα, θα έπρεπε να περιμένουμε να ισχύει το ακριβώς αντίθετο: καθώς οι συνθήκες της παγκόσμιας καπιταλιστικής συσσώρευσης αλλάζουν, το πρότζεκτ της οικοδόμησης του κράτους γίνεται όλο και πιο κομβικό για την όλη αναπτυξιακή διαδικασία. Δεν είναι σύμπτωση ότι κάθε κύμα “late-developer” βιομηχανοποίησης έχει δει το κράτος να παίζει όλο και πιο κεντρικούς ρόλους στην όλη διαδικασία. Ο κόσμος συχνά ξεχνά ότι μια από τις πιο συνεπείς προβλέψεις του ίδιου του Μαρξ, σχετικά με το πώς θα αναπτυσσόταν ο καπιταλισμός, ήταν ότι η κοινωνική κλίμακα της παραγωγής θα αυξανόταν δίπλα-δίπλα με την βιομηχανική συγκεντροποίηση, και ότι το πιστωτικό σύστημα θα έπαιζε έναν καίριας σημασίας ρόλο στη διαχείριση της συσσώρευσης σε μια τέτοια κλίμακα. Επομένως, θα είναι πραγματικά απροσδόκητο αν γίνουμε μάρτυρες της ανάδυσης ενός κράτους που επιβλέπει μαζικές βιομηχανικές κοινοπραξίες και συγχωνεύσεις, μαζί με προσπάθειες πειθάρχησης και κατεύθυνσης των δραστηριότητων τους μέσω της θεσμικής εποπτείας και της παροχής πίστωσης μέσω των μεγάλων κρατικών τραπεζών (και όχι τόσο, και αυτό είναι αξιοσημείωτο, μέσω δημοσιονομικών ενέσεων);

Στο πιο φιλοσοφικό επίπεδο, υπάρχει άλλη μια διάσταση σε αυτό το δεύτερο επιχείρημα. Γιατί δεν πρόκειται απλά για το γεγονός ότι τα πιο επεκτατικά κράτη απαιτείται τώρα να εγγυώνται τις βασικές συνθήκες της συσσώρευσης. Αντιμετωπίζει επίσης το ερώτημα του πώς αυτή η διαδικασία γίνεται αντιληπτή από εκείνους που εμπλέκονται σε αυτήν και τι είδους ιδεολογική μορφή παίρνει. Εν μέρει, αυτό το κομμάτι γράφτηκε ως μια ανταπάντηση σε ολόκληρη αυτή την τάση που είναι της μόδας στη δυτική φιλοσοφία και που προσπαθεί να θεωρητικοποιήσει “το κράτος” καθεαυτό καθαρά μέσω της αναφοράς στην ευρωπαϊκή εμπειρία και την πολιτισμική γενεαλογία που φτάνει πίσω μέχρι την Ρώμη – λες και η ρωμαϊκή νομολογία ανοίγει το μυστικό παράθυρο στην εσώτερη λειτουργία του κράτους σήμερα. Εμείς λέμε: όχι, δεν μπορεί να πάρεις απλά κάτι που ο Φουκώ ή ο Αγκάμπεν ή ακόμα και ο Mbembe έγραψαν για την σύγχρονη Ευρώπη, την αρχαία Ρώμη ή τον κόσμο της αποικιοκρατίας και να το εφαρμόσεις “της χονδρικής” στην Κίνα, λες και η λογική της τέχνης του κράτους ήταν μια εντελώς ξενική μεταμόσχευση, που εισήχθη στην καπιταλιστική μετάβαση. Πραγματικά, θέλουμε να τονίσουμε ότι υπάρχει μια αλαζονεία που σε τρελαίνει σε φιλόσοφους που γράφουν κριτικές για την “αυτοκρατορία” και τον “πολιτισμό” και οι οποίοι δεν ξέρουν το παραμικρό για την ιστορία όλων των μεγαλύτερων, μακροβιότερων αυτοκρατοριών σε ολόκληρη την Ασία (για να μην αναφέρουμε την Αφρική ή την Αμερική).

Σε αυτή την περίπτωση η πραγματικότητα είναι ακόμα πιο επιβαρυντική, επειδή η Κίνα έχει την δική της παλλόμενη και μακρόχρονη φιλοσοφική παράδοση που απασχολείται από πάντα (στην πραγματικότητα, αυτή μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι η βασική της έγνοια) με ζητήματα διακυβέρνησης και κρατικής δεινότητας. Ακόμα σημαντικότερο, αυτή η φιλοσοφική παράδοση αναβιώνει σήμερα πολύ ενεργά, συντηκώμενη με συντηρητικές τάσεις της Δυτικής σκέψης και εφαρμοζόμενη επιλεκτικά από αυτούς που είναι στην εξουσία για να δικαιολογήσουν ιδεολογικά, να εννοιολογήσουν, ακόμα και να καθοδηγήσουν, την υλική πρόοδο του πρότζεκτ της οικοδόμησης του κράτους στην πράξη. Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε αυτή τη διάσταση της διαδικασίας, ακόμα και αν πρέπει να κρατήσουμε στη σκέψη μας ότι αυτή η φιλοσοφική έκφραση του σχεδίου της κρατικής οικοδόμησης πρόκειται να διαφέρει στην πράξη από την πραγματικότητα. Όντως, δεν ισχύει ότι αυτή η φιλοσοφία λειτουργεί ως το “εγχειρίδιο” για αυτούς που είναι στην εξουσία ή ακόμα ότι δίνει μια ακριβή εικόνα για το πώς πραγματικά λειτουργεί η κρατική εξουσία. Στην πραγματικότητα, συχνά κάνει το αντίθετο, ιδεατοποιώντας το κράτος και επιβεβαιώνοντας μια σχεδόν κοσμολογική αποστολή για το ΚΚΚ, επιφορτισμένου με το καθήκον να καθοδηγήσει την πνευματική αναζωογόνηση του υποτιθέμενου κινεζικού έθνους. Αλλά αυτό είναι το ίδιο ένα σημαντικό γνώρισμα του πώς εκφράζεται αυτή η διαδικασία μέσω της αντανάκλασής της στον ίδιο της τον εαυτό. Για όλους αυτούς τους λόγους, δανειστήκαμε κάποια στοιχεία από την πομπώδη γλώσσα αυτών των φιλοσόφων και δώσαμε σε αυτό το κεφάλαιο έναν ειρωνικά χιουμοριστικό τίτλο: “η Μάστιγα φωτίζει την Μεγάλη Ενότητα Όλων κάτω από τον Ουρανό”. Φυσικά, μια τέτοια ενότητα δεν είναι παρά ένα ανέκδοτο.

Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν σημαίνει ότι το πρότζεκτ της οικοδόμησης του κράτους θα προχωρήσει έτσι απλά χωρίς να αντιμετωπίσει προκλήσεις ή αμφισβήτηση. Όπως και με κάθε στοιχείο του καπιταλισμού, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η ταξική σύγκρουση δεν σβήνει ποτέ οριστικά. Αλλά μπορεί να μην πάρει τη μορφή που θα περιμέναμε. Στην πραγματικότητα, ίσως δούμε περισσότερες πράξεις απελπισίας και απόγνωσης, καθώς οι κοινωνικές συγκρούσεις διογκώνονται με απρόβλεπτους τρόπους, ιδιαίτερα για τα κατώτερα στρώματα της κινεζικής κοινωνίας, όπως η πρόσφατη ανατίναξη ενός κυβερνητικού κτιρίου στο Guangzhou εξαιτίας μιας διαμάχης σχετικά με μια έκταση γης, ή την πρόσφατη αυτοκτονία ενός οδηγού φορτηγού για ένα πρόστιμο 2000 γουάν (περίπου 300 δολάρια ΗΠΑ)²⁴. Οι μεγαλύτερης αξίας καταγγελίες για τα ανώτερα στρώματα, όπως επενδυτικές απάτες ή συγκρούσεις για την ανάπτυξη σχετικά με ακίνητα, είναι πιο πιθανόν να συνεχίσουν να πληθαίνουν και να αποκτούν μεγαλύτερη κάλυψη στα εγχώρια και τα ξένα ΜΜΕ – αυτά τα άτομα έχουν γενικά μεγαλύτερη πρόσβαση στο νομικό σύστημα και καλλίτερες πιθανότητες τυπικής αναγνώρισης από αυτή την άποψη. Αυτό μπορεί να μην αντανακλά την πραγματική “ισορροπία δυνάμεων” όσον αφορά την ταξική πάλη στην Κίνα αλλά μπορούμε να περιμένουμε ότι, τουλάχιστον επιφανειακά, θα υπάρξει, ελλείψει μιας καλλίτερης λέξης, ένας αυξανόμενος “εξαστισμός”²⁵ των κοινωνικών αγώνων, έστω και αν αυτή η διαδικασία τονίζεται από βίαια ξεσπάσματα από τους φτωχότερους στη χώρα. Και δεν χρειάζεται να πούμε ότι οι απαιτήσεις των πλουσίων (όπως η διατήρηση της ασταθούς αγοράς ακινήτων) θα είναι μια υψηλή προτεραιότητα για το κράτος. Δεν αληθεύει το ίδιο για τους φορτηγατζήδες ή τον “κατώτερο πληθυσμό”, που βλέπουν τα σπίτια τους να κατεδαφίζονται.

Θα πρέπει επίσης να είμαστε “στο ψάξιμο” για τρόπους με τους οποίους μορφές “κυτταρικής”, τύπου εκστρατείας, κινητοποιήσεις μπορεί να αναπτυχθούν στο μέλλον από το κράτος. Όπως επισημαίνουμε στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ενώ το τοπικό κράτος αποδείχθηκε σχετικά αδύναμο, δομές εξουσίας μικρής κλίμακας διαμορφώθηκαν με απίστευτη ταχύτητα. Τοπικές επιτροπές κατοίκων, σεκιουριτάδες και άλλοι εθελοντές – με γνωριμίες και σχέσεις με το κόμμα και κυβερνητικές οργανώσεις – έγιναν οι βασικές όψεις της κρατικής εξουσίας όταν η κατάσταση είχε να κάνει με την ρύθμιση της μετακίνησης των πολιτών ανάμεσα στις γειτονιές ή ακόμα και για το να βγουν και να μπουν στο σπίτι τους. Αυτές οι εξελίξεις δεν έχουν περάσει απαρατήρητες ούτε από το κεφάλαιο. Την προηγούμενη χρονιά, ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Εμπορικού Επιμελητηρίου (European Chamber of Commerce), Jorge Wuttke, δεν παραπονιόταν για την ανάπτυξη μιας γενικευμένης, συγκεντρωτικής και αυταρχικής γραφειοκρατίας που παρεμποδίζει τις επιχειρήσεις αλλά, μάλλον, για το ακριβώς αντίθετο: “Το μωσαϊκό από αντικρουόμενους κανόνες, που αναδύθηκαν από την μάχη εναντίον της πανδημίας COVID-19, έχει παραγάγει εκατοντάδες “τσιφλίκια” καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την μεταφορά αγαθών ή ανθρώπων μέσα στην Κίνα”. Ως ένας κύριος εκπρόσωπος του ξένου κεφαλαίου, ο Wuttke έκανε έκκληση στην κυβέρνηση να ενιαιοποιήσει μέτρα “σε μεγαλύτερες περιοχές δικαιοδοσίας” ώστε να “ξαναστήσει την πραγματική οικονομία στα πόδια της”²⁶. Αυτό το “μωσαϊκό” εξουσίας παραμένει στη θέση του σήμερα, αν και σε μια πιο λανθάνουσα μορφή. Αν και η πανδημία έχει περάσει και αυτά τα συστήματα έχουν ελαφρώς χαλαρώσει, η πραγματικότητα είναι ότι δεν έχουν εξαφανιστεί. Τα πρόσφατα αναπτυγμένα δίκτυα που συνδέουν τυπικά όργανα της κρατικής εξουσίας με άτυπα σώματα εθελοντών, εταιρείες διαχείρισης ακινήτων, σεκιουριτάδες κλπ. έχουν απλά βυθιστεί κάτω από την επιφάνεια, “χτυπώντας προσοχή”²⁷ και επαναεπιβεβαιώνοντας την παρουσία τους όποτε προκύπτουν τοπικές εξάρσεις. Αυτό, όμως, δεν είναι σημαντικό μόνο για την διαχείριση της πανδημίας. Το πιο θεωρητικό κομμάτι του κεφαλαίου επιχειρηματολογεί ότι ανάλογα τοπικά και, αυτό που καλεί, “παρά-τυπα”²⁸ δίκτυα ενδέχεται να αναδυθούν εν όψει ενδογενών ή εξωγενών πληγμάτων, όπως μια χρεωκοπία των τραπεζών ή στη διάρκεια μιας εθνικιστικής κινητοποίησης που θα ακολουθούσε οποιαδήποτε στρατιωτική σύγκρουση.