στα ίχνη της Ρώσικης Αντεπανάστασης

των CrimethInc.¹

Στη συνέχεια του βιβλίου μας σχετικά με τη κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους, The Russian Counterrevolution, ρίχνουμε μια ματιά εκατό χρόνια πίσω για να παρατηρήσουμε την επέτειο της πρώτης φοράς που οι Μπολσεβίκοι χρησιμοποίησαν τον Ρώσικο στρατό για να συντρίψουν διαμαρτυρίες από τους εργάτες και τους αγρότες που τους βοήθησαν να ανέβουν στην εξουσία. Αν δεν θέλουμε οι επαναστάσεις του αύριο να εξελιχθούν με τον ίδιο τρόπο, από μας εξαρτάται να μάθουμε από το παρελθόν.

Ο Αύγουστος του 2018 σηματοδοτεί την εκατοστή επέτειο ενός αιματηρού ορόσημου στην εξέλιξη της μπολσεβίκικης αντεπανάστασης: την καταστολή των εξεγέρσεων στο Νίζνυ Νοβγκορόντ και την Πιένζα. Και τα δύο ήταν κινήματα διαμαρτυρίας που προκλήθηκαν από την πολιτική του Κόκκινου Στρατού να “επιτάσσει” φαγητό και άλλα υλικά που θεωρούσαν απαραίτητα από τον απλό κόσμο. Οι διαμαρτυρίες και οι μαζικές εκτελέσεις που ακολούθησαν από τους Μπολσεβίκους έλαβαν χώρα στο πλαίσιο όλο και πιο έντονων συγκρούσεων που είδαν την Ρώσικη Επανάσταση να μετατρέπεται σε έναν Ρώσικο Εμφύλιο Πόλεμο. Ήταν η πρώτη φορά που οι Μπολσεβίκοι χρησιμοποίησαν μαζικές εκτελέσεις και τρομοκρατία όχι απλά εναντίον των πολιτικών τους αντιπάλων αλλά εναντίον των εργατών και των αγροτών ως τάξεις. Αυτός ο “τρόμος” έφτασε να χαρακτηρίζει τις σχέσεις τους με τους αγρότες και τους εργάτες στα χρόνια που ακολούθησαν.

Οι απολογητές των Μπολσεβίκων δικαιολογούν τις πράξεις τους αποδίδοντας την ακραία βία σε όλες τις πλευρές, καθώς ο Λευκός Στρατός προσπαθούσε να επιβάλλει και πάλι το βάρβαρο τσαρικό καθεστώς. Κάποιοι φτάνουν τόσο μακριά ώστε να ισχυρίζονται ότι οι αγρότες που διαμαρτύρονταν στην περιοχή της Penza ήταν πράκτορες των Λευκών. Εκατό χρόνια μετά τις δολοφονίες τους, πρέπει να εξετάσουμε αυτούς τους ισχυρισμούς. Για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να ξεκινήσουμε μελετώντας τι είχε επιφέρει η στρατηγική των Μπολσεβίκων – η εμμονή τους με τον έλεγχο της κρατικής εξουσίας – στην Επανάσταση μετά από δέκα μήνες.

Πολεμικός Κομμουνισμός

Οι διαμαρτυρίες των αγροτών ξεκίνησαν από τις “επιτάξεις”, ένα κεντρικό κομμάτι της πολιτικής του “πολεμικού κομμουνισμού” που υιοθέτησαν οι Μπολσεβίκοι τον Ιούνιο του 1918, μόλις δυο μήνες νωρίτερα. Ο όρος “πολεμικός κομμουνισμός” ήταν ένας κτηνώδης ευφημισμός για την καθαρή κλοπή από την πλευρά των γραφειοκρατών και των κομμισάριων οτιδήποτε είχαν οι αγρότες. Στη θεωρία, ο Κόκκινος Στρατός και οι Μπολσεβίκοι κομμισάριοι επιτρεπόταν να παίρνουν το “πλεόνασμα” αλλά, στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε κανένας μηχανισμός λογοδοσίας και πολλοί Μπολσεβίκοι δεν είχαν καμμιά εμπειρία με τις καλλιέργειες ούτε καμμιά ιδέα για το τι αποτελούσε “πλεόνασμα” και τι αποτελούσε τις προμήθειες σε τρόφιμα των οικογενειών των αγροτών. Ουσιαστικά, στα μέλη του κόμματος δόθηκε απόλυτη εξουσία και ατιμωρησία να πλουτίζουν σε βάρος των αγροτών.

Ακόμα περισσότερο, αγνοώντας τις εκκλήσεις πρώην συντρόφων, ο Λένιν υπέγραψε μια συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανική και την Αυστρο-ουγγρική Αυτοκρατορία τον Μάρτιο του 1918², παραχωρώντας τους αυτό που ήταν ο σιτοβολώνας της Ρώσικης Αυτοκρατορίας στην Ουκρανία, την Πολωνία και τη Βαλτική. Αυτό σχεδόν εγγυούνταν έναν λιμό στην Μόσχα, την Πετρούπολη και άλλες πόλεις, αναγκάζοντας τους Μπολσεβίκους να ξεζουμίσουν ακόμα σκληρότερα την ύπαιθρο προς τα πιο ανατολικά. Για να ποδοπατήσει την δυσαρέσκεια και να στερεώσει το αγκάλιασμα της εξουσίας, ο Λένιν ουσιαστικά έθεσε αντιμέτωπες τις πόλεις με την ύπαιθρο, θέτοντας τις πρώτες σε οξύτατο κίνδυνο πείνας και αναγκάζοντας την δεύτερη να δεχτεί πλήρη υποταγή, ακόμα χειρότερη από αυτήν που ίσχυε κάτω από το τσαρικό καθεστώς.

Για να “ρίξει λάδι” στη φωτιά και να δώσει κίνητρο στον Κόκκινο Στρατό να επιτάσσει χωρίς οίκτο, ο Λένιν και ο κομματισμός του μηχανισμός διέδωσαν τον μύθο του “κουλάκου”, του πλούσιου αγρότη που δρούσε σαν καπιταλιστής της υπαίθρου, εκμεταλλευόταν τους ακτήμονες αγρότες και καταδίκαζε τους κατοίκους των πόλεων στη λιμοκτονία. Στην πραγματικότητα, αγρότες σε ένα ευρύ φάσμα διαφόρων περιστάσεων τιμωρήθηκαν κάτω από το καθεστώς του πολεμικού κομμουνισμού. Μια ελάχιστη μειοψηφία αγροτών είχε συγκεντρώσει μεγάλες εκτάσεις γης και πλούτου μετά το τέλος της δουλοπαροικίας, αλλά οι Μπολσεβίκοι χαρακτήριζαν συστηματικά ακτήμονες, φτωχοποιημένους αγρότες σαν “κουλάκους” για να δικαιολογήσουν τις συλλήψεις και τις εκτελέσεις τους. Ο ίδιος ο Λένιν είχε μεγάλη άγνοια της αγροτικής ζωής – χρηματοδοτούνταν από την εύπορη μητέρα του τις πρώτες δεκαετίες της δράσης του, ακόμα και στη διάρκεια της εξορίας στη Σιβηρία, όπου και περνούσε τον καιρό του μεταφράζοντας, κολυμπώντας και κυνηγώντας. Στα γραπτά του, χρησιμοποιούσε τον όρο “κουλάκο” ως έναν πολιτικά βολικό αποδιοπομπαίο τράγο.

Σε αντίθεση με τους αναρχικούς και τους αριστερούς Σοσιαλεπαναστάτες (αριστερούς Εσέρους)³, οι Μπολσεβίκοι δεν υποστήριζαν ουσιαστικά την αναδιανομή της γης στην ύπαιθρο, οπότε οι αγρότες κάθε προέλευσης είχαν λόγο να διαμαρτύρονται ενάντια στην εξουσία τους. Και όταν ξεκίνησε η πολιτική της “επίταξης”, οι διαμαρτυρίες αυτές απλά εξαπλώθηκαν. Οι αγρότες στην Penza και αλλού είχαν μια ρεαλιστική κατανόηση των συμφερόντων τους. Με το τέλος του πολεμικού κομμουνισμού και την έναρξη της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΕΠ), που επανέφερε τον καπιταλισμό στη Ρωσία, οι αγρότες είχαν ουσιαστικά συντριβεί ως κοινωνική δύναμη· αυτός ήταν ο λόγος που ο Στάλιν μπόρεσε να τους “αναδιοργανώσει” σε “κολλεκτίβες”, ουσιαστικά ένα σύστημα φυτειών με εξαναγκαστική εργασία όχι τόσο διαφορετική από αυτήν που παρείσχε τη βάση για την απόσπαση αξίας στο αμερικανικό και το βρετανικό μοντέλο του καπιταλισμού.

Οι αγρότες είχαν δίκιο να διαμαρτύρονται ενάντια στον πολεμικό κομμουνισμό από την αρχή. Εκ των υστέρων, μπορούμε να δούμε ότι αυτή η πολιτική δεν είχε καμμιά δικαιολογία ούτε ως σκοπός ούτε ως μέσο.

Η Εξέγερση

Στις 5 Αυγούστου του 1918, οι διαμαρτυρίες ενάντια στις επιτάξεις απέκτησαν ορμή ανάμεσα στους αγρότες της περιοχής Penza. Το κίνημα αυτό εξαπλώθηκε γρήγορα σε γειτονικές περιοχές. Η περιοχή της Penza ήταν επίσης θέατρο για την εξέγερση του Pugachev κατά τον 18ο αιώνα, μια πολυπολιτισμική και γηγενής εξέγερση ενάντια στην δουλοπαροικία και τον ρώσικο ιμπεριαλισμό. Ήταν μια περιοχή με ιστορία αντίστασης στην καταπίεση.

Οι περιγραφές σε σχέση με την φύση του κινήματος ποικίλουν. Οι Μπολσεβίκοι αναφέρονταν σ’ αυτό ως μια ανταρσία, ενώ αρκετές άλλες πηγές αναφέρονται απλά σε διαμαρτυρίες. Υπήρχαν σίγουρα ένοπλες εξεγέρσεις των αγροτών ενάντια στην εξουσία των Μπολσεβίκων στους μήνες που ακολούθησαν. Είναι πιθανόν ότι τα γεγονότα του Αυγούστου του 1918 συνιστούσαν απλά ένα οργισμένο κίνημα διαμαρτυρίας, αλλά μετά την αντίδραση των Μπολσεβίκων με μαζικές δολοφονίες και τρομοκρατία, οι αγρότες είδαν το πραγματικό πρόσωπο του νέου κράτους και συνειδητοποίησαν ότι αν ήθελαν να αλλάξουν τα πράγματα οι απλές διαμαρτυρίες δεν θα αρκούσαν.

Εν πάσει περιπτώσει, ο πρόεδρος του σοβιέτ της Πιένζα, Kurayev, δεν ανησυχούσε ιδιαίτερα για την εξέγερση αυτή. Σκέφτηκε ότι οι Μπολσεβίκοι θα απαντούσαν με προπαγάνδα, όχι με τη δύναμη των όπλων. Ο Λένιν διαφώνησε. Ήδη στις 8 Αυγούστου, μόλις τρεις μέρες αργότερα, τα στρατεύματα των Μπολσεβίκων είχαν συντρίψει το κίνημα διαμαρτυρίας στην Penza. Μη ικανοποιημένος με την απλή επανάκτηση του ελέγχου της κατάστασης, ο Λένιν έστειλε στις 9 Αυγούστου ένα τηλεγράφημα στο Nizhny Novgorod, την μεγαλύτερη ίσως πόλη στην οποία είχαν ξεσπάσει διαμαρτυρίες. Ισχυριζόμενος ότι οι διαμαρτυρίες ήταν ένα καθαρό σημάδι μιας συνομωσίας των “Λευκοφρουρών” και, συνεπώς, αρνούμενος οποιαδήποτε μεσολάβηση ή ισχυρισμούς που είχαν να κάνουν με την επιβίωση των ίδιων των αγροτών, ο Λένιν έγραψε:

“Η πρώτη σας αντίδραση πρέπει να είναι να εδραιώσετε μια δικτατορική τρόικα (δηλαδή εσείς, ο Markin και άλλο ένα πρόσωπο) και να εισάγετε μαζική τρομοκρατία· να πυροβολήσετε ή να απελάσετε τις εκατοντάδες των πορνών που κάνουν όλους τους στρατιώτες να πίνουν, όλους τους πρώην αξιωματικούς κλπ. Δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή για χάσιμο· πρέπει να δράσετε αποφασιστικά, με μαζικά αντίποινα. Άμεση εκτέλεση για οποιονδήποτε συλληφθεί να κατέχει όπλο. Μαζικές απελάσεις των Μενσεβίκων και άλλων ύποπτων στοιχείων”.”

Στις 11 Αυγούστου, τρεις μέρες μετά την καταστολή του κινήματος διαμαρτυρίας, ο Λένιν έστειλε ένα τηλεγράφημα⁴ στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του σοβιέτ της Penza:

“Σύντροφοι! Η εξέγερση των κουλάκων στις πέντε επικράτειές σας πρέπει να συντριβεί χωρίς οίκτο. Τα συμφέροντα ολόκληρης της επανάστασης απαιτούν τέτοιες δράσεις, γιατί η τελική μάχη με τους κουλάκους μόλις έχει αρχίσει. Οι άνθρωποι αυτοί πρέπει να παραδειγματιστούν.

1. Κρεμάστε (και εννοώ κρεμάστε δημόσια, ώστε ο κόσμος να τους δει) τουλάχιστον 100 κουλάκους, πλούσιους μπάσταρδους και γνωστά παράσιτα.

2. Δημοσιεύστε τα ονόματά τους.

3. Κατασχέστε όλη τη σοδειά τους.

4. Ξεχωρίστε τους ομήρους, σύμφωνα με τις οδηγίες μου στο χτεσινό τηλεγράφημα.

Κάντε τα όλα αυτά ώστε να τα δει ο κόσμος μίλια τριγύρω, να τα καταλάβει, να τρέμει, και πείτε τους ότι σκοτώνουμε τα παράσιτα τους κουλάκους και ότι θα συνεχίσουμε να το κάνουμε. Απαντήστε λέγοντας ότι έχετε λάβει και εκτελείτε αυτές τις οδηγίες. Δικός σας, Λένιν.

Υ.Γ. Χρησιμοποιείστε τους πιο σκληρούς ανθρώπους”.

Μόνο στις 18 Αυγούστου, αφού αυτές οι οδηγίες είχαν διεκπεραιωθεί, ξέσπασε μια ένοπλη εξέγερση στην περιφέρεια της Penza, στην πόλη του Chembar. Η εξέγερση ήταν υπό την καθοδήγηση των αριστερών Σοσιαλεπαναστατών. Και αυτή συνετρίβη.

Η Λευκή Απειλή

Οι απολογητές των κομμουνιστών σήμερα, δικαιολογούν τη μαζική δολοφονία από τους Μπολσεβίκους στη βάση του ότι η επιβολή “πειθαρχίας” στις μάζες ήταν απαραίτητη εν όψει της πολύ χειρότερης Λευκής απειλής. Είναι αλήθεια ότι από την αρχή, ο Λευκός Στρατός εκτελούσε αναρχικούς και Μπολσεβίκους φυλακισμένους και μακέλλευε χωρικούς που θεωρούνταν ύποπτοι υποστήριξης της επανάστασης. Ο ισχυρισμός, όμως, ότι η Λευκή βία ήταν που όπλισε το χέρι των Μπολσεβίκων είναι μια δικαιολογία για μια στρατηγική των Μπολσεβίκων που ήταν σε εξέλιξη ήδη για αρκετό καιρό. Η πολιτική καταστολή από τους Μπολσεβίκους εναντίον των πολιτικών τους αντιπάλων χρονολογείται ήδη από τους πρώτους μήνες της Σοβιετικής κυβέρνησης. Ήδη από τον Aπρίλιο του 1918, οι Μπολσεβίκοι επιτέθηκαν σε 26 γραφεία και κοινωνικά κέντρα αναρχικών στην Μόσχα, σκοτώνοντας δεκάδες και συλλαμβάνοντας εκατοντάδες, σαν απάντηση στην αναρχική προπαγάνδα που ασκούσε κριτική στην εξουσία τους. Έκαναν επίσης επιδρομές και συλλήψεις στην Πετρούπολη και αρκετές ακόμα πόλεις, όπως η Vologda, στις οποίες οι αναρχικοί γνώριζαν αυξανόμενη υποστήριξη από τους αγρότες και τους σιδηροδρομικούς.

Ακόμα περισσότερο, η Λευκή απειλή δεν μπορεί να δικαιολογήσει την καταστολή από τους Μπολσεβίκους στην Penza τον Αύγουστο του 1918 γιατί εκείνη την εποχή δεν υπήρχε στην πραγματικότητα Λευκός Στρατός για να τον επικαλεστεί κανείς. Τον Ιούνιο του 1918, ο Λευκός Στρατός δεν αριθμούσε παρά 9000 στρατιώτες, που η βάση τους ήταν 1000 χιλιόμετρα μακριά, έχοντας καταφύγει στο Kuban, μετά την ήττα τους σε όλες, σχεδόν, τις μάχες. Ακόμα και ο ύπατος αρχηγός τους, ο Kornilov, είχε σκοτωθεί. Τον Αύγουστο, ήταν διαλυμένοι και αμυνόμενοι, προσπαθώντας να ανασυγκροτήσουν την ηγεσία τους και προσπαθώντας απελπισμένα να στρατολογήσουν περισσότερα στρατεύματα. Μέχρι τα τέλη του 1918, όταν η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να παρέχουν σημαντική υλική υποστήριξη στον Λευκό Στρατό και μέχρι ο Στρατηγός Ντενίκιν ξεκινήσει μια αντεπίθεση στον Καύκασο, έχοντας εξασφαλίσει την υποστήριξη αρκετών κοζάκων πολεμιστών, οι κύριες απειλές για την εξουσία των Μπολσεβίκων προέρχονταν από την Αριστερά. Ο Λένιν μιλά για μια “Λευκή Φρουρά” που οργανώνει το κίνημα διαμαρτυρίας αλλά, όπως ξέρει πολύ καλά, ήταν οι αριστεροί Εσέροι, οι εχθροί του Λευκού Στρατού, που ήταν περισσότερο ενεργοί μεταξύ των αγροτών στην περιοχή της Penza.

Μια άλλη κύρια δύναμη στο πεδίο της μάχης ήταν η Τσεχοσλοβάκικη Λεγεώνα, η οποία αριθμούσε σχεδόν 60.000 βετεράνους μαχητές, που είχαν στρατολογηθεί κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο για να πολεμήσουν ενάντια στην Αυστρο-ουγγρική Αυτοκρατορία (κατακτήτρια δύναμη της Τσεχοσλοβάκίας). Βρισκόμενοι στην Ουκρανία όταν ξέσπασε η Οκτωβριανή Επανάσταση, παρέμειναν στο μέτωπο για να σταματήσουν πολλαπλές επελάσεις των Γερμανών, ενώ διαπραγματεύονταν παράλληλα με τις σοβιετικές αρχές ένα ασφαλές πέρασμα στο λιμάνι του Βλαδιβοστόκ, ώστε να μπορέσουν να μεταφερθούν πίσω στην Ευρώπη και να συνεχίσουν να πολεμούν στο Δυτικό Μέτωπο.

Τον Μάιο του 1918, τρεις μήνες αφότου τους είχε παρασχεθεί άδεια να αποπλεύσουν από το Βλαδιβοστόκ, η Λεγεώνα διασπάρθηκε κατά μήκος του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου. Κανείς δεν έφυγε, καθώς οι σοβιετικές αρχές παρεμπόδισαν την διαδικασία και επιτάξανε τον οπλισμό της Λεγεώνας. Ξέσπασε διαμάχη όταν δόθηκε προτεραιότητα σε τραίνα τα οποία μετέφεραν Ούγγρους αιχμαλώτους πολέμου για επαναπατρισμό – η Ουγγαρία ήταν μια από τις χώρες που κατείχαν την Τσεχοσλοβακία και, ως σύμμαχος της Αυτοκρατορικής Γερμανίας, μια από τις χώρες με τις οποίες ο Λένιν είχε συνάψει συνθήκη ειρήνης. Ο επαναπατρισμός στρατευμάτων της Tριπλής Συμμαχίας και η κωλυσιεργία στην επιστροφή της Τσεχοσλοβάκικης Λεγεώνας στον πόλεμο, μέσω του Βλαδιβοστόκ, έδωσε υπόσταση στην υποψία τους ότι ο Λένιν εργαζόταν ακόμα για λογαριασμό της Αυτοκρατορικής Γερμανίας, η ίδια κατηγορία που έγινε και από τους αριστερούς Εσέρους, όταν παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση τον Μάρτιο του 1918.

Ο Λένιν διέταξε την σύλληψη της Λεγεώνας, οπότε οι στρατιώτες της εξεγέρθηκαν και κατέλαβαν τον σιδηρόδρομο, συγκροτώντας μοα αυτόνομη ένοπλη δύναμη στη Σιβηρία. Η Τσεχοσλοβάκικη Λεγεώνα προσχώρησε στον Λευκό Στρατό μόνο μήνες αργότερα, αν και υποστήριζε με συνέπεια τις δημοκρατικές παρατάξεις των Λευκών (αυτές που ήταν υπέρ της Συντακτικής Συνέλευσης) και, σε διάφορες περιστάσεις, αντιμαχόταν την τσαρική παράταξη. Ο κύριος πολιτικός της στόχος ήταν να πετύχει την ανεξαρτησία της Τσεχοσλοβακίας, κάτι που οδήγησε τους λεγεωνάριους να ακολουθήσουν τις κατευθύνσεις των δυνάμεων της Αντάντ και να υποστηρίξουν τους Λευκούς.

Η Τσεχοσλοβάκικη Λεγεώνα ήταν μια από τις πιο αποτελεσματικές μάχιμες μονάδες που αντιτίθονταν στους Μπολσεβίκους· κάποια στιγμή το 1918, κατέλαβαν σχεδόν κάθε πόλη στη Σιβηρία. Παρ’ όλα αυτά, η σύγκρουση μαζί της προκλήθηκε σχεδόν αποκλειστικά από τις πολιτικές των Μπολσεβίκων. Ήταν είτε η παρανοϊκή έλλειψη εμπιστοσύνης του Λένιν στις αυτόνομες δυνάμεις είτε η μυστική του σκευωρία με τη Γερμανία, που τον έκανε να διατάξει την σύλληψη των λεγεωνάριων, γεγονός που προκάλεσε, αρχικά, την εξέγερσή τους. Η εξέγερση ήταν αυθόρμητη, πηγαίνοντας αντίθετα ακόμα και με τις εντολές της ηγεσίας της Λεγεώνας και τα σχέδια της Αντάντ να τους μπαρκάρουν πίσω στην Δυτική Ευρώπη. Η χρήση της καταστολής από τον Λένιν ως πρώτο καταφύγιο, βοήθησε τον Λευκό Στρατό να στρατολογήσει τους λεγεωνάριους, εφοδιάζοντάς τον με την πιο ικανή δύναμη κατά τον πρώτο χρόνο του Εμφυλίου Πολέμου· αυτό, με τη σειρά του, ενθάρρυνε τις δυνάμεις της Αντάντ να εντείνουν τις προσπάθειες επέμβασής τους στην ρωσική ενδοχώρα.

Εν πάσει περιπτώσει, η Λεγεώνα δεν έφτασε πιο κοντά στην εξέγερση στην Penza από την Σαμάρα, σχεδόν 400 χλμ. μακριά – εκείνη την περίοδο, είχαν εστιάσει την προσοχή τους ανατολικά στο Βλαδιβοστόκ, χωρίς να προσπαθήσουν να πλησιάσουν στην Penza.

Ούτε ο Λευκός Στρατός ούτε η Τσεχοσλοβάκικη Λεγεώνα αποτελούσαν οποιαδήποτε απειλή κοντά στην Penza την στιγμή των διαμαρτυριών των αγροτών, όπως πολύ καλά γνώριζε ο Λένιν. Οι ισχυρισμοί του για την συνομωσία μιας “Λευκής Φρουράς” αντιπροσωπεύουν μια δημαγωγική χειραγώγηση σχεδιασμένη να κρύψει το γεγονός ότι οι διαμαρτυρόμενοι στην Penza ήταν απλοί άνθρωποι που διαμαρτύρονταν απέναντι στην εξουσία των Μπολσεβίκων.

Οι αριστεροί Σοσιαλεπαναστάτες

Η παρουσία των αριστερών Εσέρων στην Πιένζα μετά την έναρξη της εξέγερση των αγροτών είναι απόλυτα λογική στο πλαίσιο αυτό. Οι αριστεροί Εσέροι ήταν ένα σοσιαλιστικό κόμμα που προωθούσε επί μακρόν το αίτημα της μεταρρύθμισης της γης, είχε ισχυρή υποστήριξη μεταξύ των αγροτών και είχε υποστεί πρόσφατα καταστολή στην Μόσχα, μετά από μια αποτυχημένη εξέγερση⁵.

Ενώ ο κύριος στόχος των Μπολσεβίκων ήταν η κατάληψη της εξουσίας, ο Εσέροι ήταν προσηλωμένοι σε μερικές αρχές, αν και αυτό τους καθιστούσε, ίσως, λιγότερο αποτελεσματικούς ως πολιτικό κόμμα. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι είχαν διατηρήσει μια αντίθεση αρχής στην Συνθήκη Μπρεστ-Λιτόφσκ, την καταστροφική αυτή συνθήκη ειρήνης με την Αυτοκρατορική Γερμανία. Όταν αυτή υπογράφηκε τον Μάρτιο, οι Εσέροι παραιτήθηκαν από τις θέσεις τους στη σοβιετική κυβέρνηση· τον Ιούλιο μονάδες της Τσεκά, που ελέγχονταν από τους αριστερούς Εσέρους, δολοφόνησαν τον Γερμανό πρέσβη φον Μίρμπαχ και προσπάθησαν να καταλάβουν κυβερνητικά κτίρια και τηλεγραφεία. Ήλπιζαν ότι με τις ενέργειες αυτές θα υπονόμευαν την ειρήνη με τη Γερμανία και ότι στην πορεία θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους Μπολσεβίκους στην ηγεσία της σοβιετικής κυβέρνησης. Η εξέγερσή τους δεν είχε σχεδιαστεί για να καταπνίξει τα Σοβιέτ αλλά για να επαναφέρει την επανάσταση σ’ αυτό που, στο μυαλό τους, ήταν η ορθή πορεία της.

Φυσικά οι Εσέροι δεν ήταν παρά ακόμα ένα πολιτικό κόμμα που προσπαθούσε να ελέγξει την επανάσταση. Κανείς δεν θα έπρεπε να τους εξιδανικεύσει. Απλά, η καταστολή τους δείχνει ανάγλυφα ότι οι Μπολσεβίκοι ήταν πιο επιτήδειοι στα παιχνίδια εξουσίας: δεν δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν οποιαδήποτε τακτική για να μείνουν στην εξουσία ούτε παρέμεναν πιστοί σε αρχές που δεν ήταν τους πολιτικά ωφέλιμες. Αν οι Εσέροι είχαν καταφέρει να ηγεμονεύσουν στην επανάσταση, αυτό θα ήταν, πιθανόν, αποτέλεσμα της χρήσης τακτικών παρόμοιων με αυτές των Μπολσεβίκων.

Εν πάσει περιπτώσει, όσον αφορά την εξέγερση στην Penza, η εμπλοκή των αριστερών Εσέρων επιβεβαιώνει το ψευδές των ισχυρισμών των Μπολσεβίκων. Μακράν του να είναι συμπαθούντες των Λευκών, τα μόνα οργανωμένα στοιχεία μεταξύ των αγροτών της ήταν αριστεροί Εσέροι, που υποστήριζαν πάντα μια πλατφόρμα αγροτικής μεταρρύθμισης και μεγαλύτερης αυτονομίας για τους αγρότες. Ήταν αφοσιωμένοι αντίπαλοι των Λευκών.

Ο Κόκκινος Στρατός

Είναι, επίσης, πιθανόν οι αριστεροί Εσέροι να αποφάσισαν να εξεγερθούν τον Ιούλιο του 1918 επειδή τον προηγούμενο μήνα οι Μπολσεβίκοι είχαν παγιώσει τον έλεγχό τους πάνω στον Κόκκινο Στρατό επαναφέροντας μια αριστοκρατική ιεραρχία (καθοδηγούμενη από πρώην αξιωματικούς του Τσάρου), δίνοντας έτσι τέλος σε οποιοδήποτε κατάλοιπο αυτοοργάνωσης και διορίζοντας πολιτικούς επιτρόπους καθώς και ένα τεράστιο δίκτυο κατασκόπων και χαφιέδων για να εξασφαλίσουν την πολιτική υπακοή.

Επί έναν, σχεδόν, χρόνο, οι Μπολσεβίκοι είχαν ήδη αναλάβει δράση ενάντια σε επαναστατικά στοιχεία στο στράτευμα. Ανάμεσα σε αυτά ήταν πρωτίστως το Σύνταγμα του Dvinsk⁶. Για να πούμε την ιστορία του θα πρέπει να ανατρέξουμε πίσω στο 1917.

Το σύνταγμα του Ντβινσκ απαρτιζόταν από δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες από το Ανατολικό Μέτωπο που είχαν προχωρήσει σε μαζική ανυπακοή. Μαζί με το αντάρτικο στην Ουκρανία, παρείχε ένα από τα βασικά παραδείγματα του τύπου των επαναστατικών πολεμικών επιχειρήσεων με τις οποίες οι αναρχικοί πρότειναν να ανατραπεί τόσο η Ρωσική Αυτοκρατορία (είτε υπό τον Τσάρο είτε υπό τον Κερένσκι) όσο και τα αυτοκρατορικά κράτη, από την άλλη πλευρά των συνόρων.

Οι κοζάκοι αρνήθηκαν να εκτελέσουν όσους αντιστέκονταν· αντ’ αυτού, χιλιάδες φυλακίστηκαν. Οι φυλακισμένοι απελευθερώθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1917 μετά από μεγάλες λαϊκές διαμαρτυρίες. Σε κείνο το σημείο, αποτελούσαν ένα επαναστατικό σύνταγμα. Οι Μπολσεβίκοι προσπάθησαν να πάρουν τον έλεγχο του συντάγματος αλλά, αντίθετα, οι στρατιώτες του εξέλεξαν ως ηγέτη τους τον Grachov, έναν αναρχικό. Στην Οκτωβριανή Επανάσταση, που γνώρισε λυσσαλέες μάχες στην Μόσχα, το σύνταγμα του Ντβινσκ ήταν στην πρώτη γραμμή των πιο σκληρών μαχών, καταλαμβάνοντας το Δημαρχείο, το Ξενοδοχείο Metropole και το Κρεμλίνο.

Ο Grachov ήταν επικριτικός της αυταρχικής κατεύθυνσης των Μπολσεβίκων. Άρχισε να εφαρμόζει ένα σχέδιο για τον εξοπλισμό των εργατών σε μη αντάρτικα εδάφη, στέλνοντας όπλα και πολεμοφόδια στις εργοστασιακές επιτροπές. Στα τέλη Νοέμβρη, οι Μπολσεβίκοι τον κάλεσαν στο Nizhny Novgorod, υποτίθεται για να μιλήσουν για στρατιωτικά θέματα. Μακριά από το σύνταγμα και το αναρχικό προπύργιο στη Μόσχα, τον σκότωσαν πυροβολώντας τον μέσα στα γραφεία της στρατιωτικής διοίκησης. Οι Μπολσεβίκοι ισχυρίστηκαν ότι ήταν ατύχημα. Στη συνέχεια, ο Λένιν και ο Τρότσκυ διέλυσαν το σύνταγμα του Ντβινσκ και όλες τις άλλες επαναστατικές μονάδες που είχαν πάρει μέρος στις μάχες της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Με τον καιρό, έγινε φανερό στους Μπολσεβίκους ότι η εξόντωση μεμονωμένων ατόμων δεν θα ήταν αρκετή. Τον Ιούνιο του 1918, ήταν έτοιμοι να εισαγάγουν τον “πολεμικό κομμουνισμό”. Θα χρειάζονταν μια στρατιωτική δύναμη που να είναι κάτω από τον πλήρη έλεγχό τους, ικανό να εκτελέσει οποιαδήποτε φρικαλεότητα – εντελώς ανάλογα με τον τσαρικό στρατό που στήριζε το παλιό σύστημα. Οπότε κατάργησαν τον εργατικό έλεγχο, ακύρωσαν την εκλογή των αξιωματικών, επαναθέσμισαν τους στρατιωτικούς χαιρετισμούς, αύξησαν δραστικά τον μισθό και τα προνόμια των αξιωματικών, επέβαλαν πειθαρχία από την κορυφή προς τα κάτω, διεξήγαγαν μια μαζική στρατολόγηση πρώην τσαρικών αξιωματικών και ενσωμάτωσαν πλήρως την Τσεκά – την πολιτική αστυνομία – στον στρατό. Με το τέλος του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου, το 83% των αξιωματικών του Κόκκινου Στρατού ήταν άτομα που είχαν υπηρετήσει υπό τον Τσάρο.

Ενώ οι Μπολσεβίκοι “έπεισαν” αρκετούς τσαρικούς αξιωματικούς να υπηρετήσουν με τον Κόκκινο Στρατό εκβιάζοντάς τους, κρατώντας ως ομήρους τις οικογένειές τους, άλλοι υπηρέτησαν οικειοθελώς, συνειδητοποιώντας ότι ο τσαρισμός ήταν νεκρός και ότι οι Μπολσεβίκοι θα γίνονταν οι καινούριοι υπερασπιστές των προνομίων. Μετά το 1917, ο πιο σίγουρος δρόμος για να κρατήσουν τα προνόμιά τους ήταν να γίνουν κομμουνιστές.

Η επανάσταση δεν χρειαζόταν τους αξιωματικούς του Τσάρου για να πετύχει. Όλοι οι επιφανείς ηγέτες των αναρχικών στρατιωτικών σχηματισμών στον Εμφύλιο Πόλεμο – η Μαρία Νικηφόροβα, ο Νέστορ Μάχνο, ο Fyodor Shchuss, η Olga Taratuta, οι Anatoli Zhelezniakov, Novoselov, Lubkov – είχαν επιλεγεί από τους συντρόφους τους σύμφωνα με τις ικανότητές τους. Ήταν εργάτες ή αγρότες, αλλά ήταν ανάμεσα στους πιο αποτελεσματικούς στο πεδίο της μάχης, νικώντας αρκετές φορές τα στρατεύματα των Λευκών που παρέτασσαν συχνά πιο πολυάριθμες δυνάμεις. Ο Τρότσκυ καλούσε επανειλημμένα τον Zhelezniakov και τον Μάχνο στην πρώτη γραμμή όταν ο Λευκός Στρατός κέρδιζε έδαφος από τον Κόκκινο Στρατό.

Λαμβάνοντας υπόψιν τις αυταρχικές αλλαγές στον Κόκκινο Στρατό, δεν μας εκπλήσσει που τον Αύγουστο του 1918 οι Μπολσεβίκοι επιδίωξαν μια στρατιωτική λύση απέναντι στις διαμαρτυρίες των αγροτών. Τον Ιούνιο, ο Λένιν και ο Τρότσκυ είχαν αποφασίσει να κάνουν βάση της εξουσίας τους ένα ιεραρχικό στράτευμα και μια πολιτική αναγκαστικής επίταξης και μαζικής λιμοκτονίας. Αυτό τους καθιέρωσε ως εχθρούς των αγροτών και των εργατών, προκαλώντας μια σύγκρουση την οποία δεν μπορούσαν να κερδίσουν παρά μόνο με τη δύναμη των όπλων.

Συμπεράσματα

Αν είμασταν επιεικείς και πιστεύαμε ότι ο Λένιν ήταν ένας ειλικρινής επαναστάτης, το μόνο που μπορούμε να συμπεράνουμε είναι ότι το πρόβλημα ήταν η Γιακωβίνικη θεωρία του για την επανάσταση – σύμφωνα με την οποία ήταν απαραίτητη η κατάληψη του κράτους ώστε να επιβληθεί η επανάσταση μέσω της μαζικής τρομοκρατίας. Αν δεν υιοθετήσουμε την άποψη πολλών από τους συγχρόνους τους, οι οποίοι πίστευαν ότι ήταν απλά ένας πεινασμένος για εξουσία δικτάτορας, η μόνη εξήγηση των πράξεών του είναι ότι, ταυτίζοντας την επιτυχία της επανάστασης με την κατάληψη της κρατικής εξουσίας, ήταν πρόθυμος να αφήσει κατά μέρος τις αρχές ώστε να κάνει οτιδήποτε αναγκαίο για να αυξήσει την εξουσία της σοβιετικής κυβέρνησης. Παρ’ όλα αυτά, όσο περισσότερη δύναμη συσσώρευε η κυβέρνησή του, τόσο περισσότερους εχθρούς έκανε και τόσο περισσότερη βία ήταν απαραίτητη για να διατηρήσει τη θέση του.

Ο Λένιν συνήψε μια συμμαχία με την Αυτοκρατορική Γερμανία ως κάτι πολιτικά βολικό για να αποδεσμεύσει τον ρωσικό στρατό εναντίον των υποστηρικτών της Συντακτικής Συνέλευσης· αυτό προκάλεσε, όμως, την εξέγερση των αριστερών Εσέρων. Οι Μπολσεβίκοι έπρεπε, επίσης, να λάβουν βίαια μέτρα εναντίον των αναρχικών τον Απρίλιο του 2018 επειδή η αναρχική προπαγάνδα και κριτική στην κυβέρνηση των Μπολσεβίκων κινητοποιούσε όλο και περισσότερους υποστηρικτές, κάτι που έκανε, όμως, τους αναρχικούς να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους. Μετά την παράδοση της Ουκρανίας στη Γερμανία, οι Μπολσεβίκοι χρειάζονταν τον πολεμικό κομμουνισμό για να τροφοδοτήσουν τις πόλεις χωρίς να κάνουν παραχωρήσεις στους αγρότες. Ο πολεμικός κομμουνισμός, όμως, προκάλεσε μεγαλύτερες διαμαρτυρίες από τους αγρότες. Για να τις σταματήσει, ο Λένιν τις συνέτριψε με την στρατιωτική βία και αυτό έπαιξε καταλυτικό ρόλο στο ξέσπασμα πραγματικών εξεγέρσεων εναντίον του κομμουνιστικού κράτους.

Μια ιατρογενής ασθένεια⁷ είναι μια ασθένεια που προκαλείται από ιατρική θεραπεία. Όπως λέει και το τραγούδι: “I know an old lady who swallowed a fly…”⁸.

Στα τέλη του Αυγούστου του 1918, η Εσέρα Fanny Kaplan έκανε την πρώτη απόπειρα κατά της ζωής του Λένιν. Αμέσως μετά από αυτό, οι Μπολσεβίκοι θέσπισαν μια πολιτική που ονόμασαν Κόκκινο Τρόμο. Ισχυρίστηκαν ότι ο Τρόμος ήταν απαραίτητος για την υπεράσπιση της επανάστασης από μια συνομωσία των Λευκών – αλλά, στην πραγματικότητα, ο Λευκός Στρατός δεν είχε ακόμα ξεκινήσει καν οποιαδήποτε αποτελεσματική αντεπίθεση. Οι άμεσες αιτίες του Τρόμου ήταν οι κριτικές, οι διαμαρτυρίες και οι επιθέσεις που αντιμετώπιζαν οι Μπολσεβίκοι από τους αναρχικούς, τους Εσέρους και τους απλούς εργάτες και αγρότες, των οποίων τα συμφέροντα ο Λένιν ισχυριζόταν πως εκπροσωπούσε.

Ο σκοπός του Τρόμου ήταν να προστατέψει τους Μπολσεβίκους από την Επανάσταση. Ο αυταρχικός πολιτικός χαρακτήρας του σχεδίου τους γίνεται φανερός από μια δήλωση στον Μπολσεβίκικο τύπο: “Οποιοσδήποτα τολμά να διαδίδει την παραμικρότερη φήμη ενάντια στο Σοβιετικό καθεστώς θα συλλαμβάνεται άμεσα και θα στέλνεται σε στρατόπεδα εργασίας”. Αυτή ήταν μια αναφορά στο σύστημα των γκουλάγκ, που είχε ήδη εδραιωθεί μέσα στους δέκα μόλις μήνες της Μπολσεβίκικης εξουσίας, κομμάτι του εργαλείου της καταστολής από τους Μπολσεβίκους που θα στοίχιζε, τελικά, εκατομμύρια ζωές.

Σήμερα, εκατό χρόνια από τη στιγμή που οι Μπολσεβίκοι έστρεψαν την μόλις παγιωμένη πολεμική ισχύ εναντίον διαμαρτυρόμενων αγροτών, μπορούμε να αναλογιστούμε την αφρωσύνη της στρατηγικής τους καθώς και οποιασδήποτε παρόμοιας πεποίθησης ότι το κράτος μπορεί να έχει το οποιοδήποτε επαναστατικό δυναμικό ως εργαλείο απελευθέρωσης των μαζών. Το κράτος μπορεί να διατηρήσει την ύπαρξή του μόνο ελέγχοντας και καταπιέζοντας τις μάζες. Από την ίδια του τη φύση, είναι ένα αντεπαναστατικό εργαλείο.

Το Μπολσεβίκικο κόμμα είχε σαν μέλη πολλούς ειλικρινείς επαναστάτες, οι οποίοι υπέταξαν, όμως, την ελεύθερη βούλησή τους στα κελεύσματα ενός ιεραρχικού κόμματος. Προσπαθώντας να υπακούσουν τους ηγέτες τους, πιστεύοντας στο επαναστατικό δυναμικό του κράτους, έγιναν βασανιστές, λογοκριτές, δεσμοφύλακες και εκτελεστές. Αυτοί που αρνήθηκαν, αυτοί που επέλεξαν πιο ειρηνικές προσεγγίσεις ή τακτικές βασισμένες στην αλληλεγγύη εκδιώχτηκαν. Μόνο οι πιο αιμοδιψείς και αδίστακτοι μπορούσαν να ανέβουν στην κομματική ιεραρχία, υποκινούμενοι από τον ίδιο τον Λένιν. Μόλις δέκα μήνες μετά την κατάληψη της εξουσίας, οι Μπολσεβίκοι είχαν ήδη σε λειτουργία ένα σύστημα εκτελεστών, μυστικής αστυνομίας και στρατοπέδων συγκέντρωσης για επαναστάτες που αρνούνταν να δεχτούν την εξουσία τους και ήταν έτοιμοι να χρησιμοποιήσουν μαζικές δολοφονίες ενάντια στους αγρότες και τους εργάτες που δεν υποκλίνονταν μπροστά τους.

Από κει κι ύστερα, τα πράγματα μόνο χειρότερα έγιναν.

Βιβλιογραφία

Paul Avrich, “Russian Anarchism and the Civil War,” The Russian Review. Vol.27 No.3: 296–306. July 1968.

Paul Avrich, The Russian Anarchists. Oakland: AK Press, 2006.

Nick Heath, “Bolshevik Repression against Anarchists in Vologda,” libcom.org, 15 Οκτωβρίου 2017.

Nadezhda Krupskaya, “Illyich Moves to Moscow, His First Months of Work in Moscow” Reminiscences of Lenin. International Publishers, 1970.

George Leggett. The Cheka: Lenin’s Political Police. Oxford: Oxford University Press, 1986.

Lenin, “Telegram to the Penza Gubernia Executive Committee of the Soviets” στο J. Brooks and G. Chernyavskiy, Lenin and the Making of the Soviet State: A Brief History with Documents (2007). Bedford/St Martin’s: Boston and New York, σελ. 77

James Ryan. Lenin’s Terror: The Ideological Origins of Early Soviet State Violence. London: Routledge, 2012.

Voline, The Unknown Revolution, 1917-1921. New York: Free Life Editions, 1974.

Nicolas Werth, Karel Bartosek, Jean-Louis Panne, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, Stephane Courtois, The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression. Cambridge: Harvard University Press, 1999.

Επιπλέον Διάβασμα

Ilyich Moves to Moscow, His First Months of Work in Moscow, από τις “Αναμνήσεις από τον Λένιν” [“Reminiscences of Lenin”] της Κρούπσκαγυα.

Bolshevik repression against anarchists in Vologda

April 2018: One Hundred Year Anniversary of the Beginning of Bolshevik Terror

Lenin Orders the Massacre of Sex Workers, 1918