Δεν υπάρχει σπιράλ μισθών-τιμών

Critisticuffs¹

το κείμενο σε pdf

Συζητήσεις υπό τον τίτλο μιας “κρίσης του κόστους ζωής” ασχολούνται με τη δεινή κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι εργάτες, οι μισθοί ή τα επιδόματa των οποίων δεν αυξάνονται αναλογικά με τον πληθωρισμό. Και, ίσως, να δικαιολογούνταν κανείς, τώρα, να πιστεύει πως αυτό που έχει σημασία είναι ότι τα μέσα βιοπορισμού των εργατών υπολείπονται², καθώς ο πληθωρισμός εκτοξεύεται. Και όμως, το αντίθετο συμβαίνει, υποτίθεται, σύμφωνα με την προειδοποίηση των σχολιαστών για ένα σπιράλ μισθών-τιμών, όπου μεγαλύτεροι μισθοί πυροδοτούν υψηλότερο πληθωρισμό, οπότε το καλλίτερο θα ήταν να αποφευχθεί:

• “Ο Μπόρις Τζόνσον προειδοποιεί για ένα [ανοδικό] ‘σπιράλ μισθών-τιμών’ αν οι εργάτες απαιτήσουν υψηλότερες αποδοχές” (The Guardian, 9 Ιουνίου 2022),

• “Η Τράπεζα της Αγγλίας πρέπει να φυλάγεται από ένα σπιράλ μισθών-τιμών” (Evening Standard, 30 Ιουνίου 2022),

• “Μπορεί το Ηνωμένο Βασίλειο να αποφύγει ένα σπιράλ μισθών-τιμών;” (The Financial Times, 1 Φεβρουαρίου 2022).

Η ΤτΑ εξηγεί τον πληθωρισμό Ι: μισθοί

Απευθείας από το στόμα αυτών που είναι επιφορτισμένοι με το καθήκον να ελέγχουν τον πληθωρισμό, την Τράπεζα της Αγγλίας (ΤτΑ):

“Ο Διοικητής Andrew Bailey είπε ότι η πίεση από την αύξηση των μισθών απείλησε την ικανότητα της ΤτΑ να κρατήσει υπό έλεγχο τον πληθωρισμό, παρ’ όλο που τα νοικοκυριά αντιμετώπισαν την μεγαλύτερη, σε ετήσια βάση, συμπίσεση των εισοδημάτων τους, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1990. ‘Δεν λέω ότι κανείς δεν πρέπει να πάρει αύξηση, μην με παρεξηγήσετε, αλλά, νομίζω, πως αυτό που λέω είναι ότι χρειάζεται να δούμε έναν περιορισμό στα μισθολογικά κέρδη, διαφορετικά η κατάσταση θα βγει εκτός ελέγχου’, είπε ο Bailey στο ραδιόφωνο του BBC σε μια συνέντευξη που μεταδόθηκε την Παρασκευή” — William Schomberg και Alistair Smout. Bank of England calls for wage restraint to keep grip on inflation [Η ΤτΑ καλεί για μισθολογική συγκράτηση ώστε να διατηρηθεί υπό έλεγχο ο πληθωρισμός] στο Reuters, 4 Φεβρουαρίου 2022.

Η ισχυριζόμενη σχέση ανάμεσα στους μισθούς και τις τιμές είναι ψευδής. Ίσως είναι ευκολότερο να ξεκινήσουμε με ένα παράδειγμα. Ας πούμε ότι η Άλις προσλαμβάνει τον Μπομπ για να φτιάχνει για λογαριασμό της διάφορα μικροαντικείμενα³ Για κάθε τέτοιο κομμάτι η Άλις πληρώνει τον Μπομπ 10 λίρες, οι πρώτες ύλες και ο εξοπλισμός κοστίζουν 10 λίρες ενώ καταφέρνει να το πουλάει για 30 λίρες. Αφού πληρώσει τον Μπομπ και τις πρώτες ύλες, η Άλις μένει με 10 λίρες, τις οποίες μπορεί να ξοδέψει για πούρα για την προσωπική της κατανάλωση. Τώρα, ας υποθέσουμε ότι ο Μπομπ καταφέρνει να πείσει την Άλις να τον πληρώνει 15 λίρες. Αν δεν αλλάξει κάτι άλλο, ο Μπομπ γυρνάει τώρα στο σπίτι του με 15 λίρες για κάθε μικροαντικείμενο και η Άλις με 5. Τα πούρα, που πριν τα απολάμβανε η Άλις, μπορεί τώρα, εν μέρει, να τα απολαύσει και ο Μπομπ. Δεν έχουμε πληθωρισμό ούτε αυξημένη αγοραστική δύναμη, αλλά είμαστε μάρτυρες μιας αναδιανομής πλούτου⁴.

Φυσικά, η Άλις μπορεί ίσως να αυξήσει τώρα την τιμή των μικροαντικειμένων στις 35 λίρες, για να αναπληρώσει το προηγούμενο κέρδος των 10 λιρών ανά κομμάτι. Αν, όμως, η Άλις έχει την ελευθερία να θέσει την τιμή των μικροαντικειμένων της σύμφωνα με την δική της επιθυμία για κέρδος, γιατί τότε δεν την ορίζει, για αρχή, στις 50, στις 100 ή στις 200 λίρες; Αν οι εργοδότες εμφανίζονταν έτσι απλά με τις τιμές που ταιριάζουν στις προτιμήσεις τους για κέρδος, δεν θα χρειαζόταν να κρατούν τους μισθούς (και άλλα κόστη) χαμηλά⁵. Για να το θέσουμε διαφορετικά, οι εργοδότες δεν “δοκιμάζονται” τώρα από απεργιακές δράσεις επειδή δίνουν μεγάλη προσοχή στην προειδοποίηση της ΤτΑ ότι αυξημένοι μισθοί μπορεί να οδηγήσουν σε πληθωρισμό, αλλά για να προστατέψουν τα καθαρά τους κέρδη. Επομένως, αν η Άλις καταφέρει να αυξήσει την τιμή για κάθε μικροαντικείμενο χωρίς να συρρικνώσει τον όγκο των πωλήσεών της, τότε η εξήγηση για αυτό δεν μπορεί να βρεθεί απλά στην αύξηση του μισθού του Μπομπ στις 15 λίρες.

Μήπως, όμως, τα οικονομικά δουλεύουν διαφορετικά αν (ουσιαστικά) θεωρήσουμε ότι το σύνολο των εργατών στην κοινωνία παίρνουν μια αύξηση στον μισθό τους, που είναι, εύλογα, και το σενάριο που απασχολεί την ΤτΑ;

Αν, από τη μια πλευρά, το “μικροαντικείμενο” στο προηγούμενο παράδειγμα αντιστοιχεί σε εμπορεύματα που αγοράζουν τόσο οι εργάτες όσο και οι εργοδότες (είτε ως εργοδότες είτε ως ιδιώτες που απολαμβάνουν τα λάφυρα της επιχείρησής τους) τότε οι Άλις αυτού του κόσμου έρχονται αντιμέτωπες με μια κατάσταση στην αγορά όπου ένα τμήμα του πελατολογίου τους έχει περισσότερα χρήματα (οι εργάτες) και ένα άλλο λιγότερα (άλλοι εργοδότες). Θυμηθείτε ότι η αύξηση στην τιμή που επιχείρησε η Άλις είναι η αντίδρασή της στα μειωμένα κέρδη και εδώ υποθέτουμε ότι αυτή είναι μια κατάσταση με την οποία ουσιαστικά έρχονται αντιμέτωποι όλοι οι εργοδότες, αφού επηρεάζει ουσιαστικά όλους τους εργάτες. Η Άλις και οι ανταγωνιστές της μπορεί να πουλάνε περισσότερα στους εργάτες αλλά πρέπει να πουλήσουν λογότερα στους άλλους εργοδότες· η ικανότητα πληρωμής συνολικά δεν αυξήθηκε, με το ίδιο επιχείρημα, όπως παραπάνω: μια αύξηση στους μισθούς είναι μια μείωση στα κέρδη και αντίστροφα⁶.

Αν, από την άλλη, τώρα, το “μικροαντικείμενο” στο παραπάνω παράδειγμα αφορά εμπορεύματα που αγοράζονται μόνο από τους εργάτες, τότε οι πελάτες της Άλις διαθέτουν όντως περισσότερα χρήματα για ξόδεμα. Έτσι, η Άλις θα μπορούσε να πετύχει στην προσπάθειά της να αυξήσει τις τιμές. Παρ’ όλα αυτά, η άλλη πλευρά του νομίσματος εξακολουθεί να είναι ότι άλλοι εργοδότες έχουν μειωμένη αγοραστική δύναμη. Η αγορά, ας πούμε, για τα φασόλια κονσέρβα βελτιώνεται αλλά η αγορά για τα πούρα και τα σπορ αυτοκίνητα αντιμετωπίζει προβλήματα. Η Άλις που, σύμφωνα με την υπόθεσή μας σε αυτή την παράγραφο, επιχειρεί στην αγορά της παραγωγής φασολιών σε κονσέρβα, πετυχαίνει ένα τακτικό κέρδος αλλά οι άλλοι εργοδότες, που παράγουν πούρα δεν πετυχαίνουν το ίδιο. Με την ίδια λογική με αυτήν που εφαρμόζεται στον πληθωρισμό, οι τιμές των πούρων θα έπεφταν.

Επομένως, δεν θα υπήρχε ούτε καν υποψία πληθωρισμού αν η Άλις και οι ανταγωνιστές της πετύχαιναν να εδραιώσουν υψηλότερες τιμές για τα “μικροαντικείμενα”. Απλά επειδή μερικά εμπορεύματα γίνονται ακριβότερα, αυτό δεν σημαίνει ότι μειώνεται η αξία του χρήματος⁷. Αν η τιμή των “μικροαντικειμένων” αυξηθεί αυτό σημαίνει, εκτός αν αλλάζει και κάτι άλλο, ότι υπάρχει μικρότερη αγοραστική δύναμη διαθέσιμη για την αγορά άλλων εμπορευμάτων. Αν η κοινωνία έχει να ξοδέψει 100 χιλιάδες λίρες και τώρα ξοδεύει 35 χιλιάδες, αντί για 30, για “μικροαντικείμενα”, αυτό σημαίνει ότι της περισσεύουν πλέον μόνο 65 χιλιάδες λίρες, αντί 70, να ξοδέψει για οτιδήποτε άλλο.

Τελικά, αν η αγορά πούρων αντιμετωπίζει προβλήματα, άλλοι εργοδότες θα στρέψουν την παραγωγή τους στην παραγωγή φασολιών σε κονσέρβα αντί των πούρων, κάτι που θα πιέσει προς τα κάτω την τιμή των φασολιών. Οι δαπάνες στην κοινωνία αναδιανέμονται αλλά δεν αυξάνονται.

Όλα λοιπόν επιστρέφουν στο εξής: οι πωλητές δεν μπορούν απλά να επιλέξουν τις τιμές που ικανοποιούν την επιθυμία τους για κέρδος. Για να μπορούν αυτοί να αυξήσουν πραγματικά τις τιμές τους, θα πρέπει άλλοι να έχουν αποκτήσει αυξημένη ικανότητα να πληρώνουν. Οι αυξήσεις των μισθών δεν αυξάνουν την δυνατότητα πληρωμών στην κοινωνία, απλά την ανακατανέμουν⁸.

Η ΤτΑ εξηγεί τον πληθωρισμό ΙΙ: επιχειρήσεις χρηματοδοτούμενες με πίστωση

Πραγματικά, η ΤτΑ παραδέχεται πρακτικά στην προσέγγιση της πολιτικής της ότι ούτε η ίδια δεν “αγοράζει” την εξήγησή της με βάση το σπιράλ μισθών-τιμών. Κατά την προσαρμογή της “προσφοράς χρήματος”, δηλαδή το ύψος των επιτοκίων της, η Τράπεζα αναγνωρίζει πως ξέρει ότι ο πληθωρισμός είναι ένα φαινόμενο που συνδέεται με το χρήμα που εκδίδει. Δηλαδή, η Τράπεζα έχει ένα σύνολο απαντήσεων για το ερώτημα “από πού προέρχεται ο πληθωρισμός”, τις οποίες αναφέρει στις επιστολές του Διοικητή της προς τον Υπουργό Οικονομικών⁹.Εκεί το “σπιράλ μισθών-τιμών” εμφανίζεται δίπλα στην “ισχυρή ζήτηση” και τις “τιμές της ενέργειας”. Όσον αφορά την νομισματική της πολιτική, όμως, εκεί δίνεται μια διαφορετική απάντηση. Σε αυτή την περίπτωση, η πρακτική απάντηση της Τράπεζας της Αγγλίας στο ερώτημα του πληθωρισμού είναι “προσφορά και ζήτηση” για χρήμα:

“Η Τράπεζα της Αγγλίας είναι επιφορτισμένη να καθορίζει την νομισματική πολιτική – το σύνολο εργαλείων που χρησιμοποιούνται για να διατηρείται ο πληθωρισμός σε χαμηλά και σταθερά επίπεδα. Ο κύριος τρόπος με τον οποίο το κάνουμε αυτό είναι μέσω του ύψους των επιτοκίων. Το επιτόκιο είναι το ποσό χρήματος που λαμβάνει ο κόσμος για κάθε αποταμίευση που έχει. Είναι επίσης ο τόκος που πρέπει να πληρώσει για τα δάνεια και τις υποθήκες του. Ποια είναι λοιπόν η σύνδεση ανάμεσα στα επιτόκια και τον πληθωρισμό; Υψηλότερα επιτόκια κάνουν ακριβότερο για τον κόσμο να δανειστεί χρήματα και τον ενθαρρύνουν να αποταμιεύει. Αυτό σημαίνει ότι συνολικά οι άνθρωποι θα τείνουν να ξοδεύουν λιγότερα¹⁰. Αν ο κόσμος συνολικά ξοδεύει λιγότερα για αγαθά και υπηρεσίες, οι τιμές θα τείνουν να αυξάνονται πιο αργά. Αυτό μειώνει τον πληθωρισμό”. – Τράπεζα της Αγγλίας. Τι είναι ο πληθωρισμός; 3 Φεβρουαρίου 2022.

“να δανειστούν χρήματα” – Ας σκεφτούμε λίγο την ύπαρξη αυτών των “ανθρώπων”. Η αγοραστική δύναμη που είναι διαθέσιμη στον περισσότερο κόσμο δεν προέρχεται από φτηνή πίστωση αλλά από το ότι πουλάνε κάτι, τυπικά τον χρόνο τους, σε έναν εργοδότη. Πρέπει να πουλάνε την ικανότητά τους για εργασία σε μια επιχείρηση επειδή έχουν ανάγκες για τις οποίες θα πρέπει να πληρώσουν: ενοίκιο, ψώνια, πακέτα δεδομένων κλπ.

“τους ενθαρρύνουν να αποταμιεύσουν” – Το ζήτημα μιας “κρίσης του κόστους ζωής” είναι στην δημόσια σφαίρα επειδή αυτές οι ανάγκες είναι, πώς να το πούμε, μάλλον αναγκαίες. Στο μυαλό των ανθρώπων δεν βρίσκεται το ερώτημα αν πρέπει να αποταμιεύσουν περισσότερο ή λιγότερο αλλά μάλλον πώς θα μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα. Όταν είναι αντιμέτωποι με αυτά τα προβλήματα, είναι μάλλον παράξενο να υπονοεί κανείς ότι αυτό που κατεβάζει τις τιμές είναι η επιλογή τους να αποταμιεύσουν χρήματα με υψηλότερο επιτόκιο – μια απόφαση που παίρνεται από ανθρώπους που εξαρτώνται από έναν μισθό, και τους οποίους η ΤτΑ συμβουλεύει να καταπιούν έναν περιορισμό στο επίπεδο της διαβίωσής τους. Η Τράπεζα της Αγγλίας μπορεί να καμώνεται όσο θέλει ότι είναι φιλική, όμως αυτό που περιγράφει εδώ δεν είναι ο “λαός”, ο “κόσμος” γενικά.

Αντίθετα, η Τράπεζα εννοεί “επιχειρήσεις”. Αλλά, τότε, η εξήγηση αυτή θα πρέπει να δώσει και μια εξήγηση για το γεγονός ότι, φαινομενικά, η δυνατότητα των επιχειρήσεων να πληρώνουν προέρχεται διαφορετκά από ό,τι για τους περισσότερους ανθρώπους. Οι επιχειρήσεις δεν περιορίζονται στο να ξοδεύουν αυτά που βγάζουν αλλά ξοδεύουν, συνήθως, και σε μεγάλη κλίμακα, με δανεισμένο χρήμα. Αλλά η Τράπεζα της Αγγλίας δεν ασχολείται καν άμεσα με επιχειρήσεις, ασχολείται με τράπεζες.

“Ο κύριος τρόπος με τον οποίο το κάνουμε αυτό είναι μέσω των επιτοκίων. Το επιτόκιο είναι το ποσό των χρημάτων που οι άνθρωποι παίρνουν για οποιαδήποτε αποταμίευση έχουν”. Η Τράπεζα της Αγγλίας δεν καθορίζει, στην πραγματικότητα, τα επιτόκια με τα οποία επιβαρύνονται ή πληρώνονται οι άνθρωποι ή οι επιχειρήσεις¹¹. Αυτά καθορίζονται από οικονομικούς θεσμούς σύμφωνα με τους δικούς τους ιδιωτικούς υπολογισμούς (που βασίζονται στις γενικές συνθήκες της αγοράς και σε ανταγωνισμό μεταξύ τους). Η Τράπεζα καθορίζει τα επιτόκια που οι οικονομικοί θεσμοί πληρώνουν όταν δανείζονται από (και εισπράτουν όταν δανείζουν) την Τράπεζα της Αγγλίας. Αυτό συνήθως επηρεάζει όντως τα επιτόκια που χρεώνουν οι ιδιωτικές τράπεζες αλλά, προς απογοήτευση της ΤτΑ, μετά το 2013, αυτή η σχέση κάθε άλλο παρά άμεση είναι¹².

Συνοψίζοντας, αυτό σημαίνει ότι κάπως – σύμφωνα με την Τράπεζα της Αγγλίας – το επιτόκιο που χρεώνει και πληρώνει στις ιδιωτικές τράπεζες, και στις ιδιωτικές πιστωτικές συναλλαγές αυτών των τραπεζών με επιχειρήσεις, επηρεάζει την σταθερότητα και την αξία του χρήματος που εκδίδει η ίδια. Πραγματικά, όταν οι επιχειρήσεις δανείζονται και κάνουν επενδύσεις, παράγουν εμπορεύματα, δηλαδή τα πράγματα που οι ίδιες και οι εργάτες τους αγοράζουν με χρήμα. Εδώ, συναντιούνται δύο πλευρές: η ικανότητα-πληρωμής που δεν βασίζεται σε εισόδημα που έχει κερδηθεί προηγουμένως αλλά, αντίθετα, υποστηρίζεται από πίστωση, και η παραγωγή επιπλέον εμπορευμάτων. Με κάποιο τρόπο αυτή η διαδικασία αυτή τη στιγμή εξελίσσεται με έναν τρόπο που υπονομεύει αυτό το ίδιο το πράγμα που είναι μέτρο της επιτυχίας της, δηλαδή το μέτρο του κέρδους: το χρήμα. Και το υπονομεύει σε μια έκταση που ανησυχεί την Τράπεζα της Αγγλίας¹³.

Από τη μια πλευρά, αυτό σημαίνει ότι μια συζήτηση για τον πληθωρισμό θα πρέπει να ξεκινήσει από την υποστηριζόμενη από τις κεντρικές τράπεζες και την χρηματοδοτούμενη με πίστωση παραγωγή κέρδους, όχι από τους μισθούς.

Από την άλλη, αυτό μας δίνει μια ένδειξη σε σχέση με το γιατί η Τράπεζα της Αγγλίας ανησυχεί τόσο για τους μισθούς. Γνωρίζει την σχέση ανάμεσα στους μισθούς και τα κέρδη, πάνω στην οποία στηρίξαμε το επιχείρημά μας στο πρώτο μέρος του παρόντος άρθρου: οι υψηλότεροι μισθοί μειώνουν τα κέρδη. Γνωρίζει επίσης ότι η κερδοφορία των επιχειρήσεων, η ικανότητά τους να μετατρέπουν τις (βασισμένες στην πίστωση) προκαταβολές σε πλεονάσματα, είναι αυτό από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα, από την αξία του χρήματος που εκδίδει η Τράπεζα της Αγγλίας μέχρι τα μέσα βιοπορισμού του καθενός σε αυτή την κοινωνία.

Η Τράπεζα της Αγγλίας δεν προειδοποιεί για ένα “σπιράλ τιμών-τιμών”, ούτε προειδοποιεί τις επιχειρήσεις ενάντια σε μια ενδεχόμενη αύξηση των τιμών τους¹⁴. Αυτές οι προειδοποιήσεις δεν δίνονται γιατί η Τράπεζα καταλαβαίνει πολύ καλά την ανάγκη για κέρδος. Αυτό, με την σειρά του, συμβαίνει επειδή από την παραγωγή κέρδους εξαρτάται η αναπαραγωγή της κοινωνίας. Η συμβουλή προς τους εργάτες ότι θα πρέπει να περιορίσουν το δικό τους επίπεδο ζωής χάριν αυτών των συμφερόντων κερδοφορίας, μας λέει ποια είναι η θέση που αυτοί οι εργάτες καταλαμβάνουν σε αυτή την οικονομία· το επίπεδο διαβίωσής τους είναι μάλλον ένα εμπόδιο και όχι ένας στόχος.¹⁵