Aυτοματοποίησέ το! “Διανέμοντας” αντίσταση στην εποχή της οικονομίας πλατφόρμας

του Jamie Woodcock¹,²

* Το κείμενο σε pdf

 

Στο καινούριο μου βιβλίοWorking the Phones³, δούλεψα σε ένα τηλεφωνικό κέντρο προσπαθώντας να καταλάβω την εργασιακή διαδικασία, διευθυντικές τεχνικές και νέες μορφές αντίστασης και οργάνωσης. Το παρόν άρθρο συνδέει την ανάπτυξη νέων διευθυντικών μεθόδων επίβλεψης και ελέγχου, συχνά συνδεδεμένων με την αυτοματοποίηση, από το τηλεφωνικό κέντρο μέχρι τη νέα “οικονομία πλατφόρμας” [gig economy]. Η πρόσφατη άνοδος της Uber, και νέων τύπου “Uber για τον X” εταιριών, όπως η Deliveroo, αντιπροσωεύει μια καινούρια μετατόπιση στις εργασιακές σχέσεις, γέρνοντας την ισορροπία ισχύος έντονα σε όφελος του κεφαλαίου. Αυτό εξαρτάται από την συμβατικά εξωτερική ανάθεση της εργασίας, ένα νομικίστικο κόλπο, υποστηριζόμενο με τις νέες τεχνολογικές μεθόδους επιτήρησης και ελέγχου. Τα τηλεφωνικά κέντρα πρόσφεραν έναν σημαντικό τόπο για την κατανόηση αυτών των αλλαγών καθώς βρίσκονται στην αιχμή τόσο της εξωτερικής ανάθεσης εργασίας [outsourcing] όσο και της ανάπτυξης αυτών των τεχνολογιών. Αυτό που ακολουθεί είναι ένα επιχείρημα που συνδέει το τηλεφωνικό κέντρο με την νέα “οικονομία πλατφόρμας”, μέσω μιας κατανόησης της αυτοματοποίησης και της τεχνολογίας, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα μερικά αρχικά ευρήματα από ένα νέο πρότζεκτ με τους εργάτες της Deliveroo.

Αυτοματοποίηση

Η αυτοματοποίηση έχει γίνει ιδιαίτερα ένα αντικείμενο της μόδας για συζήτηση, τόσο στην αριστερά όσο και ευρύτερα. Η αυτοματοποίηση έχει το δυναμικό να μετασχηματίσει την εργασία σε μια κλίμακα που δεν έχουμε ξαναδεί από τη βιομηχανική επανάσταση, δημιουργώντας τεράστιες ζώνες ανεργίας, όπως μπορεί να δει κανείς στον ισχυρισμό ότι σχεδόν οι μισές θέσεις εργασίας κινδυνεύουν να αυτοματοποιηθούν⁴. Ο Nick Srnicek και ο Alex Williams έχουν αναδείξει τη σπουδαιότητα του να αμοφισβητηθεί ο τρόπος που η αυτοματοποίηση συμβαίνει, επιχειρηματολογώντας για ένα καθολικό βασικό εισόδημα ως μια απάντηση⁵. Το κλειδί για την κατανόηση της αυτοματοποίησης είναι ότι δεν πρόκειται για μια ουδέτερη διαδικασία: μπορεί να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των ισχυρών ή να δώσει τη δυνατότητα στους ελεύθερους εργάτες να ξοδεύουν τον χρόνο τους με άλλα πράγματα. Ανάλογα, σε μεγάλο βαθμό, με την εφαρμογή της τεχνολογίας γενικότερα είναι μια διαμφισβητούμενη διαδικασία. Για παράδειγμα, η αυτοματοποίηση περιελάμβανε αρχικά την ενίσχυση της εργασίας με δάφορους τρόπους. Έχει μεταβάλει καθήκοντα που διεκπεραίωνε η εργασία για πάρα πολύ καιρό, αλλά τις περισσότερες φορές υστερεί πολύ από το μέλλον της επιστημονικής φαντασίας με ενσυναίσθητα ρομπότ και τις χωρίς τριβές αλληλεπιδράσεις που υπόσχεται.

Τα τηλεφωνικά κέντρα έχουν εξελιχθεί με τον χρόνο με την αυξανόμενη εφαρμογή της τεχνολογίας στην εργασιακή διαδικασία. Αρχικά, οι εργάτες καλούσαν χειροκίνητα τους τηλεφωνικούς αριθμούς από χαρτιά, αλλά με τον καιρό αυτά τα περιβάλλοντα μετασχηματίστηκαν σε εργασιακούς χώρους βαθιά διαμορφωμένους απο την ενσωμάτωση υπολογιστών και τηλεφώνων. Οι αυτόματες κλήσεις είχαν σαν αποτέλεσμα να κάνουν οι εργάτες πολύ περισσότερα τηλεφωνήματα, μειώνοντας σε ένα ελάχιστο τον χρόνο μεταξύ των κλήσεων. Η σεναριοποίηση των τηλεφωνικών συνομιλιών αφαίρεσε κάποια από την πνευματική εργασία που συμπεριελάμβανε η τηλεφωνική συνομιλία, ορθολογικοποιώντας και κανονικοποιώντας την. Αυτά έδωσαν τεράστια ώθηση στην παραγωγικότητα των εργατών των τηλεφωνικών κέντρων, ενισχυμένη από την τεχνολογική επιτάχυνση. Αυτό ήταν επιτυχημένο στα τηλεφωνικά κέντρα γιατί η ολοκλήρωση τηλεφώνων και υπολογιστών κάνει αυτή την εργασία ιδαίτερα δεκτική σ’ αυτό⁶. Επιπλέον, τα τηλεφωνικά κέντρα αναδύθηκαν σε μια εποχή απορρύθμισης, συχνής στον οικονομικό τομέα στο ΗΒ, οδηγώντας σε μια ραγδαία αύξηση των πωλήσεων⁷.

Το επόμενο βήμα αυτοματοποίησης έφερε τη δυνατότητα όχι απλά ενίσχυσης του πώς διεκπεραιώνεται η δουλειά, αλλά την πλήρη εκτόπιση ανθρώπων από τη διαδικασία, σε κάποιους τομείς. Ως αποτέλεσμα, αυτό εγείρει τη δυνατότητα μαζικής ανεργίας. Αλλά η ιστορία της τεχνολογίας στους εργασιακούς χώρους, είναι μια ιστορία που σημαδεύεται από την αμφισβητούμενη εισαγωγή νέων μεθόδων επιτήρησης και ελέγχου από τη διοίκηση, περιλαμβάνοντας μια μάχη σχετικά με το πώς διεκπεραιώνεται η εργασία και κάτω από ποιες συνθήκες. Η επόμενη μετατόπιση περιλαμβάνει αυξημένες τεχνολογικές δυνατότητες αυτοματοποίησης. Ο Μαρξ κάνει μια σημαντική διάκριση ανάμεσα στο “εργαλείο” και τη “μηχανή”, που είναι χρήσιμο να τη λάβουμε υπόψιν μας εδώ. Η μηχανή ήταν “ένας μηχανισμός που, αφού τεθεί σε κίνηση, πραγματοποιεί με τα εργαλεία της την ίδια διαδικασία/λειτουργία που έκανε προηγουμένων ο εργάτης με αντίστοιχα εργαλεία”⁸. Αυτή η αντιγραφή της εργασίας συχνά γίνεται με λάθη και σφάλματα, ιδιαίτερα καθώς ο πραγματικός κόσμος είναι πολύ πιο αντιφατικός και μπερδεμένος από όσο επιτρέπει ο σχεδιασμός. Για παράδειγμα, οι γραμμές συναρμολόγησης με ρομπότ έχουν την τάση να χρειάζονται εργάτες σε ετοιμότητα για να διορθώνουν λάθη στην ευθυγράμμιση και πράγματα που φεύγουν από τη θέση τους. Αυτό το επόμενο κύμα αυτοματοποίησης θα καθοδηγείται από ένα καινούριο είδος αυτοματοποίηση: αντί της απλής αυτοματοποίησης καθηκόντων στη βάση της αναπαραγωγής των προηγούμενων δράσεων του εργάτη, πρόκειται για αυτοματοποίηση υποβοηθούμενη από την τεχνητή νοημοσύνη που μπορεί να αυτοδιορθώνεται και να μαθαίνει με διάφορους τρόπους.

Ο κίνδυνος είναι να θεωρήσουμε την αυτοματοποίηση σε πολύ γενικούς όρους, να την σκεφτόμαστε ως ένα σημείο ρήξης που θα πυροδοτήσει μια μετατόπιση εποχής στην ανθρώπινη ύπαρξη, ένα σκαλοπάτι στην “ιδιομορφία” του Ray Kurzweil⁹. Όμως, όπως έχει επιχειρηματολογήσει ο Michael Burawoy: “στην πραγματικότητα, οι μηχανές εγκολπώνουν έναν αριθμό δυνατοτήτων, αρκετές από τις οποίες συστηματικά μάλλον ματαιώνονται, αντί να αναπτύσσονται, από το κεφάλαιο¹⁰. Η τεχνολογική πρόοδος δεν είναι γραμμική, αλλά οι δυνατότητές της διαμορφώνονται βαθιά από το κεφάλαιο. Ειδικότερα στον εργασιακό χώρο, ο Harry Braverman ισχυρίζεται ότι η τεχνολογία ήταν προσδεμένη τόσο με την αποδοτικότητα όσο και τον έλεγχο, καθώς “ο μηχανικός εξοπλισμός προσφέρει στη διοίκηση την ευκαιρία να κάνει με εντελώς μηχανικά μέσα αυτό που προηγουμένως προσπαθούσε να κάνει με οργανωτικά και πειθαρχικά μέσα”¹¹. Αυτή η μέθοδος ελέγχου είναι που είχε τεράστια επιτυχία στα τηλεφωνικά κέντρα, δημιουργώντας συνθήκες μετα-βιομηχανικής εργασίας που έχουν “γίνει όχι το όνειρο του Daniel Bell, αλλά ο εφιάλτης του Harry Braverman”¹².

Καπιταλισμός πλατφόρμας και oικονομία πλατφόρμας

Το τηλεφωνικό κέντρο μπορεί να κατανοηθεί ως μια αρχετυπική μορφή σύγχρονης εργασίας, που έρχεται να συμβολίσει τις μετατοπίσεις από την βιομηχανική εργασία στην εργασία στις υπηρεσίες. Οι εργάτες βρίσκονται συχνά από εξωτερικές αναθέσεις, και γενικά απασχολούνται σε συνθήκες επισφάλειας, με δουλειά που είναι αγχωτική, δύσκολη και σε ξεζουμίζει συναισθηματικά. Στην απουσία ισχυρού συνδικαλισμού ή οραγανώσεων στους χώρους εργασίας, οι διοικήσεις έχουν σχετικά ελεύθερο πεδίο να σχεδιάζουν και να υλοποιούν δεσποτικές μεθόδους δημιουργίας, ουσιαστικά, ενός “ηλεκτρονικού Πανοπτικού”¹³. Τα υψηλά επίπεδα επιτήρησης έχουν γίνει συνώνυμα με αυτό το είδος εργασίας, μαζί με την διαδεδομένη/διάχυτη χρήση δεικτών [metrics] και διεστραμμένων προσπαθειών τυποποίησης [gamification]. Το τηλεφωνικό κέντρο παρέχει ένα πανίσχυρο μοντέλο για τους μάνατζερ να μειώνουν τα κόστη και να υπερεκμεταλλεύονται τους εργάτες, μοντέλο που η έμπνευσή του παρουσιάζεται όλο και περισσότερο και σε άλλα είδη εργασίας. Η ανάπτυξη αυτών των τεχνολογικών μεθόδων επιτήρησης και ελέγχου έχει προσφέρει πολύτιμες ενοράσεις σχετικά με τη διαχείριση του μετασχηματισμού της εργασίας μετά την οικονομική κρίση του 2008, σε αυτό που ο Paul Mason έχει περιγράψει ως “ανάκαμψη χωρίς δουλειές”¹⁴. Η ανάπτυξη της “οικονομίας πλατφόρμας” έχει οδηγηθεί από την “οικονομία της ισχνής πλατφόρμας”, αναπτυσσόμενη μέσα σε ένα πλαίσιο που “τελικά εμφανίζεται ως μια διέξοδος [outlet] για το πλεονάζον κεφάλαιο σε μια εποχή υπερβολικά χαμηλών επιτοκίων και δεινών ευκαριών επένδυσης παρά ως η πρωτοπορία που προορίζεται να αναζωογονήσει τον καπιταλισμό”¹⁵.

Αυτές οι πλατφόρμες ισχυρίζονται ότι φέρνουν κοντά ανθρώπους που χρειάζονται μια υπηρεσία με αυτούς που είναι έτοιμοι να την προσφέρου: διαδρομές με ταξί στην περίπτωση της Uber, ενώ για την Deliveroo είναι η διανομή φαγητού. Οι εργαζόμενοι στην Deliveroo και την Uber ταξινομούνται λανθασμένα ως αυτο-απασχολούμενοι ανεξάρτητοι εργολάβοι, παρά το ότι πρέπει να πληρώσουν μια προκαταβολή για μια στολή που πρέπει να φοράνε και το ότι οι εργασιακές τους σχέσεις είναι πολύ κοντά σ’ αυτές ενός εργάτη, αλλέ με “κουρεμένες” τις περισσότερες υποχρεώσεις για τον εργοδότη. Συνεπώς αποτελεί μια συνειδητή επιλογή ότι στο παρόν άρθρο να χρησιμοποιήσουμε τον όρο “εργάτης” σε αντίθεση με το μακροσκελές νομικό κατασκεύασμα που αυτή τη στιγμή υποστηρίζει το επιχειρηματικό μοντέλο αυτών των πλατφορμών¹⁶. Αυτή η διαδικασία της “συμβατικής” εξωτερικής ανάθεσης εργατών έχει περιγραφεί ως “μαύρη ψηφιακή εργασία” [digital black box labor]¹⁷. Ο όρος προσπαθεί να συλλάβει πώς διάφοροι οργανισμοί προσπαθούν να συσκοτίσουν την εργασία που είναι κομβική στα επιχειρηματικά τους μοντέλα, μειώνοντας τις υποχρεώσες/ευθύνες της εταιρίας και κάνοντάς τες να μοιάζουν σαν μια πιο ελκυστική επενδυτική ευκαιρία. Συνεπώς, είναι ένα πολύ σημαντικό καθήκον να αποκαλύψουμε τις συνθήκες αυτού του είδους εργασίας και να αμφισβητήσουμε την ψευδή κατηγοριοποίησή της.

Στη Deliveroo, το ηλεκτρονικό πανοπτικόν του τηλεφωνικού κέντρου προσαρμόζεται σε ένα γεωγραφικά διεσπαρμένο πλαίσιο που διαμεσολαβείται διαδικτυακά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι εργάτες να αποκτούν και να εσωτερικοποιούν την πίεση της διαχείρισης, κάτι που συχνά υποστηρίζεται από την άμεση τιμωρία ή την επισφάλεια των αβέβαιων συμβάσεων και μια σχεδόν καθολικά καθυβριζόμενη εργασιακή εμπειρία – τόσο από τους εργάτες όσο και από τον κόσμο που καλεί. Για τους εργάτες στην οικονομία πλατφόρμας, είτε οδηγούν ταξί Uber ή παραδίδουν takeaway για τη Deliveroo, αυτή η πίεση φανερώνεται μέσω μιας διαδικτυακής εφαρμογής. Οι εργάτες παρακολουθούνται/επιτηρούνται ενδελεχώς/πολύ λεπτομερειακά, σημειώνοντας τους ακριβείς χρόνους και τις διαδρομές που ακολουθούνται, ενώ οι πελάτες παρέχουν τις δικές τους βαθμο/αξιολογήσεις. Αλλά, σε αντίθεση με το τηλεφωνικό κέντρο, η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε έναν εργάτη της Deliveroo και τη διεύθυνση είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Η συμβατική εξωτερική ανάθεση όχι μόνο εδραιώνει επισφαλείς συνθήκες απασχόλησης αλλά, επίσης, λειτουργεί σε ένα πλαίσιο στο οποίο οι εργάτες μπορούν να έχουν φυσική επαφή με την εταιρία μόνο όταν υπογράφουν – και αυτή η επαφή είναι επίσης με άλλους επισφαλείς εργάτες που έχουν διοριστεί στα κέντρα προσλήψεων – ή με εργάτες τηλεφωνικών κέντρων αν κάτι πάει στραβά. Αντί της φυσικής επιτήρησης και διεύθυνσης που βρίσκεται στο βασίλειο του εργοστασίου, ή την επαυξημένη επιτήρηση του τηλεφωνικού κέντρου, υπάρχει διεύθυνση/διοίκηση με το αλγοριθμικό Πανοπτικόν. Στις συνεντεύξεις που έχω κάνει μέχρι τώρα, οι εργάτες της Deliveroo έχουν περιγράψει με λεπτομέρεια με ποιο τρόπο “δεν υπάρχει ένα πρόσωπο που σου λέει τι να κάνεις, είναι ο αλγόριθμος” και ότι “ο αλγόριθμος είναι το αφεντικό¹⁸. Αυτοί δουλεύουν στον αλγόριθμος, εμείς δουλεύουμε στον αλγόριθμο, αυτοί απλά ερμηνεύουν τους αριθμούς που παράγουμε εμείς”¹⁹. Η λειτουργία της διεύθυνσης επιτελείται κυρίως στη μορφή email που αξιολογούν/βαθμολογούν την απόδοση. Αν και δεν λένε στους εργάτες τους πραγματικούς στόχους αλλά μόνο αν τους έχουν “πιάσει” ή όχι. Αυτό εισάγει την απαίτηση της αυτορύθμισης που υπάρχει στο Πανοπτικόν, που ενσταλάζει/εγχαράζει το συναίσθημα ότι διαρκώς ακολουθείσαι και παρακολουθείσαι, παρά την απουδία ενός φυσικού αντικειμένου ή επιστάτη/επιβλέποντα.

Αντί να απαλείφει τη δυνατότητα της αντίστασης, αυτή η καινούρια ενσάρκωση του Πανοπτικού μάλλον δημιουργεί μια διπλή επισφάλεια για την πλατφόρμα της Deliveroo. Η έλλειψη εργασιακών δικαιωμάτων και η επικίνδυνη φύση της εργασίας σημαίνει ότι οι εργάτες απομένουν με ελάχιστη προστασία. Όπως εξηγεί ένας συνεντευξιαζόμενος:

Είμαι νέος, δεν έχω κάποια οικογένεια να φροντίσω, δεν είναι και τόσο άσχημα για μένα βραχυπρόθεσμα. Αλλά μακροπρόθεσμα φοβάσαι, πραγματικά φοβάσαι. Αν θέλω να πάω διακοπές, πρέπει να μαζέψω λεφτά, αν τρακάρω ή σπάσω το πόδι μου δεν μπορώ να δουλέψω. Αν δεν μπορώ να δουλέψω δεν μπορώ να πληρώση το νοίκι, δεν μπορώ να πάω διακοπές οπότε είναι μια διαδικασία αρκετά σκληρή²⁰.

Αυτές οι συνθήκες δημιουργούν προφανείς δομικές δυσκολίες για οργάνωση, αλλά επίσης συγκαλύπτουν μια επισφάλεια για την ίδια την πλατφόρμα. Η διευθυντική λειτουργία που συναντάμε σε άλλους εργασιακούς χώρους ανατίθεται επίσης εξωτερικά ως επί το πλείστον, σε αυτό το μοντέλο της “ισχνής πλατφόρμας”, που σημαίνει ότι ο οργανισμός έχει λίγα εργαλεία στη διάθεσή του για να αντιμετωπίσει μια οργανωμένη αντίσταση²¹.

Πώς αντιστέκονται οι εργάτες στην οικονομία πλατφόρμας

Το ενδιαφέρον μου στην “οικονομία πλατφόρμας” ξεκίνησε από ένα παρόμοιο σημείο με το σχέδιο για τα τηλεφωνικά κέντρα: εδώ βρισκόταν μια καινούρια και ραγδαία αναπτυσσόμενη μορφή εργασίας, η οποία δημιουργεί πολλά παράπονα και αδικίες αλλά δεν έχει σημάδια παραδοσιακής οργάνωσης εργασιακού χώρου. Όπως ακριβώς και στην περίπτωση των τηλεφωνικών κέντρων, η δυνατότητα οργάνωσης των εργατών στην “οικομνομάία πλατφόρμας” έχει ξεγραφτεί πολύ γρήγορα. Η επωδός για τους οδηγούς στην Uber ήταν ότι δεν υπάρχει φυσικός εργασιακός χώρος ούτε τρόπος συνάντησης, οπότε δεν μπορούν να σχηματιστούν τα δίκτυα που χρειάζονται για οργάνωση. Είναι, ίσως, ακριβέστερο ότι αυτές οι αμφιβολίες προέρχονταν κυρίως από ανθρώπους που πίστευαν ότι δεν θα μπορούσαν να προσεγγίσουν τους οδηγούς της Uber για να τους οργανώσουν, μια άμυνα από την πλευρά των υπαρχόντων συνδικάτων σχετικά με το γιατί δεν μπορούσαν να δικαιολογήσουν πόρους για μια καμπάνια. Αντίθετα, αυτό που δείχνει η περίπτωση της Deliveroo είναι ότι συχνά αυτές οι πλατφόρμες απαιτούν το μάζεμα των εργατών σε διάφορα σημεία – σημεία συνάντησης – ώστε οι εργάτες να είναι στην καλλίτερη δυνατή θέση για να ξεκινήσουν μια παράδοση. Ακόμα και χωρίς αυτό, οι οδηγοί της Deliveroo συναντιούνται σε διάφορα σημεία μέσα στην πόλη, από δημοφιλή εστιατόρια μέχρι πολυσύχναστες διασταυρώσεις, ένα θέαμα που είναι πλέον πανταχού παρόν σ’ ολόκληρο το Λονδίνο. Η Uber κατάλαβε ότι ήταν εύκολο να βρει οδηγούς της Deliveroo, με πολλαπλές αναφορές για παραγγελίες της Deliveroo στα κεντρικά της Uber, όπου οι μάνατζερ προσπαθούσαν να στρατολογήσουν οδηγούς στην ανταγωνιστική υπηρεσία. Αυτοί οι οδηγοί δεν είναι εντελώς κατακερματισμένοι ανάμεσα σε ψηφιακές πλατφόρμες, αλλά παραμένουν “προσδεμένοι” στους μεγάλους και μικρούς δρόμους, πολύ πραγματικά μέρη της πόλης. Πρέπει επίσης να παρατηρήσουμε ότι οι οδηγοί της Uber πρέπει να εμφανίζουν έγγραφα, και τα γραφεία που συμβαίνει αυτό παρέχουν ένα σημαντικό σημείο δυνητικής επαφής, παρά το γεγονός ότι ο οδηγός της Uber στο Λονδίνο είναι πάντα μόνο μια σύντομη διαδρομή και ένα αίτημα στη δικτυακή εφαρμογή, μακριά.

Σε αντίθεση με το τηλεφωνικό κέντρο, όπου εργάστηκα κρυφά για έξι μηνες, έχω εμπλακεί, από την προηγούμενη χρονιά, σε μια ενεργητική εθνογράφηση/εθνογραφία με τους εργάτες της Deliveroo. Αυτό σήμαινε να παίρνω μέρος σε μερικές δράσεις πριν από την απεργία, και ακόμα μεγαλύτερη δραστηριότητα μετά από την μη-προκηρυγμένη απεργιακή δράση.

Όπως έχω αναφέρει λεπτομερειακά²² αλλού, η αυτοοργάνωση των εργατών της Deliveroo, μαζί με την υποστήριξη του κλάδου των ταχυμεταφορέων της IWGB, είναι εξαιρετική πηγή έμπνευσης. Η εξαήμερη απεργία ήταν μια αυθόρμητη αντίδραση στη μονομερή προσπάθεια της Deliveroo να καταργήσει την πληρωμή με την ώρα και να την αντικαταστήσει με μια πληρωμή “με-την-παράδοση” μόνο. Η δράση οργανώθηκε πρωτίστως στην εφαρμογή WhatsApp, οικοδομώντας πάνω σε προϋπάρχοντα δίκτυα, μερικά από τα οποία είχαν δημιουργηθεί στα σημεία συνάντησης που είχαν προσδιοριστεί σε κάθε περιοχή από τη Deliveroo. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια πολύ ζωντανή καμπάνια που κυκλοφόρησε ευρύτατα στα κοινωνικά δίκτυα.

Στην απεργία στην UberEATS²³, που ακολούθησε λίγο μετά την απεργία στη Deliveroo την προηγούμενη χρονιά, επιχειρήθηκε μια αντίστοιχη προσέγγιση. Υπήρξε από την Uber μια ειδική προσφορά που σήμαινε μια έκπτωση 5 λιρών για την πρώτη παραγγελία. Οι απεργοί, μαζί με μερικούς ακόμα από τη Deliveroo, συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν αυτή την προσφορά. Ξεκίνησαν να κάνουν παραγγελίες αξίας μικρότερης από 5 λίρες, παίρνοντας έτσι και ένα ελεύθερο γεύμα και έναν άλλον οδηγό ο οποίος θα μπορούσε να πειστεί να συμμετάσχει στην “ανεπίσημη” απεργία. Όσοι απεργούσαν μαζεύονταν γύρω από τον οδηγό ζητωκραυγάζοντας και φωνάζοντας “log out”²⁴ – το ισοδύναμο στην οικονομία πλατφόρμας του “κατεβάσματος” των εργαλείων – σε μια αυθόρμητη πορεία. Η Uber, που είχε απόλυτη επίγνωση της δράσης που εξελισσόταν, βρήκε έναν τρόπο να σταματήσει τις παραγγελίες προς τη διαδήλωση, αποτρέποντας περισσότερους οδηγούς να συμμετάσχουν σ’αυτήν εκείνη την ημέρα. Όπως εξήγησε ένας από τους οδηγούς από τους οποίους πήρα συνεντεύξεις, όπως και η διασκέδαση που οι απεργοί πήραν από τη δράση, έδειξαν επίσης ότι μπορούσαν να “καταλάβουν το σύστημα κατά κάποιο τρόπο…αν είναι μια ανεπίσημη απεργία…είναι σαν καθιστική διαμαρτυρία²⁵”. Αυτό ακολουθήθηκε από κουβέντες σχετικά με το πώς οι πλατφόρμες οι ίδιες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ενάντια στον εαυτό τους, παρόμοια με τη χρήση “επιθέσεων κλήσεων” σε inbound τηλεφωνικά κέντρα στην Τουρκία, στα οποία ακτιβιστές οργάνωσαν μαζικά τηλεφωνήματα στα κέντρα ώστε να διαδώσουν πληροφορίες και να προσπαθήσουν να οργανωθούν²⁶.

Η καμπάνια στην Deliveroo εξακολουθεί να χτίζεται, με την IWGB να μάχεται αυτή τη στιγμή για την αναγνώριση ενός συνδικάτου. Αυτό θα σήμαινε, αν πετύχει, τεράστιες αλλαγές στις συνθήκες για τους εργάτες στην Deliveroo καθώς αν ανατραπεί το κίβδηλο καθεστώς απασχόλησης, οι εργάτες θα δικαιούνταν, μεταξύ άλλων δικαιωμάτων, αποδοχές στις διακοπές και στην περίπτωση ασθένειας. Η καμπάνια [στο Λονδίνο] ακολουθήθηκε από καμπάνιες στο Leeds, στο Μπρίστολ, στο Μπράιτον και σε έναν αυξανόμενο αριθμό σημείων που η Deliveroo αρχίζει να στήνεται. Υπήρξε επίσης μια πρόσφατη απεργία Ιταλών εργατών στην Foodora, μια παρόμοια εταιρία διανομής φαγητού²⁷. Αυτά τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι είναι δυνατόν για τους εργάτες να οργανωθούν στην “οικονομία πλατφόρμας”, πειραματιζόμενοι με καινούριους τρόπους οργάνωσης ενώ παράλληλα προσαρμόζουν παλιότερες τεχνικές.

Αυτοματοποίηση στις δουλειές μεταφοράς και διανομής

Η ταξική πάλη στα τηλεφωνικά κέντρα αποκτά ένα ιδιαίτερο χρώμα και μορφή εξαιτίας της διάχυτης άρνησης εργασίας και της (ίσως αναγκαστικής) έλλειψης ενός πιο θετικού οράματος σχετικά με το πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ένα τηλεφωνικό κέντρο πωλήσεων. Υπάρχει μια διαφορετική διάσταση με την εργασία στις μεταφορές και στη διανομή/παράδοση, με δεδομένο ότι υπάρχει ένας εναλλακτικός τρόπος εκτέλεσής τους που επιχειρείται τώρα να επιβληθεί στον κοντινό ορίζοντα. Η Uber έχει κάνει ξεκάθαρο ότι ο στόχος της είναι να αυτοματοποιήσει τις υπηρεσίες της με οχήματα χωρίς οδηγί, δοκιμάζοντας ήδη υπηρεσίες με την Toyota, την Volvo, και τώρα την Mercedes Benz, που θα κάνει την εταιρία να “λειτουργεί ένα δίκτυο αυτοκινήτων χωρίς οδηγό που θα μπορούν να “κρατηθούν” μέσα από την εφαρμογή της Uber²⁸”. Για την Deliveroo αυτό παραμένει μια δυνατότητα, αν και η αντίπαλη εταιρία Just Eat έχει ήδη ξεκινήσει να δοκιμάζει ένα ρομποτικό όχημα διανομής στο Λονδίνο. Όπως παρατήρησε ένας αναλυτής της TCC Global: “Είναι μια αξιέπαινη και τολμηρή ιδέα, αλλά αναρωτιέμαι επίσης πώς αυτό θα μπορούσε να αναπτυχθεί σε μεγάλη κλιμακα όταν υπάρχει ήδη μια ανθρώπινη εναλλακτική με πολύ χαμηλό κόσοτος²⁹”. Παρ’ όλα αυτά, οι τιμές των αυτόνομων οχημάτων και των drones μειώνονται και είναι πολύ πιο συνεργάσιμα από τους εργάτες, κάτι που σημαίνει ότι η αυτοματοποίηση αυτών των τομέων γίνεται ραγδαία μια πιθανότητα. Από μια καθαρά ακαδημαϊκή οπτική αυτό μπορεί να δημιουργεί μια αίσθηση αναπόφευκτου και ήττας – αυτοί οι τομείς πρόκειται να αυτοματοποιηθούν έτσι κι αλλιώς, οπότε γιατί να ασχολούμαστε με την ανάδυση των αγώνων εκεί;

Η αυτοματοποίηση, όπως και η τεχνολογία που την διευκολύνει και την αναπτύσσει, δεν είναι ουδέτερη. Μάλλον αναδύεται από συγκεκριμένα σύνολα κοινωνικών σχέσεων, αντανακλώντας το πλαίσιο από το οποίο αναδύεται, και στη συνέχεια χρησιμοποιείται ως μέρος μιαςς παρέμβασης σ’ αυτές τις κοινωνικές σχέσεις. Η διαμάχη γύρω από την αυτοματοποίηση θα πρέπει να ειδωθεί από την οπτική των εργατών που κάνουν αυτές τις δουλειές τώρα, αντιστεκόμενοι στην αναδιοργάνωσή τους, και σκεπτόμενοι πώς θα έμοιαζαν άλλες εναλλακτικές. Όπως έχει παρατηρήσει ο Μαρξ:

“Η ειδική δεξιότητα κάθε μεμονωμένου χειριστή μηχανής, δεξιότητα που έχει τώρα χάσει κάθε σημασία, εξαφανίζεται ως μια απειροελάχιστη ποσότητα μπροστά στα μάτια της επιστήμης, τις γιγάντιες φυσικές δυνάμεις και τη μάζα της κοινωνικής εργασίας που ενσαρκώνεται στο σύστημα αυτού του εξοπλισμού, ο οποίος μαζί με αυτές τις τρεις δυνάμεις, συνιστά την εξουσία του “αφέντη”.³⁰

Ο “αφέντης” ενισχύεται τώρα σε πολύ μεγάλο βαθμό από νέες τεχνολογίες, επικρέμοντας την απειλή της αυτοματοποίησης πάνω από όλο και ευρύτερες ομάδες εργατών³¹. Αυτή η απειλή καθιστά ακόμα πιο σημαντικό να βρούμε τρόπους να κάνουμε τις “μηχανές” να μην υπηρετούν πλέον τον “αφέντη”, βλέποντας αυτές τις προσπάθειες όχι ως ήττες σε μάχη αλλά μέρος μιας εναλλακτικής. Αντί να αποδεχόμαστε ή να απορρίπτουμε άκριτα νέες τεχνολογίες πρέπει, μάλλον, να ξεκινήσουμε τη δική μας ανάλυση από αυτά τα ερωτήματα. Αυτό σημαίνει να σκεφτούμε ποιος σχεδιάζει αυτές τις τεχνολογίες και κάτω από ποιές πιέσεις, ποιες νέες μορφές οργάνωσης και εκμετάλλευσης αναδύονται από τη χρήση τους και πώς η τεχνολογία μετασχηματίζει την εργασία και τις καθημερινές ζωές γενικότερα. Από τα τηλεφωνικά κέντρα μέχρι την “οικονομία πλατφόρμας”, η τεχνολογία έχει χρησιμοποιηθεί για την κυριαρχία πάνω στους εργάτες και την εκμετάλλευση τους. Αξίζει, παρ’ όλα αυτά, να θυμόμαστε ότι οι υπολογιστές και η αυτοματοποίηση υπόσχονταν κάποτε συναρπαστικές δυνατότητες, αλλά αυτή η δημιουργικότητα και οι δυνατότητες διαστράφηκαν και αναδιαμορφώθηκαν στον καπιταλισμό πλατφόρμας του παρόντος. Μέσα από δουλειά μπορούμε να καταλάβουμε ότι παρά τις δυστοπικές ενδείξεις, αυτό το παρόν παραμένει διεκδικούμενο και αμφισβητούμενο, και ότι ένα καινούριο είδος πολιτικής μπορεί, για μια ακόμα φορά, να φέρει το απελευθερωτικό δυναμικό της τεχνολογίας και πάλι πίσω στον πολιτικό ορίζοντα.