Καταλωνία: πόσες διαιρέσεις;

του Stéphane Ortega¹

Αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν στη Βαρκελώνη την Κυριακή 8 Οκτωβρίου για την παραμονή της Καταλωνίας στην Ισπανία. Οργανωμένη από τους υποστηρικτές της σκληρής γραμμής ενάντια στους αυτονομιστές και συχνά φλερτάροντας με τα σύμβολα του φρανκισμού, η διαδήλωση έφερε μαζί πολλούς Καταλανούς που είναι εχθρικοί σε έναν χωρισμό με τη Μαδρίτη.

Αυτό το Σαββατοκύριακο, οι φωνές των υποστηρικτών της ανεξαρτησίας σίγησαν. Ο αναβρασμός και ο κοχλασμός υπέρ της καταλανικής δημοκρατίας έδωσαν τόπο σε άλλες εκφράσεις. Οι δρόμοι της Βαρκελώνης είχαν καθαρίσει από τις αφίσες για το δημοψήφισμα, κι αυτές εναντίον της καταστολής ή που καλούσαν στη γενική απεργία. Επικρατούσε η εμπορική δραστηριότητα ενός συνηθισμένου Σαββάτου.

Το Σάββατο το μεσημέρι, αρκετές χιλιάδες Βαρκελωνέζοι μαζεύονται στην πλατεία Sant Jaume. Όλοι ντυμένοι στα λευκά, κάνουν έκκληση για διάλογο και ειρήνη. Αρνούμενοι να φοράνε είτε τα χρώματα της ανεξαρτησίας είτε τα χρώματα της ενότητας της Ισπανίας, προτρέπουν τους πολιτικούς ηγέτες της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης να μιλήσουν ο ένας στον άλλον. Η πλατεία που κοιτάζει το δημαρχείο καθοδηγούενη από την Ada Colau, υποστηριζόμενη από το Podemos, και το Κυβερνείο της Καταλωνίας κυριαρχούμενο από τον συνασπισμό της ανεξαρτησίας (PEDCAT, ERC, CUP) είναι γεμάτες σαν “αυγό”. Οι παρακείμενοι δρόμοι ξεχύλιζαν από κόσμο. Ένα σύνθημα δίνει τον τόνο: “περισσότερος διάλογος, λιγότερη τεστοστερόνη”.

Προϊόν της πρωτοβουλίας μιας ομάδας δικηγόρων και περνώντας στα κοινωνικά δίκτυα με το hashtag “Parlem” (“Ας μιλήσουμε”), το μάζεμα αυτό φέρνει κοντά κυρίως ελεύθερους επαγγελματίες και τον επιχειρηματικό κόσμο. “Θέλουμε να εκφραστούμε. Δεν θέλουμε μια μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας ή την απειλή του άρθρου 155 του Συντάγματος [που καταλύει την αυτονομία της περιοχής]. Ο Μαριάνο Ραχόι και ο Carles Puigdemont δεν είναι επαρκείς για το καθήκον αυτό”, εξηγεί η Pascale, μια Γαλλίδα που ζει στην Καταλωνία για 25 χρόνια και της οποίας ο σύζυγος έχει έναν εκδοτικό οίκο. Αν και δεν είναι εχθρική στην ιδέα μιας ευρύτερης αυτονομίας για την Καταλωνία, προτίθεται, ωστόσο, να κατέβει στη διαδήλωση υπέρ της ενότητας της Ισπανίας την επόμενη μέρα. Την ίδια στιγμή, αντίστοιχες πορείες γίνονται μπροστά στα δημαρχεία σε ολόκληρη τη χώρα.

Τα δικαιώματα βγαίνουν στον δρόμο

Όμως, στη Μαδρίτη, το μπλοκ των υπερασπιστών του κατευνασμού και της συμφιλίωσης με τα λευκά, ανταγωνίζεται μια δεύτερη πορεία 200 μέτρα πιο κάτω με τα χρώματα της ισπανικής σημαίας. Αρκετές χιλιάδες άτομα δείχνουν την απόρριψή τους για την ανεξαρτησία, σε μια διαδήλωση που υποστηρίζεται από το Λαϊκό Κόμμα (Partido Popular, PP) και τους Ciudadanos². Οι “πραξικοποηματίες στη φυλακή” φωνάζουν διαδηλωτές που έχουν στοχοποιήσει τους Καταλανούς πολιτικούς. Έκφραση της υποστήριξης στην κυβέρνηση και τον βασιλιά και μια γενική πρόβα πριν από τη μεγάλη διαδήλωση υπέρ της ενότητας της Ισπανίας που είναι για την Κυριακή σε καταλανικό έδαφος.

“Μείνετε στα σπίτια στη διάρκεια της φασιστικής διαδήλωσης!”. Είναι η εντολή που κυκλοφορεί στη Βαρκελώνη στις τάξεις των αυτονομιστών αλλά και σε όλους τους χώρους του μαχητικού συνδικαλισμού, του αντιφασισμού και των αναρχικών στην Καταλωνία. Στην Καταλωνία μια διαδήλωση με τα χρώατα της εθνικής σημαίας ξυπνά τις σκοτεινές ώρες του φρανκισμού που καταπίεσε την επιθυμία για ανεξαρτησία με το αίμα. Στο όνομα της ενότητας της Ισπανίας. Η διαδήλωση της Κυριακής καλείται από την Κοινωνία των Πολιτών της Καταλωνίας (SCC), μια ένωση. Αλλά υποστηρίζεται και από το PP, στο οποίο οι νοσταλγοί του φρανκισμού είναι πολυάριθμοι, και από τους Ciudadanos που ζητούν από την κυβέρνηση να εφαρμόσει το άρθρο 155 του ισπανικού Συντάγματος.

Ωστόσο, η διαδήλωση μετατρέπεται σε ένα παλιροϊκό κύμα στους δρόμους της Βαρκελώνης. Η διαδρομή επιμηκύνεται την Κυριακή το πρωί, αλλά και πάλι ξεχειλίζει σε όλους τους γειτονικούς δρόμους της πορείας. Αρκετές δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές ήρθαν με εκατοντάδες λεωφορεία από ολόκληρη την Ισπανία, που είχαν ναυλωθεί για την περίσταση. Αυτό το ραντεβού ενάντια στην ανεξαρτησία κατάφερε να μαζέψει μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας πολύ ευρύτερα από τους διοργανωτές. Από 350.000 διαδηλωτές, σύμφωνα με την καταλανική αστυνομία, μέχρι 950.000, σύμφωνα με τους διοργανωτές, βάδισαν στο Gare de France για το κλείσιμο της πορείας. Οι Σοσιαλιστές δεν είχαν επίσημα καλέσει αλλά οι ακτιβιστές τους είχαν προσκληθεί να συμμετάσχουν.

Ο τόνος της επίδειξης δύναμης είναι λιγότερο παραδοσιακός από την προηγούμενη μέρα στη Μαδρίτη. Αλλά εδώ κι εκεί αγγίζει την επιθετικότητα. “Ο Puigdemont στη φυλακή”, ένα σύνθημα αρκετά ρεβανσιστικό υιοθετείται από πολλούς διαδηλωτές. Η παραμικρή εμφάνιση τηλεοπτικών καμερών στην πορεία προκαλεί συνθήματα: “Μα πού είναι το TV3 [καταλανική τηλεόραση]; Χειραγωγεί”. Οι διαδηλωτές φωνάζουν: “δεν είμαστε φασίστες, είμαστε Ισπανοί”, φασιστικοί χαιρετισμοί εμφανίζονται συχνά. Ο αριθμός των στρατιωτικών διασήμων [insignia] και ρούχων ή των ακροδεξιών συμβόλων δεν είναι εντελώς περιθωριακός. Μερικά βαν της καταλανικής αστυνομίας στοχοοποιούνται σε οξεία αντίθεση με τις τιμές [tribute] που αποδίδονται στην Civil Guardia νωρίτερα το πρωί από διαδηλωτές στο Paseo de Gracia.

Αβεβαιότητες και διαιρέσεις

Όμως, είναι μια επίδειξη δύναμης που δύσκολα μπορούν να παρακάμψουν οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας. Η διαδήλωση κεφαλαιοποίησε τον φόβο καθώς και το πολιτικό κενό που περιβάλλει την επαύριο του δημοψηφίσματος της 1ης Οκτωβρίου. Αν και το 90% του 43% όσων ψήφισαν ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας, η καταλανική κυβέρνηση απέρριψε την μονομερή της ανακήρυξη της ανεξαρτησίας. Η κεντρική κυβέρνηση άδραξε την ευκαιρία να πάρει το προβάδισμα υποστηρίζοντας τις διαδηλώσεις του Σαββατοκύριακου και ενθαρρύνοντας την αποχώρηση των κεντρικών γραφείων εταιριών που είχαν την έδρα τους στην Καταλωνία. Αρκετές καταλανικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Caixa, η οποία διατηρεί τους λογαριασμούς της Generalitat, μετακινήθηκαν σε άλλες ισπανικές περιοχές. Ο φόβος μιας οικονομικής καταστροφής οφελεί τη Μαδρίτη. Οι αυστηρές ομιλίες της κυβέρνησης και του βασιλιά την τελευταία εβδομάδα έχουν αναζωπυρώσει τον φόβο μας επιστροφής στις σκοτεινές εποχές, παρούσες ακόμα στη μνήμη.

Εν πάσει περιπτώσει, οι Καταλανοί που είναι αδιάφοροι ή εχθρικοί απέναντι στην ανεξαρτησία, ξύπνησαν αυτό το Σαββατοκύριακο αποκαλύπτοντας μια κοινωνία πιο διαιρεμένη απ’ ό,τι φαινόταν. Η ανεξαρτησία είχε δυναμώσει ιδαίτερα τα τελευταία δέκα χρόνια με την οικονομική κρίση και τη σκλήρυνση της Μαδρίτης απέναντι στις αυτονομίες, μετά την επιστροφή του Λαϊκού Κόμματος στην κυβέρνηση. Επωφελήθηκε επίσης από την αποτυχία του κινήματος ενάντια στη λιτότητα 15M, καθώς και του Podemos, στο να δώσουν μια προπτική για κοινωνική αλλαγή. Συνεπώς, η ανεξαρτησία έγινε μια εναλλακτική επιλογή ενάντια στην πολιτική λιτότητας και την διαφθορά του ακατάβλητου Mariano Rajoy. Μια καταλανική δημοκρατία, λοιπόν, αντιτιθέμενη σε μια μοναρχία επηρεασμένη από διάφορα σκάνδαλα και θιγόμενη όπως και οι πολιτικοί από το σύνθημα του κινήματος των Αγανακτισμένων: “Δεν μας αντιπροσωπεύουν”. Κι αυτό παρά τη διαφθορά που επίσης έθιξετ την καταλανική δεξιά και παρά την καταστολή από την καταλανική αστυνομία του κινήματος κατά των περικοπών γνωστό ως “Ας περικυκλώσουμε το Κοινοβούλιο”, το 2012.

Παρά τη δύναμή του, το κίνημα της ανεξαρτησίας απέχει μακράν του να είναι ομόφωνο. Στις “διαμαρτυρίες κατσαρόλας” [casserolades] στη διάρκεια της ομιλίας του βασιλιά, υπήρξαν ανάλογες αντιδράσεις για να καλύψουν την ομιλία του Carles Puigdemont, σε λαϊκές γειτονιές κατοικούμενες κυρίως από μετανάστες ή κάτοικους της Βαρκελώνης από άλλες περιοχές της Ισπανίας. “Μεταξύ των συναδέλφων στη δουλειά, οι συζητήσει συνεχίζονται”, αναφέρει ένας συνδικαλιστής της CGT που βλέπει αυξανόμενα διαφορετικές θέσεις να μην αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας. Η ελπίδα να τεθεί το κοινωνικό ζήτημα στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης με τη Γενική Απεργία στις 3 Οκτωβρίου ήταν μια αποτυχία για τις κεντρικές αναρχοσυνδικαλιστικές οργανώσεις. Με την καταστολή του δημοψηφίσματος, το ζήτημα της ανεξαρτησίας σάρωσε οτιδήποτε άλλο, σύμφωνα με τον αναρχοσυνδικαλιστή.

Το μέλλον είναι πιο αβέβαιο από ποτέ. Ο Carles Puigdemont πρόκειται να μιλήσει την Τρίτη³ στις 6μμ. Θα μπορούσε να ανακηρύξει την ανεξαρτησία, αλλά με μια νομιμοποίηση μειωμένη μετά τις διαδηλώσεις του Σαββατοκύριακου. Η απειλή της καταστολής της αυτονομίας της περιοχής που επανεπιβεβαιώθηκε το Σαββατοκύριακο από τον Μαριάνο Ραχόι θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα. Θα πάρει στον έλεγχό της, αυτή την εβδομάδα, τα δημόσια κτίρια στην Καταλωνία η Guardia Civil;Υπάρχουν τόσα πολλά ερωτήματα και εικασίες που δεν μπορούν να απαντηθούν. Παρ’ όλα αυτά σήμερα, Κυριακή, φεύγοντας από τη Βαρκελώνη, οι ισπανικές σημαίες ανέμιζαν στα παράθυρα πολλών κτιρίων. Το Σάββατο δεν υπήρχαν εκεί.